روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۹۶ شماره ۸۱۸
***
وقایع استان
سحر یاری
***
سال هاست که صدا و سیمای کشور در حال تلاش برای ارائه برنامه هایی است تا بتواند مخاطب را به سمت خود جذب کند. انواع سریال ها و برنامه های زنده و مهمان محور؛ اما مسئله این است که چقدر در این مسیر موفق بوده و توانسته مخاطب را جذب کند. هرچند تجربه سال های اخیر و اعتراضات مردم به صدا و سیما نشان می دهد که فاصله مردم از این برنامه ها بیشتر و حتی اعتماد به آن نیز کمتر شده است و همین باعث شده تا میان آنچه در افکار عمومی دیده می شود و اعلام نتایج نظرسنجی ها که اغلب از افزایش رضایت مخاطبان خبر می دهد در تناقض است.
سال هاست که مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما نظر سنجی هایی را در خصوص عملکرد و برنامه های صدا و سیما انجام می دهد و مسئولان آن این مرکز را قدیمی ترین مرکز نظرسنجی افکار عمومی در کشور می دانند که همیشه آمار صحیح ارائه داده است البته تا چند سال پیش نتایج نظرسنجی ها این مرکز در میان مردم اعلام نمی شد؛ ولی حالا نزدیک به چهار سال است که این آمار به طور رسمی منتشر می شود.
امـــا همانطور که گفته شد باید دید این نظرسنجی ها از چه طریق و از چه تعداد مخاطب کسب شده است. آخرین نظر سنجی اعلام شده از سوی صدا و سیما در خصوص برنامه های نوروزی بوده است که نشان می دهد حدود ۱۹ میلیون در این نظرسنجی ها شرکت کرده اند؛ اما همچنان سوال این است که این آمار چقدر مورد مقبولیت و صحیح است.
سال گذشته بعد از اعلام آمار برنامه های نوروزی نقدی از هوشنگ صدفی در این خصوص در ایسنا منتشر شد. در بخش هایی از این یادداشت آمده بود: «به باور کارشناسان رسانه، نظرسنجی از برنامه‌های تلویزیونی، ابزار ارزشمندی برای ارزیابی وضعیت افکارعمومی درباره برنامه‌های تولیدی و پخش‌شده در رسانه ملی است. کارشناسان معمولا برای آگاهی از افکار و عقاید مردم، اغلب از دو شیوه علمی پرسشنامه، مصاحبه و تحلیل محتوای پیام‌های ارتباطی رادیو و تلویزیون، بهره می‌گیرند. اخیرا مدتی است رسانه ملی برای پیشگیری از نقد منصفانه رسانه‌ها در باره قوت و ضعف برنامه‌های نوروزی، نظرسنجی از برنامه‌ها را رایج کرده و نتایج آن را در جامعه رسانه‌ای انتشار می‌دهند.
مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما، معمولا برای دریافت بازخوردهای مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی از شیوه‌های مختلفی چون نظرسنجی حضوری، الکترونیکی، تلفنی(تلفن همراه، تلفن ثابت) و نظرسنجی اینترنتی بهره می‌گیرد. فارغ از تاثیر و تاثر این نوع نظرسنجی‌ها در ارتقا کمیت و کیفیت تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی طی سال‌های اخیر، لازم است گریزی به شیوه نظرسنجی، جامعه آماری و اعتبار نظرسنجی رسانه ملی بزنیم. تجربه انتشار گزارش نظرسنجی‌ها در طول چند سال اخیر بعد از پخش برنامه‌های نوروزی نشان می‌دهد که مقبولیت و مشروعیت نظرسنجی‌ها به دلایل مشروحه مورد تردید است. بی‌تردید نظرسنجی‌های رسانه‌ای توسط کارشناسان رسانه ملی، در عمل با مشکلاتی مواجه هستند؛ مشکلات ناشی از جنبه‌های روش‌شناسی، شرایط موجود جامعه، حساسیت مخاطبان نسبت به نظرسنجی، اهمیت نداشتن افکار عمومی برای مسئولان و مردم، عدم توجیه مردم در زمینه نظرسنجی، استفاده از شیوه نمونه‌گیری و روش‌های آماری غلط ممکن است، نتایج غلطی را به بار آورد.
