روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
وقایع استان به بررسی رفتارها و ساختارهای اجتماعی مغفول مانده برای مقابله با کرونا پرداخته است
مدفون در غبار بی تدبیری
کوروش دیباج:از آنجا که جامعه ما در سال‌های اخیر و به ویژه در سال جاری با مشکلات بسیار زیادی روبرو شده و در بسیاری از آنها به دلیل بی‌کفایتی‌‌های برخی مدیران و مسئولان پاسخ‌های درست دریافت نکرده است و در نتیجه وضعیت جامعه حتی پیش از آغاز این مصیبت جدید آسیب‌زده به شمار می‌آمد، ضربه آن با شدت بیشتری حس می‌شود. کرونا ویروس، افزون بر تمام مشکلاتی که از لحاظ سلامت برای شهروندان در گستره بزرگ به وجود آورده و خواهد آورد و هنوز پاسخ مناسب و درخوری برای آن از طرف مسئولان شاهد نیستیم، به دلیل قرنطینه‌های اجباری و خود‌خواسته که ایجاد می‌کند، به انزوای افراد و کاهش مبادله میان آنها و کاهش بیشتر اعتماد اجتماعی منجر خواهد شد. از این رو برای این بحران باید فکری جدی و اساسی کرد.
ما در سال‌های گذشته، صرفا شاهد آن بوده‌ایم که هر‌بار بحرانی به وجود می آمده یا از سلاح تزریق پولی برای حل آن استفاده می‌شده و یا از زور، اما این بحران با سایر بحران‌ها متفاوت است. کافی است به جهان نگاه کنیم و دریابیم که در کمتر یکی دو ماه، سراسر عالم تغییر کرده، مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده‌اند، گرد هم‌آیی‌های سیاسی و تفریحی و ورزشی به عقب انداخته شده‌اند، صدها میلیارد دلار ضرر اقتصادی به همه کشورها وارد شده است و غیره.
از این رو ما نیز باید خود را به صورت جدی برای این بحران آمده کنیم و بدانیم که هنوز به احتمال زیاد در ابتدای آن هستیم. مهم‌ترین نیازهای ما در حال حاضر بالا بردن شفافیت و اعتماد‌سازی نهادهای دولتی و به ویژه تقویت ساختارهای اجتماعی برای مقابله با بحران کرونا هستیم به همین جهت وقایع استان در گفتگو با میثم مفیدی، دکتری جامعه شناسی توسعه و مدرس دانشگاه به بررسی رفتارها و ساختارهای اجتماعی مغفول مانده برای مقابله با کرونا پرداخته است
مفیدی با بیان اینکه مفهوم سلامت، حفظ سلامت افراد جامعه و ارتقای شاخص‌های سلامت در همه ابعاد آن یکی از شاخص‌های اصلی توسعه است،اظهار کرد: دولت‌ها همواره موظف هستند در سیاست‌گذاری خود رأسا یا با کمک بخش‌های خصوصی تا حد امکان در بسیج و گسیل کردن منابع و سرمایه‌گذاری‌های لازم در این زمینه فعالیت کنند. مهم‌ترین سرمایه هر جامعه سرمایه انسانی است که مراقبت از آن در حقیقت یک نوع سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود تا هزینه‌کرد. هر بیمار می‌تواند برای جامعه میلیون‌ها تومان هزینه ایجاد و بخش‌های زیادی را به خود مشغول کند.
وی ادامه داد:توسعه فرهنگ سلامت و همچنین آموزش‌های مستمر جامعه توسط وزارت بهداشت و درمان و بهزیستی و دیگر نهادهای مربوطه از اقدامات پیشگیرانه‌ای است که نتایج آن در این اوضاع خود را نشان می‌دهد. در جامعه ما به درمان پرداخته شده اما پیشگیری، فرهنگ سلامت، توانمندسازی و ترویج بهداشت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تقویت و توسعه صنعت بیمه در کشور و به‌روزرسانی قوانین آن می‌تواند در ارتقای سلامت جامعه نقش مؤثری ایفا کند.
