مروری مقایسه ای بر جرائم جنسی در جهان با ترند شدن هشتگ «من هم» /سکوتت را بشکن

دوشنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۶   شماره ۷۴۰

***

وقایع استان

سهراب جان بزرگی

***

قربانیان آزار جنسی را می توان در همه جای جهان دید. بسته به جغرافیا و فرهنگ، میزان و نوع این آزارها تفاوت هایی دارد. این مشکل اما سالهاست که به عنوان پدیده ای در میان فعالین حقوق بشر و قشرهای کمی روشن تر به عنوان چالشی جدی پی گیری می شود. در کشورهایی که گردش آزاد اطلاعات در آنها جریان دارد اخبار مربوط به این اتفاق راحت تر بازنشر می شود، به همین خاطر آسیب شناسی و برنامه ریزی های بهتری برای حل آن صورت می گیرد. این تفاوت باعث ارائه آمـــارهایی می شود که در مقام مقایسه نمی گنجد. با ملاک گرفتن آمار جهانی سال ۲۰۱۰، باید نتیجه گرفت زنان در سوئد مثلا حدود ۶ برابر کلمبیا و تایلند و حدود ۳۰ برابر پاکستان و هند در معرض خطر تجـاوز قرار داشته اند. اما آیا واقعیت چنین بوده؟
این آمار به دستمایه ای برای کشور هایی بدل شده است که توان مقابله با این پدیده را ندارند و یا از ترس مواجهه سعی در انکار آن دارند. محافظه کاران برابری جنسیتی در مناطقی چون خاورمیانه و یا حتی برخی کشورهای مدعی غربی از این آمـار برای ســاخت دلیل هایی توخالی استفاده می کنند. به عنوان مثال برخی از مخالفان سرسخت مهاجرت به اروپا با استناد به آمار بالای ثبت جرائم جنسی در سوئد، علت آن را سیاست های باز پذیرش مهاجر در این کشور می دانند و در سیستم تحلیلی خودشان نتیجه می گیرند که باید جلوی ورود مهاجران به اروپا گرفته شود.
اما نگاهی منطقی به موضوع نشان می دهد که یک جای کار می لنگد. چرا باید آمار جرائم جنسی در کشوری مانند سوئد بیشتر از کشورهایی عربی و یا هند و پاکستان باشد. قبل از اینکه به دنبال پاسخ این سوال برویم، بهتر است نگاهی کلی به مقوله جرائم جنسی بیندازیم.
چند روز پیش بود که مجله تایم با تیتر و عکسی همه را غافلگیر کرد. «شکنندگان سکوت» عنوانی برای زنان و مردانی که سکوت خود را در مقابل آزارهای جنسی شکسته و آن را برملا کرده اند. قبل تر نیز خبرهایی مبنی بر رسوایی جنسی چهره های شناخت شده سینمای هالیوود به گوش می رسید. شاید مجموعه این اتفاقات باعث شده است که مجله تایم شخصیت سال ۲۰۱۷ را به این افراد اختصاص دهد. اما این پایان ماجرا نبود. این جریان در فضای مجازی با هشتگ «من هم» (me_too#)گستره جهانی یافت و چهره‌های مشهور زیادی از عالم سیاست تا هالیوود اعلام کردند که آنان هم قربانی تجاوز یا آزار بوده‌اند. اگرچه این شعار سالها قبل توسط یک فعال اجتماعی زن سیاه‌پوست برای کمپینی با همین نام مورد استفاده قرار گرفته بود اما با رسوایی های اخیر این نام باز هم خودش را بر سر زبانها انداخت. در عکـس روی جلد مجله تایم تصویر پنج زن را می بینیم. اما اگر روزنامه خوان باشید یا شغلتان این باشد به وضوح متوجه ایرادی در عکس می شوید. انگار که عکس را اشتباه بریده باشند. آرنجی اضافی در کادر مشاهده می شود. این تصور که طراحان مجله تایم همچین اشتباهی را انجام داده باشند چندان قابل قبول نیست. نظریه ای دیگر که خود این مجله در نوشته ای آن را تایید کرد باعث شد تا بحث های زیادی پیرامون این دست ناشناس شکل بگیرد. تایم در یادداشتی کوتاه توضیح داده که این زن ناشناس به این مجله گفته «پیش خودم فکر کردم، چه شد؟ چرا این اتفاق افتاد؟ چرا من واکنش نشان ندادم؟ من چه کار کردم، چه گفتم و چگونه رفتار کردم که او به خودش چنین اجازه‌ای داد؟»
این دست را می توان نماینده میلیون ها زنی دانست که در معرض جرائم جنسی قرار دارند امـا چاره ای جز سکوت و ترس در برابر این اتفاق برای خود نمی بینند. هنوز در بسیاری از کشورها و فرهنگ‌‌ها قربانیان آزار جنسی در افکار عمومی مقصر شناخته می‌شوند، این نوع نگاه باعث می‌شود که زنان از ترس آنکه به آنها تهمت زده شود و باعث «بی‌آبرویی» شود، در برابر آزار جنسی سکوت کنند و آزاردهندگان جنسی هم بتوانند بدون نگرانی به این رفتار خود ادامه دهند. در واقع این فرهنگی است که قربانی را مسئول آزار و آزاردهنده را مصون از مجازات می‌کند. با این توضیحات پاسخ سوال اولمان را راحت تـر می توانیم بدهیم. بــا خواندن این مثـــال متـوجه می شوید که در کشور سوئد وقتی از آمار جرائم جنسی صحبت می کنیم دقیقا از چه حرف میزنیم.
اگر در یک دادگاه سوئد زنی علیه همسر خود شکایت کند که در طول یک سال قبل، مثلا هر هفته بر خلاف رضایتش با او رابطه جنسی برقرار کرده، این به معنی ثبت حدود ۵۰ مورد «پرونده جداگانه تجاوز» در جداول آماری این کشور خواهد بود. این در حالی است که اگر آن زن در بسیاری از نقاط دیگر دنیا زندگی کند، امکان شکایت از شوهر خود را نخواهد داشت چون در قوانین آن کشورها، اساساً «تجاوز همسر» به رسمیت شناخته نشده است. یکی دیگر از ویژگی های قوانین سوئد، تعریف بسیار گسترده تجاوز جنسی در مقایسه با اغلب کشورهای دیگر جهان است. به عنوان نمونه مطابق قوانین این کشور، اگر با فردی که مثلاً به علت مستی، مصرف دارو یا خواب آلودگی در حالت اعلام رضایت آگاهانه نیست رابطه جنسی برقرار شود، بعداً می تواند شخصی که با او رابطه برقرار کرده را به تجاوز متهم کند.
البته در خیلی از کشورهای غربی نیز، قوانین مشابهی به تصویب رسیده که هوشیاری را پیش‌شرط رضایت در رابطه جنسی تعریف کرده اند. اما قوانین سوئد، در ارتباط با موضوع رضایت دارای ویژگی های کمابیش منحصر به فردی هستند؛ از جمله اینکه وادار کردن یک نفر به رابطه جنسی با وارد کردن فشار روانی هم، می تواند در شرایط مشخص به تشکیل پرونده تجاوز بینجامد. این مورد، حتی در بسیاری از کشورهای اروپایی هم تجاوز محسوب نمی شود. چه برسد به مثلاً کشورهایی که در آنها، حتی اگر فردی با خشونت فیزیکی مورد تجاوز قرار بگیرد، ممکن است از ترس متهم شدن به ایجاد زمینه تجاوز یا رابطه نامشروع، اساساً جرأت شکایت کردن نداشته باشد.