سه شنبه ۳۱ فروردین ۱۴۰۰ شماره ۱۴۱۰

وقایع استان در گفتگو با سید محمد الحسینی دکترای جامعه شناسی بررسی می کند؛ کاهش تاب آوری مردم بعد از بحران اقتصادی ناشی از پاندمی کرونا

مردم خسته

عدم گفت و گوی موفق بین حاکمان اجتماعی و مردم در جامعه به شدت مشهود است

توزیع مشاغل در جامعه ما مناسب نبوده و بر مبنای ویژگی هایی فردی صورت نپذیرفته است، با این وجود کرونا روی همین توزیع نامناسب کار نیز تاثیر سوء گذاشته است

متاسفانه در دوران کرونا مردم از حمایت های اجتماعی خوبی برخوردار نشدند، مسئولان در حمایت، همدردی با مردم و آگاه سازی جامعه خوب عمل نکردند و عدم ارائه یک پروتکل و راهنمای مشترک که مورد وفاق همه باشد، باعث شد تا مردم راهکارهای ساماندهی اجتماعی که متشکل از آداب و رسوم، عرف و هنجارهای اجتماعی مورد وفاق عمومی جامعه باشد را دور بزنند، چرا؟ چون احساس می کنند مقصر اول این گرفتاری همین موارد بوده است

