شنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۸  شماره ۱۱۸۰

فراموشی های فراموشخانه رائین

به روایت زنده یاد دکتر علی اصغر توکلی

آرش زرنیخی؛ کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه

اسمــاعیل رائیـن یکــی از پژوهشگران پیچیده احوال تاریخ معاصر ایران است. میان اهل فن کتاب فراموشخانه و فرماسونری در ایران وی بسیار شناخته شده است ، اما کتاب های دیگری نیز دارد که پرسش های زیادی را در ذهن مخاطبان ایجاد می کند که وی چگونه توانسته اطلاعات لازم برای نگارش آنها را به دست آورد. کتاب هایی همچون حزب کمونیست ایران از ۱۲۹۸تا۱۳۲۰ خورشیدی، حیدرخان عمواوغلی (اسناد و خاطره ها)، اسرار خانه سدان که مربوط به اسناد و مدراک جاسوسی انگلیس در جریان ملی شدن صنعت نفت می باشد. دیگر کتاب مهم وی حقوق بگیران انگلیس در ایران است. اگر برای مراحل پژوهشی هرکدام از این کتاب ها بتوان دلایل موجهی پیدا کرد، برای کتاب فراموشخانه و فراماسونری در ایران نمی توان به احتمالات معمولی دلگرم شد. خوشبختانه توانستم با دکتر علی اصغر توکلی استاد بازنشسته دانشگاه های لندن و وِست میستر درواپسین سال حیاتش یعنی فروردین ۱۳۹۷ گفتگویی در باره رائین و کتاب فراموشخانه اش داشته باشم. توکلی مدت زیادی با اسماعیل رائین حشر و نشر داشته و این ارتباط علیرغم منش و ایدئولوژی هر دو بوده است. در ابتدای گفتگو به این نکته اشاره می کند که خیلی تصادفی متوجه می شود رائین در لندن خانه کوچکی خریده وبا دخترش زندگی می کند. برای دخترش بورسیه دولتی گرفته و توکلی احتمال می دهد که این امکان به دلیل ارتباط اسماعیل رائین با ساواک بوده است.
توکلی می گوید : تقریباً دو سال پیش از انقلاب ایران می خواستم بدانم که او اینهمه اطلاعات دقیق کتاب سه جلدی فراموشخانه و فراماسونری در ایران را از کجا به دست آورده است ؟ همچنین نویسنده مقالات من جاسوس شوروی در ایران بودم کیست؟(درباره نام دقیق مقالات کمی شک دارد) رائین پس از آشنایی با توکلی درباره مقالات مورد نظر که در مجله تهران مصور چاپ می شده است می گوید : این مقالاتِ کاملاً ضد شوروی همگی ساختگی بودند و یک نویسنده خاص آنها را قلمی نکرده است. پس از مدت کوتاهی رائین نسبت به توکلی سوء ظن پیدا می کند که شاید وی مخالف رژیم شاه باشد. اگرچه واقعیت هم چنین بود! پس تعداد دیدارهایشان زیاد می شود تا شایدی بتواند از او حرف هایی بیرون بکشد. با توجه به جو غالب آن روزها یک بار پرونده محاکمات سران حزب توده را به صورت فتوکپی به دکتر توکلی نشان می دهد که برای وی حیرت انگیز بوده و همین امر نشان از ارتباط تنگاتنگ یک پژوهشگر با دستگاههای امنیتی وقت دارد. یک بار نیز نشانی دکتر نراقی در پاریس را به تــوکلی می دهد تا درباره تمدید بورس دکتری خود با او صحبت کند. توکلی تاکید می کند که نراقی ایدئولوگ رژیم شاهی بوده و پیش تر استاد جامعه شناسی اش در دانشسرای عالی تهران هم بوده است . همچنین با پاکروان رئیس ساواک نیز دوستی دیرینه داشته است. نراقی در پاسخ وی ابراز تمـــایل می کند تا مسئله تمدید بورس دکتری را انجام دهد تنها با این شرط که توکلی در یک مصاحبه تلویزیونی در تمجید حکومت شاه صحبت کندو البته این مسئله به دلیل تنفر زنده یاد دکتر علی اصغر توکلی از سیستم هرگز اتفاق نمی افتد. اما بازگردیم به پرسش اصلی در خصوص کتاب فراموشخانه رائین. توکلی می گوید : به رائین گفتم پرسش اصلی من این است که سازمان فراماسونری که اینقدر مخفی است چگونه این حجم از اطلاعاتش در اختیار شما قرار گرفته است؟ پاسخ رائین اما بسیار کودکانه می نماید. او می گوید : من می گشتم تا ببینم جلسات آنها کجاها و کی برگزار می شود. سپس با راننده های آنها ارتباط می گرفتم و تخلیه اطلاعاتی شان می کردم. این شوخی به قدری سخیف است که هرکس مختصر آشنایی با این تشکیلات مخفی داشته باشد در مهمل بودنش شک نمی کند. اما به دلیل اینکه این سخن از زبان خود رائین برخاسته ضمیمه کردنش به این سطور خالی از لطف نیست. توکلی ادامه می دهد که بعدها از منابع معتبری شنیده است که بر اثر اختلاف برخی سیاستمداران آمریکا و انگلیس، آمریکایی ها خواسته بودند عوامل انگلیسی در ایران را معرفی کنند،پس اطلاعات لازم را به اسماعیل رائین می دهند تا مراحل نگارش مهم ترین کتاب خود را آغاز کند.