چراکه نتایج نظرسنجی رسانه ملی، زمانی قابل اعتبار است که محدودیتی در مقابل بیان افکار توسط پرسش شونده وجود نداشته باشد. در جامعه‌ای که استفاده از برنامه‌های ماهواره و نگه داشتن ابزار و امکانات آن طبق قانون جرم است، اغلب مخاطبان با ترس نظراتی را به پرسشگر بیان می‌کنند که با مکنونات قلبی آنها فاصله دارد. لذا انتشار این نوع نظرسنجی رسانه‌ای نشان می‌دهد یا پرسش‌شونده واقعیت را نگفته یا در جمع‌بندی نظر کارشناسی خطایی وجود دارد. او در بخشی دیگر از یادداشتش آورده بود: کافی است پرسشگران رسانه، از جامعه آماری کارکنان صداوسیما در فضایی واقعی پرسش کنند، چند نفر از آنها برنامه‌های ماهواره و نه رسانه ملی را نگاه می‌کنند؟ لذا در این گونه مواقع، نتایج نظرسنجی‌ها با واقعیات جامعه فاصله دارند و به عبارتی ما را فریب می‌دهند. علاوه بر آن اگر پرسش‌های نظر سنجی به گونه‌ای تدوین شود که پاسخ‌ها را به سمت حمایت از گروه و یا موضوع خاصی سوق بدهند، قطعا سنجش افکار را با خطا مواجه می‌کند. در چنین مواردی نظرسنجی، مفهوم نظرسازی را پیدا می‌کند.
فارغ از درستی یا نادرستی نظرسنجی باید گفت که جامعه آماری مورد استفاده پرسشگران باید از نظر سطح سواد، میزان سواد رسانه‌ای، پایگاه اجتماعی و اقتصادی، شهر محل سکونت، گروه سنی، مخاطبان زن و مرد و غیره که در ساز و کار نظرسنجی‌ها وجود دارد، مشابهت یا تفاوت‌هایی وجود داشته باشد که بتوان اعتبار نظرسنجی را به سایر اقشار یا گروه‌های اجتماعی تعمیم داد. در یک نگاه کلی در نظرسنجی از واژه‌هایی چون افزایش میزان بینندگان، رضایت‌مندی، مخاطبان رو به رشد، نفوذ و حضور رسانه ملی سخن به میان آمده؛ در حالی که هیچ اطلاعاتی درباره تعداد جامعه آماری پرسش‌شونده، نتیجه آماری نظرسنجی، نمونه پرسش‌ها و غیره وجود ندارد. حتی معلوم نیست تعداد بینندگان برنامه‌های نوروزی در سطح کشور یا استان‌های کم حجم چه تعداد بوده و چگونه می‌توان استناد کرد بینندگان برنامه‌های شبکه‌های یک، دو و سه افزایش ۲۵ درصدی داشته‌اند؟ وقتی ما آماری از مخاطبان برنامه‌های نوروزی هفته اول سال ۹۵ و ۹۶ را در دست نداریم، چگونه می‌توان ادعا کرد میزان مخاطبان رسانه ملی افزایش یا کاهش داشته است؟
به طور مثال برای اعتبار نظرسنجی برنامه‌های نوروزی به سایت مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما مراجعه کرده و شناسنامه نظرسنجی فروردین ۹۵ را مورد بررسی قرار دادیم. در نظرسنجی از مردم تهران درباره برنامه‌های نوروزی سیما در سال ۱۳۹۵ در مرحله اول ۵ هزار نفر، در بازه زمانی ۸ فروردین و در مرحله دوم ۵ هزار نفر، در بازه زمانی ۱۵ فروردین مورد پرسش قرار گرفته‌اند که نتایج نظرسنجی برنامه‌های نوروزی سال ۹۵ از میان آن استخراج شده؛ هرچند در این نظرسنجی سخنی از مخاطبان ۳۱ استان یا گستره مخاطبان غیر تهرانی به میان نیامده است.»
حتی اگر خوش بینانه بخواهیم به ماجرا نگاه کنیم و ۱۹ میلیون مخاطب شرکت کرده در نظرسنجی را واقعی در نظر بگیریم سوالی که پیش می آید این است آیا همگی این شرکت کنندگان از برنامه ها رضایت دارند؟ جواب آرا در انتخاب بهترین برنامه ها با واقعیت در تناقض است. وقتی مجری محبوب با حدود یک میلیون رای، یا برترین سریال با نزدیک به ۸۰۰ هزار رای مشخص می شوند ما را به پرسش و تامل در خصوص عدد ۱۹ میلیونی وا می دارد و دیگر اینکه این اعداد چطور می تواند نماینده نزدیک به ۸۰ میلیون مخاطب ایرانی باشد.