فاطمه چاپاری

از زمان سیوع ویروس کرونا در کشور تاثیر این بحران بر روی اشتغال و اقتصاد مهمترین چالش پس از حفظ جان شهروندان در برابر این ویروس شده است.
از یک سو بحران کرونا باعث تعطیلی بسیاری از مشاغل شده و مشکلات اقتصادی فراوانی را برای مردم به ارمغان آورده است و از سویی دیگر فقر نیز بر شیوع روز افزون ویروس کووید۱۹ دامن زده است، این عوامل دست به دست هم داده و کار را به جایی رسانده که امروز در برخورد با مردم در خیابان ها، مغازه ها، تاکسی ها و… شاهد خشم و عصبانیتی بی سابقه و کاهش تاب آوری آن ها در برابر کوچکترین برخوردها و مشکلات هستیم امری که خود آسیب های دیگری را بر جامعه تحمیل می کند. وقایع استان در گفتگو با سید محمد الحسینی دکترای جامعه شناسی به بررسی و واکای این مسائل و ارائه راهکارهای کاهش این آسیب پرداخته است.
عدم شکل گیری توزیع کار بر اساس استعداد و علاقمندی های افراد جامعه
سید محمد الحسینی دکتر جامعه شناس در گفتگو با خبرنگار وقایع گفت: قطعا همه اندیشمندانی که اعتقاد دارند انسان یک موجود بلند مرتبه در هستی بوده و در حال رشد است اشتغال را نیاز ذات هستی شناسانه انسان می دانند؛ آنچه که مشخص است و مورد قبول همه افراد جامعه می باشد این است که انسان در جامعه باید یک موجود کنشگر، خلاق، فکور و آفریننده باشد و داشتن کار، برای نیل به این هدف و ارضای حس سودمندی در جامعه الزامی است، اما چه کاری؟
وی در ادامه افزود: زیرا که هر فردی برای یک شغل مناسب است و برای شغلی دیگر مناسب نیست؛ موضوعی که با عنوان استعداد از آن یاد می کنیم. در صورتی که آدم ها استعداد کاری را نداشته باشند و بخواهند به آن کار بپردازند، زمینه شکل گیری عادت واره ها و استثمار آدم ها بیش از پیش فراهم خواهد شد و آدم ها می توانند همدیگر را در سایه ی این اشتغال نامناسب به شکل های متفاوتی اعم از روحی، جسمی، جنسی و اقتصادی و … استثمار کنند.
این جامعه شناس اظهار کرد: اگر اشتغال و نیاز به درآمد آنقدر در جامعه گسترده شده که از حالت مساله به یک آسیب تبدیل شود، شبیه زمانی که در اروپای قرون وسطی نیروی کار دستی دیگر توانایی رقابت با نیروی کار صنعتی را نداشت، افــراد به هر شرطی تن می دهند، تا بتوانند کسب درآمد داشته باشند و با کمترین میزان درآمد بیشترین کار را انجام خواهند داد.
وی افزود: جامعه شناسان و تمامی کسانی که در حوزه مطالعات فرهنگی کار کرده اند معتقدند کاری که منطبق بر شرایط و ویژگی های فردی و آموزش های کسب شده باشد، ضمن ایجاد حس علاقمندی نسبت به کار در فرد باعث خواهد شد که در نگاه وی، کار خیلی فراتر از منبع درآمد رفته و در نتیجه بر اساس این نگرش افراد به دنبال پویایی و رشد خود در زمینه ارائه خدمات و انجام کار برآیند.
الحسینی شرط دوم برای رضایتمندی از کار را آگاهی دانسته و گفت: آگاهی از کار یعنی انسان بداند در کجای تولید و کار قرار دارد و فعالیت وی چه نیازی از آدم ها را تامین و برطرف می کند، این آگاهی باعث افزایش تعهد اجتماعی نسبت به کار خواهد شد. حال اگر افراد بر اساس استعداد و علاقمندی های خود دست به انتخاب کاری زده و از جایگاه خود در نظام کاری نیز آگاهی داشته باشند، پویایی جامعه و امنیت سلامت روانی آن نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
افزایش نرخ بیکاری در بحران کرونا
وی با اشاره به آسیبی که بحران کرونا بر حوزه اشتغال وارد کرده، افزود: گر چه همانگونه که اشاره کردیم توزیع مشاغل در جامعه ما مناسب نبوده و بر مبنای ویژگی هایی فردی صورت نپذیرفته است، با این وجود کرونا روی همین توزیع نامناسب کار نیز تاثیر سوء گذاشته است، در این بحران، بسیاری از کارها به ویژه اشتغالاتی که با اجتماع مردم سر و کار دارند مثل تدریس و فعالیت های گردشگری به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و با تعطیلی روبرو شده و کاهش پیدا کرده اند.
الحسینی بیان کرد: طبق آمار نرخ بیکاری نسبت به زمان پیش از کرونا ۲ درصد افزایش داشته است به طوری که تابستان امسال نرخ بیکاری در کشور ۱۱ رصد بوده است و بر اساس آخرین آمار در تابستان گذشته این آمار در بین زن ها به ۱۷ درصد هم رسیده است که نسبت به سال گذشته ی خودش می توان گفت؛ اشتغال عمومی ۱/۵ درصد و اشتغال زنان ۵/. درصد کاهش پیدا کرده است.
