دوشنبه ۸ اردیبهشت ۱۳۹۹  شماره ۱۲۵۷

وقایع استان به بررسی ابعاد ناگوار به تعلیق درآمدن مراسم سوگواری درگذشتگان ناشی از کرونا می پردازد

طردشدگان

کوروش دیباج

چند وقتی است شیوع ویروس کشنده کویید- ۱۹ در نقاط مختلف کشورمان، جمعی از خانواده ها را سوگوار عزیزان خود کرده است و این روند همچنان ادامه دارد.خانواده هایی که به دلیل خطرناک و ناقل بودن این ویروس کشنده به اجبار در عزلت و گوشه نشینی و تنهایی در فراق عزیز از دست رفته خود به سوگ نشسته اند و به طور حتم جای خالی نزدیکان برای تسلی دادن به خانواده داغدار و همراهی با آنان برای رهایی یافتن از غم و تحمل این داغ بزرگ بسیار محسوس است.یکی از دوستان تعریف می کرد که یکی از همسایه های آنها در یکی از استان های کشور که عزیز خود را از دست داده است، در غربت و تنهایی در حال سوگواری هستند و هیچ یک از اطرافیان و نزدیکان آنها از ترس ابتلا به ویروس کرونا جرات حضور در منزل متوفی برای تسلی دادن به بازماندگان را ندارند. حال که در این روزها و با شدت گرفتن بحران کرونا در ایران و جهان آیین­‌های مختلف مرتبط با مرگ و مردن به حالت تعلیق درآمده‌­اند. ممکن است در نگاه نخست این موضوع در مقایسه با تعلیق فعالیت­‌های اقتصادی، آموزشی، مذهبی و … کم اهمیت دانسته شود اما با دقت در ابعاد مختلف تعلیق آیین­‌های مرتبط با مرگ مشخص می­‌شود که اهمیت این موضوع بسیار زیاد است. به همین منظور وقایع استان به بررسی ابعاد ناگوار به تعلیق درآمدن مراسم سوگواری درگذشتگان ناشی از کرونا از دیدگاه رضا تسلیمی طهرانی، دکتری جامعه‌شناسی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات پرداخته است.