مفیدی تصریح کرد: توجه به مشاغل تسهیلگری و مراقبتی نظیر پرستاران، مددکاران، آتش‌نشانان؛ این مشاغل بسیار حساس و در زمانه‌های بحران بسیار مؤثر هستند. وقتی جنگ رخ می‌دهد، وقتی سیل سرازیر می‌شود یا زلزله رخ می‌دهد، آن‌موقع است که به فکر این قشرهای مهم اجتماعی می‌افتیم و از آنها قدردانی و بعد از مدتی آنها را فراموش می‌کنیم. ارتقای سطح زندگی این نوع مشاغل و از همه مهمتر توجه‌دادن و آشناکردن جامعه با آنها می‌تواند در میزان همکاری و مشارکت و اعتماد متقابل ما به آنها مؤثر باشد. بنده و انجمن مددکاری کشور مدت‌هاست که در دانشگاه تهران دنبال گسترش مفهوم سلامت اجتماعی و ایجاد رشته مددکاری، تسهیلگری و سلامت اجتماعی هستیم ولی ظاهرا در بعضی از دانشکده‌ها مسائل مهمتر از اینها وجود دارد. هنوز نگاه بعضی از همکاران علمی ما به این نوع امور از جنس علمی و دانشگاهی نیست در حالی که با پیچیده‌ترشدن مسائل و جوامع، پرداختن علمی به این مسائل بسیار حائز اهمیت است.
این جامعه شناس اذعان کرد: جامعه شهری و مبتنی بر شهروندی اقتضا می‌کند موضوع ترویج و توسعه مسئولیت‌پذیری اجتماعی سرلوحه برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی قرار گیرد. چرا باید وقتی سلامت ما در خطر است وزیر بهداشت و درمان بارها تقاضا کند از سفرهای غیرضرور پرهیز کنید و در خانه‌ها بمانید. به نظر می‌رسد این ذهن تاریخی ما که مبتنی بر فرافکنی و انداختن مسئولیت‌ها بر دوش دیگری است این بار نیز خود را نمایان کرده است.
وی گفت:گرفتن انگشت اتهام به سمت دیگری که معمولا دولت‌ها هستند اولین اقدام پیشگیرانه ماست. منظور این نیست که دولت‌ها کوتاهی ندارند اما غفلت از وظیفه شهروندی و اجتماعی یک نوع جرم و خطاست. در آلمان اعلام شد اگر کسی به هشدارهای مراقبتی در زمینه کرونا توجه نکند دو هزار تا دوهزارو ۵۰۰ یورو جریمه می‌شود. مفیدی ادامه داد:آیا شهروندی که با بی‌مبالاتی خود در رانندگی در جاده‌ها موجب صدمه به دیگران می‌شود، مقصر نیست؟ پس ما بار دیگر باید ذهنیت خود را بر اساس ایجاد یک جامعه مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌کننده بازسازی کنیم و دولت‌ها نیز برای این منظور باید رفتار با شهروندان را مورد بازبینی قرار دهند.
این مدرس دانشگاه گفت: امروزه یکی از راه‌های ارتقای سلامت در جامعه کمک‌گرفتن از خود بیمار و آحاد جامعه است. از آنها خواسته می‌شود از خود مراقبت و به پزشکان در این امر یاری کنند. متأسفانه فرهنگ ایمنی و خودمراقبتی در جامعه ما پایین است و افراد جامعه این را یک مسئله شخصی می‌دانند و مسئولیتی در برابر آن و جامعه احساس نمی‌کنند. در حقیقت یک جوری می‌شود گفت ما همواره دنبال درمانگری هستیم که با کیمیای خود ما را در لحظه شفا دهد. در حالی که مراقبت از خود وظیفه شهروندی ماست.
وی ادامه داد: ما هر روز شاهد رفتارهای پرخطر در جامعه هستیم که از نگاه آنها خطر محسوب نمی‌شود در حالی که طبق آمار و اطلاعات درصد افرادی که در جامعه به دلیل عدم رعایت این نوع رفتارها آسیب دیدند یا مردند بالاست. بنابراین رفتار پرخطر در جامعه ما نه تعریف شده و نه آموزش‌های لازم در‌این‌باره داده شده است. در دنیای امروز نه تنها برای خطر بلکه برای ریسک برنامه‌ریزی می‌کنند و از رفتارها و اقداماتی که ریسک را در جامعه بالا می‌برد، پیشگیری می‌شود به همین جهت است که آموزش راهنمایی و رانندگی بسیار مهم است چون مانع رفتارهای پرخطر و کاهش ریسک‌پذیری در رانندگی می‌شود. در نظرسنجی اخیر ایسپا تعداد زیادی از مردم تهران اعلام کردند که نگرانی زیادی از کرونا ندارند و فقط تعداد کمی از آنها به اطلاع‌رسانی‌های در سطح شهر توجه کردند. این نشان می‌دهد که هنوز بخش زیادی از جامعه از میزان خطر اطلاع ندارند و شاید به همین دلیل است که مراقبت‌هایی که دولت توقع دارد، تحقق نمی‌پذیرد.