آسیب پذیری بیشتر زنان در اشتغال
وی افزود: به نظر می آید بخش بزرگی از کاهش این شاخص در ۶ ماهه ای که ذکر شد، مربوط به اشتغال زنان باشد، زیرا به احتمال زیاد تعدادی از آن ها به دلیل شیوع کرونا ترجیح داده اند که سرکار نروند یا جویای کار نبوده اند. بیکار شدن بخشی از زنان و مردان، کاهش نرخ مشارکت اقتصادی در جامعه را در پی خواهد داشت.
سید محمد الحسینی اظهار کرد: در این فضا و در بازار کار، زنان نسبت به مردان آسیب پذیری بیشتری دارند چون بخش اعظم مشاغل غیررسمی؛ مشاغلی که مقررات مربوط به قانون کار را رعایت نمی کنند و امنیت شغلی کمی دارند بیشتر در اختیار زنان می باشد، بنابراین بیکاری در کمین همیشگی زنان قرار دارد و معمولا بر اساس آمار در جهان زنان با کاری برابر درآمد کمتری از مردان دارند و این وضعیت نابرابر را در ایران هم می توان دید و در کشور های در حال توسعه بحران کرونا تاثیر بیشتری روی این مساله گذاشته است.
افزایش اشتغال ناقص به دنبال بحران کرونا
این جامعه شناس در ادامه صحبت های خود گفت: اشتغال ناقص نیز از مسائلی است که با شیوع کرونا افزایش پیدا کرده است؛ افراد دارای اشتغال ناقص شامل کسانی هستند که در طول هفته مرجع ۱ تا ۴۳ ساعت کار کرده باشند، این افراد آماده انجام کار اضافی بوده یا جویای کار هستند چرا که اشتغال کامل ندارند اما بیکار هم محسوب نمی شوند، در دوران کرونا اشتغال ناقص از همه بیش تر خودش را نشان داد و به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و بر اساس مطالعه ای که در ۶ ماه اول دوران شیوع کرونا انجام شده و من نیز در آن مشارکت داشتم، بزرگ ترین مانع و دردسر خانواده ها در این دوران همین موضوع محسوب می شده و همچنان نیز دردساز است.
وی تصریح کرد: فائق آمدن بر جبر کاهش اشتغال نیاز به نوعی جریان سازی اجتماعی دارد، که می توان آن را در۲۰ پروتکل انجام داد و مسیری را ایجاد کرد که افراد یک جامعه در کنار همدیگر بتوانند این وضعیت را تغییر دهند، اما در این مجال جایگاه این نیست که ما بـه جریان سازی اجتماعی بپردازیم، چون موانع بسیار زیادی مانع از شکل گیری رویه عدالت اجتماعی شده و در حال حاضر حمایت های اجتماعی متناسب، فوری و قانع کننده به مردم اختصاص داده نمی شود، در این خصوص بایستی مدیریت و برنامه ریزی متناسب با این شرایط اعمال و طرح هایی مثل سفر هوشمند تدوین شود تا کسب و کارها به ویژه در بخش خدمات با کمترین آسیب مواجه شوند، بسترهای جدید مثل فضای مجازی و آموزش ها، ارائه ی وام ها، تولیداتی که می توان آن ها را تقویت کرد، از مواردی است که می توانند مورد استفاده قرار گرفته تا این بحران تاثیر کمتری در اشتغال مردم داشته باشد.
وی گفت: طبق نتایج تحقیقی که مرکز پژوهش های مجلس انجام داده، خط فقر در سال های ۹۷و ۹۸ به شکل چشمگیری افزایش داشته، در سال۹۸ خط فقر در تهران ۴میلیون و ۵۰۰هزار و در سایر نقاط کشورهم ۲میلیون تومان اعلام شده بود این در حالیست که حداقل حقوق کارگری حتی در سال ۹۹ هم زیر ۲میلیون تومان بوده، به این موارد باید از بین رفتن بسیاری از مشاغل براثر بحران کرونا را نیز افزود که لزوم توجه جدی نسبت به اشتغال و سیاست گذاری در این زمینه را یادآور می باشد.
این جامعه شناس افزود: ادامه این پژوهش در سال ۹۹بوده که بسیاری از نتایج آن نشانگر این است که خط فقر در تهران به ۱۰میلیون تومان رسیده، هزینه اجاره ی مسکن و خوراک شرایط را به سمتی برده که منجر به افزایش مهاجرت مردم به حومه شهر تهران شده است که البته این مساله را در دیگر شهرستان ها نیز شاهد بوده ایم، که همین امر هزینه دوری راه و حمل و نقل را به هزینه های مسکن و خوراک افزوده و شرایط سختی را به خانواده ها تحمیل کرده است. در نتیجه ی این عوامل در این سال ها شاهد نزدیک شدن طبقه متوسط به طبقه فرودست و فاصله گرفتن با طبقات فراتر بوده ایم.
