سه شنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۸  شماره ۱۰۹۵

ساختِ وطن

استان مرکزی از گذشته های دور به عنوان یکی از قطب های مهم در صنایع دستی شناخته می شود

الهه فراهانی 

۲۰ خرداد سالگرد برگزاری نخستین همایش جهانی صنایع دستی است که در سال ۱۹۶۴ در نیویورک برگزار شد و از آن روز به عنوان روز جهانی صنایع دستی گرامی داشته می‌شود. در این همایش تشکیل «شورای جهانی صنایع دستی» به تصویب رسید و ایران از سال ۱۳۴۷ به این شورا پیوست.
صنایع دستی در واقع محصولات و هنر‌هایی هستند که از مواد اولیه بومی هر منطقه و به کمک دست یا ابزار‌های دستی ساخته می‌شوند. صنایع دستی ملت‌ها به صورت سینه به سینه از نسل‌های پیشین به نسل‌های امروز منتقل شده‌اند و در صورت حفظ این آثار و شیوه ساخت آن‌ها، به نسل‌های بعدی نیز منتقل خواهند شد. برای این صنعت، نمی‌شود قدمتی در نظر گرفت، زیرا از زمانی که انسان وجود داشت، ابزار‌های دست ساز او نیز ساخته شده بودند. با گذشت زمان این صنایع شکل زیباتر و پیچیده‌تری به خود گرفته‌اند و امروزه به عنوان ارزشمند‌ترین آثار هنری در دنیا شناخته می‌شوند.
توجه به صنایع دستی ملت‌ها، نه تنها به حفاظت از فرهنگ و تمدن آن‌ها کمک می‌کند، بلکه به عنوان فعالیتی اقتصادی، به رفع بیکاری و رونق اقتصادی کشور‌ها نیز کمک شایانی خواهد کرد.
با توجه به تعریف فوق و سایر تعاریفی که برای صنایع دستی ارائه شد، می‌توان ویژگی‌های زیر را برای این محصولات درنظر گرفت:
-۱ قسمتی از مراحل اساسی تولید، توسط دست، ابزار و وسایل دستی انجام شود. تولید هر یک از فرآورده‌های دستی مراحل متعددی دارد، اما انجام کلیه‌ این مراحل به وسیله دست، ابزار و وسایل دستی الزامی نیست و چنانچه تنها قسمتی از مراحل اساسی تولید به این طریق انجام شود، محصول تولید شده با توجه به مواردی که در تعریف ذکر شد، صنایع دستی محسوب می‌شود.
-۲ در مراحل تولید و شکل بخشیدن به محصولات، انسان به طور مؤثر و خلاق حضور داشته و ایجاد تنوع و پیاده کردن طرح‌های مختلف در مرحله ساخت این آثار وجود داشته باشد.
-۳ قسمت عمده‌ای از مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی تامین شود.
-۴ محصولات بار فرهنگی داشته باشند و از طرح‌های اصیل، بومی و سنتی در آنها استفاده شده باشد.
-۵ فرآورده‌های تولیدی مشابه یکدیگر نباشند.
-۶ در مقایسه با سایر رشته‌های صنعت نیاز به سرمایه گذاری نداشته باشد.
-۷ در مقایسه با صنایع دیگر ارزش از افزوده زیادی برخوردار باشد.
-۸ محصولات در مناطق مختلف شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری قابلیت ایجاد و توسعه داشته باشند.
-۹ تجربیات، رموز و فنون تولیدی، سینه به سینه یا مطابق روش استاد و شاگردی قابل انتقال به سایرین باشد.
ایران سومین کشور تولیدکننده صنایع دستی از لحاظ تنوع در دنیا بعد از هند و چین است. صنایع‌دستی ایران شامل ۱۸ گروه، ۱۵۵ رشته و ۱۴۰ زیرمجموعه است و با وجود اینکه فرش از قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی به شمار می‌رود اما زیرمجموعه سازمان صنایع‌دستی این کشور نیست. پیرو آن استان مرکزی نیز مهد پرورش هنرهایی است که نشانگر فرهنگ غنی این مردم بوده و به واسطه آن تبلور عینی فرهنگ اصیل ، بومی، مردمی و معنوی کشورمان است همواره معرف خصوصیات بارز و شاخص هنر و تمدن این مرز و بوم چه در داخل و چه در خارج از کشور بوده است. امروزه نیز در این استان هنرمندان و صنعتگرانی وجود دارند که همچون گذشتگان خود بی ادعا در پی تعالی هنر خویش اند.
از گذشته های دور استان مرکزی به عنوان یکی از مراکز صنعتی و قطب های مهم در صنایع دستی به همگان شناسانده شده است. فرش دستبافت استان مرکزی با نام تجاری فرش ساروق در جهان شهره است. کمتر موزه ای است که مزین به آثار هنرمندان و صنعتگران فرشباف استان نباشد، گلیم استان به خصوص گلیم ساوه از دوران صفوی با سابقه درخشان تولید شده و در حال حاضر گلیم گل برجسته استان در کشور پرآوازه می باشد.
مسگری نیز در اراک و تفرش سابقه ای دیرینه دارد. از دیگر رشته های صنایع دستی در استان که قابلیت ها و زمینه های رشد و فعالیت زیادی دارند می توان از طراحی و نقشه کشی فرش، رفوگری، رنگرزی سنتی، جاجیم بافی، هنرهای چوبی شامل: منبت و کنده کاری روی چوب، معرق و محرق، پیکر تراشی، نازک کاری چوب، مشبک، ساخت سازهای سنتی و خراطی، صنایع فلزی شامل: قلمزنی روی مس، مسگری، سفیدگری، چلنگری، علامت سازی و دیر رشته ها: آینه کاری، گچبری سنتی، سوزن دوزی و رشته های وابسته به آن، گیوه بافی و گیوه دوزی، البسه محلی، سرامیک سفالگری و مجسمه سازی، صنایع دستی تکمیلی و تلفیقی، بامبو بافی، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، تذهیب و نگارگری، بافتنی های سنتی، عروسک های محلی و… که بالغ بر ۶۶ رشته می باشد نام برد.