مفیدی گفت: سلامت مفهومی است که ابعاد مختلف جسمی، ذهنی، روحی و اجتماعی دارد. از این‌رو این تصور که فقط یک دستگاه می‌تواند سلامت در جامعه را تأمین کند تصوری غلط است که می‌تواند مشکلات زیادی در جامعه ایجاد کند. پزشکی‌سازی سلامت و خلاصه‌کردن سلامت در درمان و بیمارستان در حقیقت به معنی نادیده‌گرفتن ابعاد پیچیده این موضوع است. به عنوان نمونه می‌توان از پیامدهای روانی ابتلای جامعه به ویروس کرونا صحبت کرد که خود مشکلات دیگری از قبیل استرس، ترس و واهمه را ایجاد کرده است و همین می‌تواند در کاهش ایمنی و مقاومت بدن مؤثر باشد پس حضور روان‌شناسان نیز برای ارتقای سلامت ضروری است. جامعه‌شناسان نیز با بررسی و تحلیل وضعیت شیوع کرونا در بین گروه‌های اجتماعی می‌توانند موارد آسیب‌پذیر و پرخطر را بررسی و برای پیشگیری راهکار ارائه کنند یا موانع مشارکت مردم در امر خودمراقبتی و همکاری با دولت در پیشگیری از شیوع کرونا را بررسی و کمک کنند. وی ادامه داد:انعکاس اخبار این نوع حوادث دقت و ظرافت‌های خاصی دارد که متخصصان امر رسانه و ارتباطات در این زمینه یاریگر جامعه هستند. در اینجا پیشنهاد مشخص این است که در ستاد عالی مقابله با بحران حضور این متخصصان الزامی است. پس این ستاد باید چند کارگروه تشکیل و چند دانشگاه بزرگ را به‌جد دعوت به همکاری کند. نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان بزرگ‌ترین ظرفیت اجتماعی هنوز به‌صورت جدی به مشارکت فرا خوانده نشدند. انجمن‌های علمی و نهادهای مردمی، گروه‌های جهادی با توجه به شبکه گسترده ارتباطاتی خود و داشتن نیروهای داوطلب، می‌توانند بیش از این مؤثر باشند.
این جامعه شناس با بیان اینکه مسئله کرونا نه تنها یک مسئله ملی بلکه جهانی است،اظهار کرد: این به این معنا است که این مسئله مدیریت ملی و تدبیر ملی لازم دارد و مشارکت تمام ملت و حتی ملت‌ها و دولت‌ها را می‌طلبد. در واقع این مسئله با سپردن آن به یک بخش قابل حل نیست و همکاری تمام‌عیار فرابخشی و بین‌دولت‌ها را می‌طلبد. به‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات و تبادل اطلاعات بین دولت‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
مفیدی با اشاره به اهمیت دسترسی همگانی و برابر به امکانات برای مقابله با کرونا اظهار کرد: این مسئله باز در کرونا نیز خود را نشان داد. در حالی که جامعه درگیر این بیماری است، شاهدیم چگونه میلیون‌ها ماسک و لوازم بهداشتی احتکار می‌شود یا گران به فروش می‌رسد. هنوز سیستم توزیع کالا و خدمات در جامعه از مشکلات زیادی رنج می‌برد و مافیاهایی پشت این قضیه برنامه‌ریزی می‌کنند. در این بین فرودستان جامعه بیشترین ضرر را می‌کنند و نمی‌توانند مراقبت‌های اولیه را از خود انجام دهند. این در حالی است که با بسته‌شدن مغازه‌ها و تعطیلی بسیاری از مشاغل، فرودستان بیش از هر قشری آسیب‌پذیر هستند ولی همچنان خبری از توزیع اقلام مورد نیاز برای آحاد جامعه نیست و گو اینکه اینجا هم دولت کاره‌ای نیست و باید بر اساس قانون بازار آزاد و نولیبرالی عمل کرد! اما دسترسی به امکانات اولیه بهداشتی و مراقبت از جان وظیفه اولیه دولت‌هاست.
