فرار ژن های باهوش

چهارشنبه ۱۵ دی ۹۵ شماره ۴۹۸
حامد بهشتی نژاد. سرپرست مجموعه تحقیقاتی شهید امینی دانشگاه آزاد اراک

یکی از مشکلاتی که امروزه به آن می توان اشاره کرد مهاجرت نخبگان ،برگزیدگان و پیشروان است، رویدادی که شاید تا کنون مسئولین کشور در سطح آن را درک کرده ولی در عمق هنوز به باور آن نرسیده اند. به عقیده نگارنده برای بررسی دلایل مهاجرت به خارج از کشور باید به عقب رفته و بدنبال چرایی مهاجرت مردم از روستا به شهر در داخل کشور پرداخت. با نگاهی به مهاجرت مردم از روستا به شهرها متوجه می شویم که در طی بیش از ۵۰ سال اخیر نسبت جمعیت روستانشینان به شهرنشینان در کشور ما با توجه به شاخص تقسیم تعداد جمعیت شهری به جمعیت روستایی، در سال ۱۳۳۵ کمتر از ۵۰ درصد بوده که بیانگر کمتر از نصف بودن جمعیت شهری، در برابر جمعیت روستایی بوده است. در سال ۱۳۸۵ به ۲/۱۷ ‌رسید و بر مبنای پیش‌بینی‌ها در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۳ خواهد رسید رویدادی که نقش نخبگان ،برگزیدگان و پیشروان بخوبی حس می گردد، نقشی آغازی که باتوجه به دلایل بسیار، جامعه بزرگ پیرو را همسو با آنها به مهاجرت ترغیب نمود. عللی که بسته به ویژگی های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد متفاوت است. هدف عده ای از مهاجرت، اشتغال است و قصد عده ای دیگر تحصیل، ازدواج و… که قطعاً نتایج متفاوتی دارد.بسیاری از این علل در مهاجرت نخبگان از کشور (فرار مغز ها) اگر اصلی نباشد حداقل، مشترک است دغدغه هایی که هر فرد عادی نیز برای تامین نیاز اولیه زندگی خود بدان محتاج است.
از طرفی طبق نظریه مهاجرت، در اولین فرصت، بعضی از افراد مهاجرت را بر می گزینند و بعضی ماندن را، این امر بر حسب تصادف نیست. معمولاً مهاجر ویژگی هایی دارد که موجب می شود زمینه های رفتن یا ماندن را در مقایسه با آنهایی که می مانند، متفاوت ارزیابی کند (اوبرای، ۱۳۷۰: ۸۲) . بررسی های داخلی و خارجی که درباره مهاجرت به خصوص مهاجرت از روستا به شهر انجام شده، توافق دارند که تمایل و تصمیم گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد. افراد ۱۵ تا ۳۰ ساله در جریان مهاجرت سهم عمده را دارند اما موضوع مورد اهم میراثی ست که این فعل برجای گذاشته است. اگر محیط روستاییان را به دقت بررسی کنید می توانید بخوبی دریابید که باگذشت بیش از ۶۰ سال افراد، میانگین سنی بالای ۵۰ سال دارند، سالخورده و از کارافتاده می شوند و در بعد اجتماعی نیز شوربختانه دچار بحران های رایج از جمله اعتیاد فقر فرهنگی ،اجتماعی و… می باشند. بصورت کلی مهاجرت نخبگان از روستا عاملی فعال جهت کاهش رشد جمعیت (و مواردی خالی از سکنه شدن)، افزایش نسبت سالخوردگی و افزایش نسبت وابستگی در روستاها گشت. اکنون این طفل نو پای مهاجرت از روستا به شهر در حال تکامل است و به رویدادی تبدیل شده که خارج از این مرز و بوم منزل گرفته است. رویدادی بنام فرار مغز ها. اتفاقی شگرف و تاسف انگیز که در سال ۲۰۰۸ ایران در میان ۹۱ کشور جهان رتبه نخست این واقعه را از آن خود کرد. به صورت کلی از علل این رویداد بزرگ می توان به بی توجهی به ماهیت علم، بی توجهی به پژوهش، عدم شایسته سالاری و انحصارات دولتی نام برد عواملی که میزان امید به آینده را از دیدگاه نخبگان بسیار ضعیف می پندارد، امیدی که با مهاجرت نسبت عکس دارد. هرچه امید به آینده، بیشتر باشد، میزان مهاجرت کمتر می‌شود. امید به آینده جوانان در رابطه با شغل آینده‌شان، میزان درآمد آنها، توانایی تشکیل زندگی، ازدواج، خرید مسکن، و… که پیشتر بدان اشاره شد تأثیر گذارند و اهم موضوع، امنیت کشور است که این امنیت نیز در فرار مغزها بی تأثیر نیست. حال سوالی بزرگ مطرح است؟ هنگامی که طبق اعلام رسمی بنیاد ملی نخبگان ایران ۳۰۸ نفر از دارندگان مدال المپیاد و ۳۵۰ نفر از برترین‌های آزمون سراسری از سال ۸۲ تا ۸۶ به خارج مهاجرت کرده‌اند، طبق گزارش هفته نامه سازمان مدیریت و برنامه ریزی ۹۰ نفر از ۱۲۵ دانش آموزی که در سه سال گذشته در المپیادهای جهانی رتبه کسب کرده‌اند، هم اکنون در دانشگاه‌های آمریکا تحصیل می‌کنند و قصد بازگشت به کشور ندارند و یا طبق آمار صندوق بین‌المللی پول بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی و بیش از ۱۷۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالیه در آمریکا زندگی می‌کنند و در همین راستا طبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۱۵ کارشناس ارشد، ۳/۲ دکترا و سالانه ۵۴۷۵ نفر لیسانس از کشور مهاجرت کردند؟ ایران اسلامی باکدامین نیروهای جوان و نخبه قصد قدم نهادن در راستای توسعه همه جانبه این مرز و بوم دارد؟ به امید روزی که ایران زمین خالی از ژن های باهوش نشود.