در یکی از نتایج نظرسنجی که در خصوص مخاطبان برنامه های نوروزی اعلام شده بود مخاطبان اراکی را رکورددار تماشای تلویزیون در نوروز ۹۷ معرفی کرده اند. طبق نتایج نظرسنجی عمومی مرکز تحقیقات و سنجش افکار صداوسیما درباره میزان بینندگان ویژه برنامه‌های نوروز صداوسیما نشان می‌دهد، بیشترین رقم مخاطب ویژه برنامه‌های نوروزی در شهرهای اراک با ۹۷ درصد بیننده،گرگان با ۹۳٫۸ درصد، اصفهان با ۹۳٫۳ درصد و مشهد و بجنورد با ۹۲ درصد بوده است. شهرهای بندرعباس با ۶۷٫۵ و مهاباد نیز با ۵۹٫۳ درصد بیننده کمترین رقم مخاطب تلویزیون را در نوروز امسال داشته اند. همچنین براساس این نظرسنجی گرگانی‌ها با ۹۳ درصد بیننده رکوردار تماشای سریال‌های نوروزی تلویزیون هستند.در این میان شهرهای اراک و ساری با میانگین ۹۲٫۲ درصد بیننده در جایگاه بعدی قرار دارند. دراین نظر سنجی مقایسه میزان بینندگان سریال های نوروز ۹۷ در مقایسه با نوروز ۹۶ نشان می‌دهد میزان مخاطبان سریال های تلویزیون در نوروز ۹۷ حدود ۲۰ درصد افزایش یافته است.
البته این آمار در خصوص برنامه های تولیدی صدا و سیمای مراکزاستان ها و شهرهای یاد شده نیست بلکه در خصوص مجموعه برنامه های تلویزیون است؛ پس صــدا و سیمای استان ها نمی توانند با اتکا بر این آمار خود را صاحب امتیاز بدانند چون در هر حال این یک کلیت است. بنابراین این رکوردداری در تماشای تلویزیون نباید این توهم را برای برنامه سازان و برنامه ریزان صدا و سیمای استان مرکزی ایجاد کند که لابد آن ها موفق بوده اند. البته در سایت صدا و سیمای استان مرکزی صفحه نظرسنجی به طور خاص وجود ندارد تا مخاطبین بتوانند نظر خود را در خصوص برنامه های این شبکه اعلام کنند تا هم به یک عدد تقریبی در مورد مخاطبان و میزان رضایت آنها رسید البته اگر نظرسنجی باشد نه نظرسازی.
سال هاست که مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما نظر سنجی هایی را در خصوص عملکرد و برنامه های صدا و سیما انجام می دهد و مسئولان آن این مرکز را قدیمی ترین مرکز نظرسنجی افکار عمومی در کشور می دانند که همیشه آمار صحیح ارائه داده است البته تا چند سال پیش نتایج نظرسنجی ها این مرکز در میان مردم اعلام نمی شد؛ ولی حالا نزدیک به چهار سال است که این آمار به طور رسمی منتشر می شود.
امـــا همانطور که گفته شد باید دید این نظرسنجی ها از چه طریق و از چه تعداد مخاطب کسب شده است. آخرین نظر سنجی اعلام شده از سوی صدا و سیما در خصوص برنامه های نوروزی بوده است که نشان می دهد حدود ۱۹ میلیون در این نظرسنجی ها شرکت کرده اند؛ اما همچنان سوال این است که این آمار چقدر مورد مقبولیت و صحیح است.
سال گذشته بعد از اعلام آمار برنامه های نوروزی نقدی از هوشنگ صدفی در این خصوص در ایسنا منتشر شد. در بخش هایی از این یادداشت آمده بود: «به باور کارشناسان رسانه، نظرسنجی از برنامه‌های تلویزیونی، ابزار ارزشمندی برای ارزیابی وضعیت افکارعمومی درباره برنامه‌های تولیدی و پخش‌شده در رسانه ملی است. کارشناسان معمولا برای آگاهی از افکار و عقاید مردم، اغلب از دو شیوه علمی پرسشنامه، مصاحبه و تحلیل محتوای پیام‌های ارتباطی رادیو و تلویزیون، بهره می‌گیرند. اخیرا مدتی است رسانه ملی برای پیشگیری از نقد منصفانه رسانه‌ها در باره قوت و ضعف برنامه‌های نوروزی، نظرسنجی از برنامه‌ها را رایج کرده و نتایج آن را در جامعه رسانه‌ای انتشار می‌دهند.
مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما، معمولا برای دریافت بازخوردهای مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی از شیوه‌های مختلفی چون نظرسنجی حضوری، الکترونیکی، تلفنی(تلفن همراه، تلفن ثابت) و نظرسنجی اینترنتی بهره می‌گیرد. فارغ از تاثیر و تاثر این نوع نظرسنجی‌ها در ارتقا کمیت و کیفیت تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی طی سال‌های اخیر، لازم است گریزی به شیوه نظرسنجی، جامعه آماری و اعتبار نظرسنجی رسانه ملی بزنیم. تجربه انتشار گزارش نظرسنجی‌ها در طول چند سال اخیر بعد از پخش برنامه‌های نوروزی نشان می‌دهد که مقبولیت و مشروعیت نظرسنجی‌ها به دلایل مشروحه مورد تردید است. بی‌تردید نظرسنجی‌های رسانه‌ای توسط کارشناسان رسانه ملی، در عمل با مشکلاتی مواجه هستند؛ مشکلات ناشی از جنبه‌های روش‌شناسی، شرایط موجود جامعه، حساسیت مخاطبان نسبت به نظرسنجی، اهمیت نداشتن افکار عمومی برای مسئولان و مردم، عدم توجیه مردم در زمینه نظرسنجی، استفاده از شیوه نمونه‌گیری و روش‌های آماری غلط ممکن است، نتایج غلطی را به بار آورد.
چراکه نتایج نظرسنجی رسانه ملی، زمانی قابل اعتبار است که محدودیتی در مقابل بیان افکار توسط پرسش شونده وجود نداشته باشد. در جامعه‌ای که استفاده از برنامه‌های ماهواره و نگه داشتن ابزار و امکانات آن طبق قانون جرم است، اغلب مخاطبان با ترس نظراتی را به پرسشگر بیان می‌کنند که با مکنونات قلبی آنها فاصله دارد. لذا انتشار این نوع نظرسنجی رسانه‌ای نشان می‌دهد یا پرسش‌شونده واقعیت را نگفته یا در جمع‌بندی نظر کارشناسی خطایی وجود دارد. او در بخشی دیگر از یادداشتش آورده بود: کافی است پرسشگران رسانه، از جامعه آماری کارکنان صداوسیما در فضایی واقعی پرسش کنند، چند نفر از آنها برنامه‌های ماهواره و نه رسانه ملی را نگاه می‌کنند؟ لذا در این گونه مواقع، نتایج نظرسنجی‌ها با واقعیات جامعه فاصله دارند و به عبارتی ما را فریب می‌دهند. علاوه بر آن اگر پرسش‌های نظر سنجی به گونه‌ای تدوین شود که پاسخ‌ها را به سمت حمایت از گروه و یا موضوع خاصی سوق بدهند، قطعا سنجش افکار را با خطا مواجه می‌کند. در چنین مواردی نظرسنجی، مفهوم نظرسازی را پیدا می‌کند.
فارغ از درستی یا نادرستی نظرسنجی باید گفت که جامعه آماری مورد استفاده پرسشگران باید از نظر سطح سواد، میزان سواد رسانه‌ای، پایگاه اجتماعی و اقتصادی، شهر محل سکونت، گروه سنی، مخاطبان زن و مرد و غیره که در ساز و کار نظرسنجی‌ها وجود دارد، مشابهت یا تفاوت‌هایی وجود داشته باشد که بتوان اعتبار نظرسنجی را به سایر اقشار یا گروه‌های اجتماعی تعمیم داد. در یک نگاه کلی در نظرسنجی از واژه‌هایی چون افزایش میزان بینندگان، رضایت‌مندی، مخاطبان رو به رشد، نفوذ و حضور رسانه ملی سخن به میان آمده؛ در حالی که هیچ اطلاعاتی درباره تعداد جامعه آماری پرسش‌شونده، نتیجه آماری نظرسنجی، نمونه پرسش‌ها و غیره وجود ندارد. حتی معلوم نیست تعداد بینندگان برنامه‌های نوروزی در سطح کشور یا استان‌های کم حجم چه تعداد بوده و چگونه می‌توان استناد کرد بینندگان برنامه‌های شبکه‌های یک، دو و سه افزایش ۲۵ درصدی داشته‌اند؟ وقتی ما آماری از مخاطبان برنامه‌های نوروزی هفته اول سال ۹۵ و ۹۶ را در دست نداریم، چگونه می‌توان ادعا کرد میزان مخاطبان رسانه ملی افزایش یا کاهش داشته است؟
به طور مثال برای اعتبار نظرسنجی برنامه‌های نوروزی به سایت مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما مراجعه کرده و شناسنامه نظرسنجی فروردین ۹۵ را مورد بررسی قرار دادیم. در نظرسنجی از مردم تهران درباره برنامه‌های نوروزی سیما در سال ۱۳۹۵ در مرحله اول ۵ هزار نفر، در بازه زمانی ۸ فروردین و در مرحله دوم ۵ هزار نفر، در بازه زمانی ۱۵ فروردین مورد پرسش قرار گرفته‌اند که نتایج نظرسنجی برنامه‌های نوروزی سال ۹۵ از میان آن استخراج شده؛ هرچند در این نظرسنجی سخنی از مخاطبان ۳۱ استان یا گستره مخاطبان غیر تهرانی به میان نیامده است.»
