یکشنبه ۲۹ تیر ۱۳۹۹  شماره ۱۲۹۵

فواید یک ویروس

کرونا با شهرهای ما چه کرد و چه پیامدهای مثبتی داشت؟

شیوع کووید-۱۹ علی‌رغم آثار اقتصادی و اجتماعی نامطلوب بسیاری که در جهان برجای گذاشت، این امکان را در اختیار مدیران و برنامه‌ریزان شهری قرار داد که بهبود شرایط آب‌وهوایی و ارتقای سطح پایداری شهرها، زیرساخت‌ها و شیوه‌های حمل‌ونقل را مورد بررسی مجدد قرار دهند.
به گزارش وقایع استان به نقل از ایمنا، در واکنش به نگرانی‌های بهداشت عمومی که به‌دنبال بحران کووید -۱۹ شکل گرفته است، شهرها متحمل تغییرات سریع و چشمگیری هم‌چون اجتناب مردم از استفاده سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، تعطیلی مغازه‌ها، ادارات، مدارس، رستوران‌ها و سایر اماکن عمومی، الزامی شدن رعایت فاصله اجتماعی، دورکاری مشاغل، قرنطینه شبانه‌روزی و غیره شده‌اند. از سوی‌ دیگر این مرزهای گسترده، در راستای تأمل در نحوه استفاده از فضای عمومی پیش و پس از همه‌گیری بیماری مذکور و نیز اولویت‌بندی عوامل مؤثر در تصمیم‌گیری‌های طراحی برای آن‌ها شاهد تحولات بسیار چشمگیری نیز بوده است.
شیوع این همه‌گیری و تعطیلی‌های ناشی از آن، باعث به وجود آمدن فرصتی برای تفکر مجدد درباره شیوه‌های صحیح طراحی شهری به طرق متفاوت شده، این فرصت را در اختیار برنامه‌ریزان شهری، دولت‌های محلی و مسئولین قرار داده است که شهرها را بسیار متفاوت‌تر از آنچه که هست تصور کرده و در راستای حفظ پایداری آن‌ها برای آیندگان تلاش کنند. این تصویرسازی در وهله اول با فاصله گرفتن از اقدامات گذشته، بررسی دقیق میزان فضای اختصاص یافته به وسایل نقلیه موتوری و نیز آگاهی از پتانسیل‌های موجود برای پیاده‌راه‌سازی، ایجاد مسیرهای دوچرخه و مواردی از این قبیل امکان‌پذیر خواهد شد. ازسوی‌دیگر کووید -۱۹ منجر به سرعت بخشیدن به اجرای بعضی از طرح‌هایی شده است که توسعه‌دهندگان املاک و مستغلات شهری در بعضی از نقاط جهان برای پنج تا ۱۰ سال آینده برنامه‌ریزی کرده بودند. مثلاً استفاده از پارکینگ‌های گسترده کنار خیابان به‌عنوان فضاهای روباز رستورانی به‌جای استقرار اتومبیل‌های راکد که بخش عمده خیابان‌ها را به خود اختصاص داده است. ازآنجایی که خیابان‌ها بیشترین فضاهای عمومی موجود در شهرها محسوب می‌شوند این تغییر کاربری نقش بسزایی در تغییر چهره شهرها و فضاهای عمومی آن دارد.
البته پیش از فراگیری کرونا نیز تغییرات آب‌وهوایی لزوم این تغییر کاربری‌ها و حذف تمامی عوامل انتشار گازهای گلخانه‌ای، همچنین روی آوردن به استفاده وسایل نقلیه الکتریکی و خودکار به منظور پایدارسازی شهرهای آینده را نشان داده بود ولی شیوع کووید -۱۹ منجر به عملی شدن خودکار این قبیل طرح‌ها و عبور از بخش اول مرحله مذکور شد زیرا باوجود قابلیت سریع انتقال بیماری میان انسان‌ها، بسیاری از شهروندان با حذف استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی به شیوه‌های جایگزین هم‌چون پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، استفاده از اسکوترها و غیره روی آورده‌اند. این حذف خودکار نقش اساسی نبود ماشین‌ها در پایداری و تاب‌آوری شهرها در آینده و نیز مزایای استفاده کمتر از اتومبیل‌ها برای حفظ سلامتی فردی و عمومی را به اثبات رسانده است. علاوه‌ بر این الزام قرنطینه خانگی و دورکاری بخش عمده‌ای از مشاغل نشان داد که اقتصاد امکان پذیرش تغییراتی گسترده در عین استمرار را دارد. این امر فرصتی بی‌نظیر در اختیار برنامه‌ریزان حمل‌ونقل قرار می‌دهد زیرا ثابت کرده است که می‌توان تقاضای سفرهای درون شهری را محدود و بخشی از جابجایی‌های غیرضروری را حذف کرد.