وی بیان کرد: طبق آمارهای منتشر شده، در بیش از ۵۰درصد خانواده هایی که زیر خط فقر قرار دارند حداقل یک نفر مشغول به کار می باشد که مشکل آن ها درآمد پایین این فرد شاغل است به طوری که درآمدش کفاف هزینه ها را نمی دهد و خانواده ها زیر خط فقر قرار می گیرند.
افزایش بنگاه های کوچک و خوداشتغالی در بحران کرونا
الحسینی افزود: بنگاه های بزرگ اقتصادی به دلیل توان اقتصادی خود در رعایت حقوق کارکنان، بیمه ها و دادن دستمزد بهتر عمل می کنند، اما بنگاه های کوچک با توان کم مالی شرایط قانون کار و بیمه را رعایت نمی کنند و شرایط کار برای کارکنان این بنگاه ها خیلی سخت تر می باشد، وقتی اقتصاد در برابر پدیده هایی همچون کرونا خوب عمل نکرده و بازده خوبی نداشته باشد، قطعا بنگاه های بزرگ اقتصادی ایجاد نشده و بنگاه های موجود نیز تعلیق خواهند شد، در سه سال گذشته و با بروز کرونا بنگاه های کوچک و حتی خود اشتغالی بیشتری ایجاد شده و خبری از شکل گیری بنگاه های بزرگ اقتصادی نبوده و این نشانه ی خوبی برای اعتماد مردم به سیاست های اقتصادی نیست.
آدم ها نسبت به قبل از پاندمی کرونا از تاب آوری اجتماعی پایین تری برخوردار شده اند
وی گفت: تاریخ نشان داده که فقر و بیکاری تاثیر متقابل روی هم دارند، در پاندمی تیفوس سال ۱۹۴۸ یا آنفولانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ این ارتباط مورد بررسی قرار گرفت، تحقیقات انجام شده در ایران هم تاثیرات فقر و بیکاری بر سلامت روانی جامعه را تایید کرده و نشانگر کاهش آن بوده است، طبق نتایج تحقیقات، بیماری فراگیر باعث افزایش فقر می شود و از سویی میزان فقر هم بر ماندگاری بیماری موثر است و این مساله مانع از شکلگیری یک گفتمان سیاسی و اجتماعی موفق در ارتباط با بحرانی همچون شیوع کرونا خواهد شد، کما اینکه در تجربه زیستی خودمان هم شاهد بوده ایم که آدم ها نسبت به قبل از پاندمی کرونا متاسفانه از تاب آوری اجتماعی پایین تری برخوردار شده اند.
این دکتر جامعه شناس با بیان اینکه کرونا یک شوک برونزای ناشناخته برای همه ی کشورهای دنیا به شمار می رود که واکنش های متفاوتی را به دنبال داشته است افزود: در این زمینه دولت موظف است از طریق بیمه های اجتماعی، مساعدت های اجتماعی و دخالت در بازار، راهکارهایی برای کاهش فقر و بیماری بدهد.
عدم شکل گیری گفت و گوی موفق بین مردم و مسئولین در بحران کرونا
وی بیان کرد: افراد در اجتماعی که نیازهایشان را به سرعت و قانع کننده پاسخ ندهد دچار فردگرایی مفرط به معنای تنهایی و در نتیجه خشونت اجتماعی خواهند شد. آدم ها در این زمینه به بسترها، سازمان ها، ساختار و نهاد اجتماعی کم اعتماد شده و به تدریج عرفی در جامعه شکل خواهد گرفت که چندان زیبا نبوده و نابسامانی ها و آسیب های اجتماعی در این جامعه افزایش پیدا خواهد کرد، متاسفانه در دوران کرونا مردم از حمایت های اجتماعی خوبی برخوردار نشدند. مسئولان در حمایت، همدردی با مردم و آگاه سازی جامعه خوب عمل نکردند و عدم ارائه یک پروتکل و راهنمای مشترک که مورد وفاق همه باشد، باعث شد تا مردم راهکارهای ساماندهی اجتماعی که متشکل از آداب و رسوم، عرف و هنجارهای اجتماعی مورد وفاق عمومی جامعه باشد را دور بزنند، چرا ؟ چون احساس می کنند مقصر اول این گرفتاری همین موارد بوده است.
الحسینی افزود: این عدم گفت و گوی موفق بین طبقه فرادست یا حاکمان اجتماعی و مردم در جامعه ما به شدت مشهود بوده، زمانی مردم داد می زدنند که در ایران کرونا آمده در حالی که مسئولین این مساله را کتمان می کردند و در حال حاضر دقیقا این وضعیت برعکس شده، فارق از اینکه این ادعا صحیح است یا نیاز به بررسی دارد، مساله مهمی که بایستی به آن توجه کرد این است که الان مردم خسته شدند، مردم در مواجهه با کرونا بر اساس تجربه، آزمون و خطا برخورد کردند و برخوردی علمی در مواجهه با این مساله شکل نگرفت، مردم در این بحران نیز به مطالعات و سیاست گذاری ها از سوی حاکمان اعتماد نکردند، در حالی که در بیماری و پاندمی کرونا یا در هر شرایط دیگری درک مشترک مردم و مسئولین در مواجهه با موضوعات مساله مهمی است که مغفول مانده است.