حتی اگر خوش بینانه بخواهیم به ماجرا نگاه کنیم و ۱۹ میلیون مخاطب شرکت کرده در نظرسنجی را واقعی در نظر بگیریم سوالی که پیش می آید این است آیا همگی این شرکت کنندگان از برنامه ها رضایت دارند؟ جواب آرا در انتخاب بهترین برنامه ها با واقعیت در تناقض است. وقتی مجری محبوب با حدود یک میلیون رای، یا برترین سریال با نزدیک به ۸۰۰ هزار رای مشخص می شوند ما را به پرسش و تامل در خصوص عدد ۱۹ میلیونی وا می دارد و دیگر اینکه این اعداد چطور می تواند نماینده نزدیک به ۸۰ میلیون مخاطب ایرانی باشد.
در یکی از نتایج نظرسنجی که در خصوص مخاطبان برنامه های نوروزی اعلام شده بود مخاطبان اراکی را رکورددار تماشای تلویزیون در نوروز ۹۷ معرفی کرده اند. طبق نتایج نظرسنجی عمومی مرکز تحقیقات و سنجش افکار صداوسیما درباره میزان بینندگان ویژه برنامه‌های نوروز صداوسیما نشان می‌دهد، بیشترین رقم مخاطب ویژه برنامه‌های نوروزی در شهرهای اراک با ۹۷ درصد بیننده،گرگان با ۹۳٫۸ درصد، اصفهان با ۹۳٫۳ درصد و مشهد و بجنورد با ۹۲ درصد بوده است. شهرهای بندرعباس با ۶۷٫۵ و مهاباد نیز با ۵۹٫۳ درصد بیننده کمترین رقم مخاطب تلویزیون را در نوروز امسال داشته اند. همچنین براساس این نظرسنجی گرگانی‌ها با ۹۳ درصد بیننده رکوردار تماشای سریال‌های نوروزی تلویزیون هستند.در این میان شهرهای اراک و ساری با میانگین ۹۲٫۲ درصد بیننده در جایگاه بعدی قرار دارند. دراین نظر سنجی مقایسه میزان بینندگان سریال های نوروز ۹۷ در مقایسه با نوروز ۹۶ نشان می‌دهد میزان مخاطبان سریال های تلویزیون در نوروز ۹۷ حدود ۲۰ درصد افزایش یافته است.
البته این آمار در خصوص برنامه های تولیدی صدا و سیمای مراکزاستان ها و شهرهای یاد شده نیست بلکه در خصوص مجموعه برنامه های تلویزیون است؛ پس صــدا و سیمای استان ها نمی توانند با اتکا بر این آمار خود را صاحب امتیاز بدانند چون در هر حال این یک کلیت است. بنابراین این رکوردداری در تماشای تلویزیون نباید این توهم را برای برنامه سازان و برنامه ریزان صدا و سیمای استان مرکزی ایجاد کند که لابد آن ها موفق بوده اند. البته در سایت صدا و سیمای استان مرکزی صفحه نظرسنجی به طور خاص وجود ندارد تا مخاطبین بتوانند نظر خود را در خصوص برنامه های این شبکه اعلام کنند تا هم به یک عدد تقریبی در مورد مخاطبان و میزان رضایت آنها رسید البته اگر نظرسنجی باشد نه نظرسازی.