بر اساس تحقیقات حتی حذف مسافران یک بخش اقتصادی در طول یک روز در هفته می‌تواند تأثیر ملموسی بر تراکم جمعیت و تغییرات آب‌وهوایی داشته باشد و سازماندهی سیستم‌های حمل‌ونقل به شیوه‌ای هوشمندانه اثربخشی آن را تا چند برابر افزایش خواهد داد. با این‌ حال طبق بررسی‌ها سخت‌ترین بخش در پیاده‌سازی این راهکار تغییر رفتار افراد محسوب می‌شود و گام‌های بعدی یعنی افزایش میزان سهولت دسترسی به شیوه‌های جایگزین حمل‌ونقل هم‌چون دوچرخه‌های مکانیکی و الکتریکی، مسیرهای پیاده‌روی و غیره، راحت‌تر از این بخش خواهد بود. چنین تغییراتی نه تنها باعث می‌شود که اماکن و فضاهای عمومی شهری تمیزتر و سالم‌تر باشند بلکه منجر به افزایش سلامتی جسمی، روحی روانی و حتی تقویت سیستم ایمنی بدن نیز می‌گردد و مسیر عبور از بحران موجود و همچنین موارد مشابه در آینده را هموارتر خواهد ساخت.
قرنطینه در واقع اقدامی بود که لزوم بازنگری درباره وضعیت خیابان‌ها، تردد در شهرها و نیز فضاهای عمومی را نشان داد چراکه مشخص شده خیابان در واقع عاملی است که میان حالت‌های مختلف تردد و حمل‌ونقل تعادل برقرار می‌کند. برای مثال مردم تمایل دارند که برای مسیرهای کمتر از سه مایل از دوچرخه‌ها، اتوبوس‌ها و حتی پیاده‌روی بهره ببرند و در مسافت‌های طولانی‌تر گزینه‌هایی هم‌چون به‌اشتراک‌گذاری اتومبیل، ترانزیت و غیره را ترجیح می‌دهند. بنابراین طراحی درست فضاها به‌گونه‌ای که دسترسی به اماکن موردنیاز امکان‌پذیرتر و راحت‌تر باشد شهروندان را به سمت بهره بردن از مناسب‌ترین شیوه حمل‌ونقل برای خود جذب می‌کند و نقش خیابان‌ها سهم ویژه‌ای در این زمینه دارد. به‌لحاظ عملی این به‌معنای ایجاد مسیرهای مناسب‌تر برای دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و روش‌های مشابه، همچنین داشتن برنامه‌ریزی‌های آینده‌نگرانه در ارائه بهترین طرح برای این مسیرها به‌صورتی است که به‌منظور استفاده در طولانی‌مدت و تردد در مسافت‌های طولانی‌تر نیز مناسب باشد. طراحی بزرگراه‌ها و زیرساخت‌های پیشرفته دوچرخه الکترونیکی و مکانیکی، ایجاد قابلیت اطمینان بیشتر برای کاربران دوچرخه‌های اشتراکی و غیره از این موارد محسوب می‌شود که در دوران پساکرونا به ارائه بهترین شیوه برای مدیریت تراکم در طول بازگشایی اقتصادهای تعطیل‌شده و نیز حفظ بیشترین پایداری ممکن برای شهرها منجر می‌شود.

کرونا و چشم‌اندازی نو از شهرها
گسترش کووید۱۹ پیامدهایی همراه داشته است که در ادامه سه مورد از آن‌ها را بیان می‌کنیم.