تسلیمی معتقد است: فردی که بر اثر کرونا جان خود را از دست می‌دهد پیش از مرگ، با درد و رنج بدنی و روحی فراوان وارد بیمارستان می‌شود، ممکن است دیگران با الصاق «برچسب» یا «انگ اجتماعی» او را آلوده، غیر بهداشتی و مسبب گسترش کرونا بدانند. او در فضایی دیوانسالار و غیر شخصی روزهـای آخر عمر را می ‌گذراند، از همنشینی و هم‌صحبتی با اعضای خانواده خویش محروم است، پس از مرگ با رعایت تشریفات پزشکی از بیمارستان خارج می ‌شـود، بــا رعایت پروتکل ‌های بهداشتی، به دست افرادی ناآشنا و بدون حضور نزدیکِ خویشاوندان و آشنایان به خاک سپرده می ‌شود و تا اطلاع ثانوی هیچ مجلس ترحیم و یادبود جمعی برای او برگزار نمی ‌گردد. چنین شرایطی موجب شده است تا بسیاری از افراد از مردن در روزهای شیوع کرونا بهراسند و بر اضطراب و هراس بیماران، مبتلایان به کرونا و محتضران افزوده گردد.
وی ادامه داد: اما سویی دیگر این شرایط به بازماندگان و خانواده‌ های داغدار متوفیان کرونایی باز می‌ گردد. آنها از دیدار نزدیک عزیز بیمارِ خویش و تماس فیزیکی با او محروم‌اند. آنها نمی‌ توانند در لحظات بدحالی و احتضار بر آغوش فرد حضور داشته باشند، هیچگاه نمی‌ توانند پس از فوت، متوفی را لمس کنند یا از نزدیک در چشمان او بنگرند، آنها نمی ‌توانند در هنگام خاکسپاری بر بالین او حاضر باشند، در مراسم تدفین مشارکت کنند و یاد و خاطره او را در مراسم ترحیم و با حضور اقوام، خویشاوندان، دوستان و همکاران گرامی بدارند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات تصریح کرد: در نتیجۀ امکان‌ناپذیر بودن انجام چنین ترتیباتی فرآیند سوگواری در بازماندگان و داغداران متوفیان کرونایی ممکن است بسیار به طول انجامد و با اختلالات مختلف اجتماعی و روانی همراه گردد. از مهمترین کارکردهای آیین‌ های عزاداری، گرامیداشت یاد و خاطره متوفی، قدردانی از خدمات و فعالیت ‌های او، تسلی دادن به اعضای خانواده و نزدیکان، تقلیل اضطراب‌ ها، نگرانی ‌ها و تشویش ‌ها، معنی بخشی به مرگ و مردن، فهم پذیر ساختن واقعۀ مرگ عزیزان و به اشتراک گذاشتن احساسات جمعی است. بنابراین، از آنجا که در مورد درگذشتگان ناشی از کرونا برگزاری مراسم عزاداری مقدور نیست انجام این کارکردها با اخلال مواجه می ‌شوند و پیامدهای فردی و اجتماعی عدم برگزاری آیین‌ های فوق، بازماندگان، داغداران و گروه های گسترده‌ تر خویشاوندان و دوستان را با مشکل مواجه می‌ سازد.
این جامعه شناس اظهار کرد: خانواده ‌ها و بازماندگان فرد درگذشته بر اثر کرونا از جهات مختلف تحت فشار قرار دارند. آنها غم و سوگ درگذشت عضوی از خانوادۀ خود را به دوش می‌کشند در عین حال آنها به دلیل رعایت دستورات بهداشتی نمی‌توانند نزدیکان و خویشاوندان خویش را در آغوش بگیرند و خود را در دستان آنها رها سازند. ممکن است برخی بازماندگان خود نیز به کرونا مبتلا شده باشند و این ابتلا شرایط را بسیار پیچیده‌تر می‌کند. احتمال دارد آنها به سبب درگذشت عضو خانواده بر اثر کرونا از سوی دیگران تحت فشار باشند و نگاه‌های سنگین اطرافیان را که آنها را نیز آلوده به ویروس می‌دانند یا در انتشار این بیماری سهیم می ‌شمارند احساس کنند. در هر حال آنها باید با رعایت پروتکل ‌های بهداشتی به سوگواری بپردازند و فاصله فیزیکی لازم را با دیگران رعایت کنند. خانواده ‌های بازمانده می ‌خواهند فرد درگذشته را از نزدیک ملاقات کنند، او را برای آخرین بار در آغوش بگیرند، متوفی را با حضور اقوام و خویشاوندان تشییع کنند، در آیین تدفین او به نحو فعال شرکت کنند و این آیین را به نحوی آبرومند برگزار نمایند. همچنان آنها خواستار برگزاری مراسم ترحیم عمومی و با حضور دوستان و آشنایان هستند.
وی ادامه داد: اما پرسش اینجا است که چه می توان کرد تا حداقلی از خواسته‌ های بازماندگان برآورده شوند و در عین حال پروتکل‌ های بهداشتی نیز از سوی خانواده ‌های داغدار رعایت گردد. همچنین با تغییر شرایط، فشار روانی و اجتماعی وارد شده بر مبتلایان، بیماران و محتضران نیز کاهش یابد.
تسلیمی گفت: به نظر می ‌رسد در گام نخست تغییر نگاه به مبتلایان و بیماران ناشی از ویروس کرونا ضرورت دارد. همسایگان، آشنایان و شاغلان در بخش ‌های مختلف باید متوجه باشند که فرد مبتلا به ویروس، ضرورتاً بر اثر عدم رعایت نکات بهداشتی یا اهمال در رعایت آنها به این بیماری دچار نشده است و ممکن است در شرایط همه‌گیری ویروس، هر کس به هر دلیل به کرونا مبتلا شود. در نتیجه، افراد مبتلا به کرونا یا بیماران قرارگرفته در معرض این ویروس، شایسته سرزنش و تحقیر و الصاق برچسب آلوده یا بی‌مبالات نیستند. در این زمینه ضرورت دارد تا سازمان ‌های فرهنگی مختلف و رسانه­‌ها با استفاده از روش ‌های گــوناگــون بــه فرهنگ سازی بپردازند و آگاهی عمومی را در مورد مبتلایان و بیماران کرونایی افزایش دهند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات معتقد است: اغلب مبتلایان به کرونا در بیمارستان‌ها فوت می ‌کنند. در نتیجه آنها مدتی را در بیمارستان بستری بوده‌ اند. بنابراین نحوۀ برخورد با بیمار یا فرد محتضر از سوی کادر درمانی بر آنها و همراهانشان بسیار تاثیرگذار است. می ‌توان از پزشکان، پرستاران و بهیاران تقاضا کرد که پیش از هر چیز بیمار و محتضر را به چشم یک انسان بنگرند و تمام شئونات انسانی را در مورد او رعایت کنند. همچنین می ‌توان از آنها تقاضا کرد که این نحوه برخورد را با همراهان و خانوادۀ بیمار و درگذشته نیز در پیش گیرند و به ویژه در هنگام اعلام فوت، انتقال متوفی به سردخانه و تحویل او به ناوگان حمل و نقل درگذشتگان، نکات انسانی و کرامت انسان ‌ها را در نظر داشته باشند.