رشته های صنایع دستی استان مرکزی به تفکیک شهرستان
دستبافتهای سنتی ( قالی بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری ، پیکر تراشی ، خراطی، ساخت سازهای سنتی ، مشبک و گره چینی چوب) – سفالگری- کتابت و نگارگری( طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی) – آثار فلزی( مسگری، قلمزنی، سفیدگری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره) – پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)- آرایه های معماری( گچبری سنتی، آینه کاری)- تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی – مروار بافی – مینا کاری
ساوه و زرندیه
دستبافتهای سنتی ( قالی بافی و گلیم بافی ) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی) – سفالگری – کتابت و نگارگری- آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)
خمین
دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی ساده و گل برجسته، جاجیم بافی) رودوزهای سنتی- آثار چوبی (منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری، خراطی، پیکر تراشی، خاتم کاری) – سفالگری- کتابت و نگارگری- آثار فلزی( قلمزنی، چلنگری)
محلات
دستبافتهای سنتی(قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی- آثار چوب (معرق کاری، پیکرتراشی) سفالگری- پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی) – آثار تلفیقی و تکمیلی
شازند
دستبافتهای سنتی (قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب ، معرق کاری ، پیکرتراشی، خراطی) – سفالگری – کپو بافی
کمیجان
دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی- آثار چوبی( منبت و کنده کاری روی چوب ، خراطی) پاپوش سنتی( گیوه دوزی و گیوه بافی)
دلیجان
دستبافتهای سنتی( قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی-آثار چوبی( معرق کاری، محرق، معرق ساقه گندم) نقاشی روی چوب
آشتیان
دستبافتهای سنتی (قالی بافی، گلیم بافی) – رودوزیهای سنتی – آثار چوبی (معرق کاری) – تذهیب
تفرش
دستبافتهای سنتی (قالی بافی ، گلیم بافی ) رودوزیهای سنتی ( درویش دوزی یا تفرشی دوزی) آثار چوبی ( منبت و کنده کاری روی چوب، معرق کاری) – آثار فلزی ( مسگری، سفید گری ، قلمزنی، چاقو سازی) – آینه کاری