بهبود در کیفیت هوا
می‌توان با قطعیت گفت که کره زمین تنها موردی است که از توقف یا کاهش بی‌سابقه فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، صنعتی و غیره ناشی از شیوع کووید -۱۹ در سراسر دنیا بیشترین بهره را برده است. تصاویر ماهواره‌ای حاکی از کاهش چشمگیر آلودگی در اغلب شهرهایی است که تا پیش از وقوع این همه‌گیری در شرایط وخیم آب‌وهوایی به سر می‌بردند. داده‌ها نشان می‌دهد که سطح آلودگی هوا در بعضی از شهرهای آلوده از جمله لس‌آنجلس، پکن، لندن و دهلی‌نو به‌طور چشمگیری کاهش یافته است و پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند قرنطینه خانگی این اوضاع برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد. با این‌ حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که بازگشت روال زندگی به شرایط عادی در دوران پساکرونا، احتمال افزایش میزان گازهای آلاینده هوا را تا بیش از دوران قبل از پیدایش این ویروس افزایش می‌دهد.
افزایش ارتباطات از راه دور
با گسترش ویروس کرونا هم دورکاری و انجام مسئولیت‌ها و وظایف کاری در منزل از اهمیت بسیار بالایی برخوردار شد و هم نزدیکی محل زندگی و کار نیروهای مراکز کاری بسیار مورد توجه قرار گرفت. محدودیت تردد روزانه نیروهای انسانی از منزل به محل کار و بالعکس، لزوم افزایش ارتباطات از راه دور و نیز کار در منزل باعث شد که درک انسان‌ها از نوع ارتباط و وابستگی موجود میان آن‌ها با کلان‌شهرهایی دارای هزینه‌های بالا برای زندگی افزایش یابد. این امر ممکن است منجر به ارتقای سطح استقلال، انعطاف‌پذیری و در نهایت آزادی‌ عمل انسان‌ها در جوامع شود. توسعه دورکاری می‌تواند سهم بسزایی در کاهش استفاده از زیرساخت‌های حمل‌ونقل داشته و درنتیجه با افت چشمگیر ترافیک خیابانی و درنتیجه کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای همراه باشد. افزایش مشاغل خانگی نیز زندگی را به سمت حومه‌های شهری سوق می‌دهد و فضایی جدید برای احداث مراکز فرهنگی و تجارت‌های محلی به وجود می‌آورد.
آشکارسازی بخش‌های ناپیدای شهرسازی
برخی کارشناسان بر این باورند که پاندمی‌ها (فراگیری جهانی یک بیماری) دشمن شهرها به شمار می‌روند زیرا رخ دادن آن‌ها منجر به بی‌اهمیت شدن مؤلفه‌های شهری ارزشمندی هم‌چون تراکم جمعیت و ارتباطات می‌شود که حتی در بعضی موارد سلامتی انسان‌ها را با خطر مواجه می‌سازد. در واقع بیماری‌های فراگیر بخش‌های ناپیدای شهرسازی و شهرنشینی را آشکار می‌کند و به مؤلفه‌هایی که تا پیش از آن نادیده گرفته می‌شد ارزشی منحصر به فرد می‌بخشد. پاندمی‌ها اساسی‌ترین ایده‌های بشر در مورد ارتباطات و زندگی شهری را تضعیف می‌کند و منجر به شکل‌گیری عقایدی جدید در اذهان مردم می‌شود. برای مثال یکی از اثرات شیوع ویروس کرونا بر زندگی انسان، حس جداسازی است. این روزها مردم بر خلاف میل باطنی چاره‌ای جز جدا ماندن از دیگران و به اصطلاح رعایت فاصله اجتماعی ندارند، حال‌ آن‌ که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و تعامل با همنوعانش جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی‌اش به شمار می‌رود. جداسازی همه جنبه‌های زندگی را تحت‌ تأثیر قرار داده است؛ مردم در متروها، ایستگاه‌های قطار و اتوبوس و سایر وسایل حمل و نقل عمومی تلاش می‌کنند از سایرین فاصله بگیرند و این در حالی است که تراکم جمعیت از اصلی‌ترین اهداف طراحی شهرهای پایدار محسوب می‌شود و نه مخالف آن.