وی گفت: متاسفانه در مواردی مشاهده می ‌شود که کادر درمانی بیمارستان ‌ها، بیماران، محتضران، درگذشتگان و بازماندگان را به عنوان اشیائی بی‌جان و بخشی از یک فرآیند دیوانسالار در نظر می ‌گیرند. در اینجا، تغییر این نگاه از ضرورت برخوردار است. کادر پزشکی بیمارستان ‌ها می ‌توانند شرایطی را فراهم کنند که بازماندگان درجه اول با رعایت نکات بهداشتی حداقل برای دقایقی و از راه دور متوفی را برای آخرین بار ملاقات کنند.
این جامعه شناس ادامه داد: برگزاری مراسم تشییع و تدفین متوفیان را می توان به عنوان صحنۀ نزاع و درگیری کنش‌ های عقلانی ابزاری از یک ســوی و کنش‌ های عقلانی ارزشی و کنش­‌های عاطفی از سوی دیگر در نظر گرفت. در اینجا پزشکان و مسئولان بهداشتی بر عقلانیت ابزاری مبتنی بر پزشکی مدرن و رعایت دقیق پروتکل ‌های بهداشتی تدفین تاکید دارند و بازماندگان و داغداران خواستار نزدیکی هرچه به متوفی و برگزاری آیین ‌های مرسوم تشییع و تدفین هستند. در این مورد ضرورت دارد تا سیاستگذاری‌ ها و مدیریت برگزاری آیین ‌ها به سمت نزدیک کردن کنش‌ های ذکر شده حرکت کنند. به بیان دیگر، شرایطی ایجاد شود که بازماندگان و داغداران بتوانند تا آنجا که از نظر پزشکی و بهداشتی مقدور است و خطر ابتلای قطعی به ویروس وجود ندارد مراسم تشییع را به نحوی مختصر و کنترل شده انجام دهند و به نحوی حداقلی در انجام ترتیبات تدفین متوفی مشارکت داشته باشند.
وی تاکید کرد: بازماندگان باید در اولین فرصت پس از فروکش کردن همه‌گیری کرونا و امکان برگزاری آیین ترحیم به انجام این کار اقدام کنند. شهرداری و نهادهای مسئول شهری و محلی نیز می‌­توانند در اولین فرصت پس از اعلام پایان همه‌گیری این ویروس، آیین ‌هایی جمعی را به یاد درگذشتگان ناشی از کرونا برگزار کنند. این آیین ها می ‌توانند در مساجد، پارک ها یا فرهنگسراهای محلی برگزار شوند. به این ترتیب یاد و خاطره متوفیان گرامی داشته می ‌شود، احساسات جمعی بازسازی می ‌شوند و بازماندگان و خانواده ‌های داغدار این امکان را پیدا می ‌کنند تا با یکدیگر آشنا شوند و مصائب خویش را با یکدیگر در میان بگذارند.
تسلیمی گفت: همچنین خانواده ‌های درگذشتگان می‌ توانند تا هنگام فراهم شدن شرایط به منظور برگزاری آیین ترحیم، از فضای مجازی به منظور برگزاری این آیین و گرامیداشت یاد و خاطرۀ درگذشتگان استفاده کنند. آنها می ‌توانند با استفاده از این فضا احساسات خویش را با خویشاوندان و نزدیکان به اشتراک بگذارند. در نتیجه می‌ توان پیشنهاد کرد که بازماندگان آیین سوگواری و عزاداری خود را موقتاً به صورت آنلاین برگزار کنند یا با به اشتراک گذاشتن تصاویری از متوفی به خود و دیگران فرصت دهند که در بیان احساسات و خاطرات جمعی سهیم شوند.
وی ادامه داد: اما شاید مهمترین اقدام جمعی در جهت تقلیل آلام و رنج ‌های بازماندگان کرونایی به رسمیت شناختن متوفیان و نمایش اندوه و سوگ بازماندگان به وسیلۀ رسانه ‌ها باشد. متاسفانه به نظر می ‌رسد سیاست فعلی رسانه‌ ها در جهت مدیریت مرگ، عادی سازی مردن و مسکوت گذاشتن آن است، به نحوی که جان دادگان بر اثر کرونا به مشتی اعداد و ارقام تقلیل پیدا کرده‌ اند. اکنون رسانه ‌ها تنها به ذکر تعداد درگذشتگان در یک شبانه روز اکتفا می ‌کنند و جز آن هیچ نشانی از متوفیان ناشی از کرونا و بازماندگان آنهـــا بــه چشم نمی ‌خورد. این سیاست تاثیرات نامطلوب بسیاری بر بازماندگان و داغداران بر جای می ‌گذارد و موجب افزایش غربت و انزوای آنها می شود.
تسلیمی در پایان بیان کرد: در چنین شرایطی بازماندگان، خود و عزیز از دست رفتۀ خویش را طردشدگانی می ‌بینند که هیچ کس از آنها یاد نمی ‌کند و همگان آنها را فراموش کرده اند. در برابر، می توان پیشنهاد کرد که رسانۀ ملی و ســایر رسانه‌ها با تهیه گزارش ‌هایی در مورد درگذشتگان به معرفی آنها و زندگی ایشــان بپردازند و در راه گرامیداشت یاد و خاطره آنها بکوشند یا با بازماندگان و داغـــداران مصاحبه کنند و گوشه‌ای از سوگ آنها را به نمایش بکشند. در حقیقت سیـاست رسانه ‌ها باید از «غیرشخصی سازی» درگذشتگان به «شخصی‌سازی» آنها تغییر کند. این تغییر سیــاست، می ‌تواند درگذشتگان و بازماندگان آنها را از غربت و انزوا خارج کند و در شرایط تعلیق آیین ‌های مرتبط با مرگ به عنوان مکانیسمی جبرانی در جهت تسلی داغداران در نظر گرفته شود.