یکشنبه ۷ شهریور ۱۴۰۰   شماره ۱۴۶۲

گزارش وقایع استان از وضعیت قنات های استان مرکزی

مرگ تدریجی

زهرا مدنی

قنات یکی از سازه های آبی قدیمی است که اولین بار توسط ایرانیان احداث شد، راه آبی که در زیرِ زمین حفر شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند.
بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی، این استان از جمله مناطقی در کشور محسوب می شود که قنات های بسیاری را در خود جای داده است، که احیا و نگهداری آن ها مستلزم اقداماتی است که اعتبارات خاص خود را می طلبد و با توجه به خشکسالی های اخیر دبی بسیاری از این قنوات کاهش یافته و در صـورت بی توجهی به لایروبی این قنوات و برداشت بی رویه از چاه های حریم قنات ها به تدریج شاهد مرگ این سازه قدیمی ایرانی خواهیم بود.
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان مرکزی دراین باره به خبرنگار وقایع گفت: بیشترین قنوات استان در سربند شازند است، و بعد از آن در اراک و خمین می باشد، به طور کلی ۳۶۰۰ رشته قنات در استان مرکزی وجود دارد، که ۲۳۸۷رشته از این قنات ها در حال حاضر فعال می باشد، برای احیای این قنات ها سالانه از دو محل اعتباراتی تخصیص داده می شود، مقدار اعتبارات استانی هنوز ابلاغ نشده است اما پیش بینی شده ۲۵۰ میلیارد ریال از محل اعتبارات ملی برای احیا و لایروبی قنات ها در سال جاری به سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی اختصاص یابد، علاوه بر آن با توجه به خشکسالی های اخیر اعتبارات ویژه ای به مبلغ ۲۰۰ میلیارد ریال نیز در این مورد اختصاص یافته است، در حال حاضر فاز اول اعتبارات ملی و خشکسالی ابلاغ شده پروژه شناسایی گشته است و پس از انتخاب پیمانکار و طی مراحل اداری پروژه اجرا خواهد شد.
محمدفرزاد کوهدانی افزود: با توجه به اعتبارات سال ۱۳۹۹، ۲۰ کیلومتر از قنوات استان لایروبی و مرمت شده است و با اعتباراتی که در سال جاری اختصاص یافته است پیش بینی می شود بتوان ۱۴۰ کیلومتر از طول قنوات استان را احیا و مرمت کرد، قنوات به عنوان یکی از باارزش ترین سازه های آبی در کشور محسوب می شوند و استان مـرکزی از نظـــر دارا بودن بیشترین تعداد قنات جزو پنج استان برتر کشور می باشد.
وی خاطرنشان کرد: در سطح کشور نیز توافق نامه ای با بنیاد برکت منعقد گشته که بر اساس آن مقرر شده ۲۵ درصد از هزینه های لایروبی برخی از قنواتی که از خشکسالی های اخیر بیشتر متضرر گشته اند را این بنیاد پرداخت نماید.
کوهدانی گفت: آب۱۴ درصد از اراضی تحت شرب استان از محل قنوات تامین می شود و مابقی از طریق آب های سطحی ، رودها و به طور عمده چاه های عمیق و نیمه عمیق مشروب می شوند، از آن جا که قنوات از منابع آب های سطحی محسوب می شوند تحت تاثیر خشکسالی آبدهی آنها کاهش یافته، با توجه به شرایط اقلیمی در قنات ها بیش از چاه های آب از خشکسالی ها متاثر می شوند.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی اظهار کرد: کشاورزان و بهره بردارن قنات هایی که تحت تاثیر خشکسالی آسیب دیده اند می توانند به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان هایشان مراجعه کرده و درخواست خود را ارائه دهند و این درخواست ها توسط کارشناسان مجموعه بررسی شده و چنانچه در اولویت قرار گیرد تامین اعتبار خواهد شد.
وی با بیان اینکه سرریز سفره های زیرزمینی از دهانه قنات خارج شده و در اختیار کشاورزان قــرار می گیرد گفت: به همین دلیل نصب کنتور برای کنترل میزان برداشت آب از قنات هیچ توجیهی ندارد، در واقع علل خشک شدن قنات ها شرایط اقلیمی و برداشت های بی رویه از چاه های اطراف قنات می باشد و اگر قرار است کنترلی صورت گیرد بایستی در میزان برداشت از این چاه ها صورت پذیرد.
احسان آخانی فعال حوزه آب استان مرکزی نیز با بیان این موضوع که بررسی کاهش آبدهی قنوات وجوه مختلفی دارد به خبرنگار وقایع گفت: این مساله متاثر از عوامل مختلفی است، عوامل طبیعی چون سیل ممکن است قنات هایی را که در امتداد رودخانه ها هستند دچار تخریب کند، زلزله و رانش زمین نیز می توانند در مسیر قنات انحراف ایجاد نمایند، مهمترین عامل طبیعی خشکسالی است که مشکلات جدی برای قنوات کشور ایجاد خواهد کرد، با این حال قنوات کشور از ۸۰تا ۲۵۰۰سال قدمت دارند و در این بازه زمانی از خشکسالی متاثر نگشته اند، بنابراین من معتقدم اقدامات انســـانی همچون تغییر کاربری در حوزه های آبریز قنوات، دخل و تصرف در حریم قنوات، حفر چاه های مجاز و غیر مجاز در نزدیکی قنوات را می توان عامل اصلی کاهش دبی قنوات دانست.
وی افزود: نبود قوانین جامع و کامل در قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱و قانون جدیدی که وزارت نیرو تحت عنوان قانون آب ایران در حال تدوین آن است، از دیگر عواملی است که منجر به آسیب خوردن قنوات شده است.
آخانی تصریح کرد: باید فصل مشخصی در خصوص حفاظت و احیای قنوات در قانون آب در نظر بگیریم، در نظر نگرفتن این مساله منجر به افزایش تاثیر عوامل طبیعی در تخریب قنات ها شده است.
وی اظهار کرد: وزارت جهاد کشاورزی متولی حفظ و احیای قنوات بوده و تا کنون در این زمینه عملکرد بسیار خوبی داشته است. اما اولین قدم برای از دست ندادن قنوات که میراثی فرهنگی و اقتصادی برای کشور محسوب می شوند، اصلاح قوانین و تدوین قوانین مشخص برای احیا و نگهداری قنوات می باشد.
این کارشناس محیط زیست در زمینه آب، گفت: خشکسالی با اینکه به عنوان یک عامل طبیعی تاثیر بسیاری در کاهش آبدهی قنوات خواهد داشت، خود معلول یک مجموعه کنش های انسانی است، با این حال این پدیده رخ داده و اکنون باید برای عدم کاهش دبی قنات ها در این دوران چاره اندیشی کرد.
وی تصریح کرد: بنابراین می توان با بستن چاه های غیرمجاز برداشت آب، تسریع در مرمت قنوات، افزایش سختگیری در ممانعت از تغییر کاربری و تصرف حریم قنوات در محدوده های روستـــایی و شهری و فرهنگ سازی در میان مردم برای درست مصرف کردن و .. از کاهش دبی آب قنوات کشور جلوگیری کرد.