شنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۰  شماره ۱۴۷۸

به مناسبت هفته ملی کودک

رنگ خوش زندگی

مریم شهبازی

کارشناس سلامت نوزادان و کودکان مرکز بهداشت شهرستان اراک

در سال ۱۹۴۶ بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا، انجمن عمومی سازمان ملل به منظور حمایت از کودکان، مرکز یونیسف را که ابتدا انجمن بین المللی ویژه کودکان سازمان ملل نام گرفت، ایجاد کرد.
۸ اکتبر سال ۱۹۵۳، در حالی که در این سال یونیسف دیگر به عنوان یکی از بخش های دائمی سازمان ملل بود، به نام «روز جهانی کودک» نام گذاری شد.
در سال ۱۹۸۶ در چنین روزی دو تن از دانش آموزان ۹ ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک با نگارش نامه ای از همه بچه های دنیا خواستند که با هم روزی را به صلح اختصاص دهند. کودکان در این روز، خواهان یادآوری این مسئله هستند که سالانه هزینه های غیر قابل تصوری صرف جنگ و تولید انواع سلاح های هسته‌ای و غیر هسته‌ای می شود حال آنکه سالانه کودکان بسیاری در اثر گرسنگی، عدم امکانات بهداشتی، سوء تغذیه و… جان خود را از دست می دهند و کسی نگران آنها نیست!
از وظایف مهم یونیسف، مراقبت از کودکان و برآوردن نیازهای اولیه آنها در سال های ابتدایی زندگی؛ ترغیب و تشویق والدین به تعلیم فرزندان است. همچنین تلاش می کند که بار بیماری های کودکان، مرگ و میر در کودکان کاهش یابد و آنها را به هنگام جنگ و حوادث طبیعی و… حمایت کند.
اهمیت موضوع روز جهانی کودک
از آن جایی که وضعیت زندگی و رشد کودکان، یکی از نشانه‌های توان هر جامعه ای محسوب می گردد هیچ تلاشی ارزشمند تر از بخشیدن فردایی روشن به کودکان وجود ندارد . یقینا کودکان کشورمان می توانند در ساختن آینده ای بهتر و روشن تر یار و یاورمان باشد.
بدون تردید حرکت از موقعیت فعلی به شرایط مطلوبی که شایسته کودکانمان باشد نیازمند تعامل بسیاری از نهادها و سازمان ها می باشد و بایستی برای طی کردن این مسیر برنامه ریزی دقیق و علمی صورت گیرد.
با توجه به اهمیت دوران کودکی و ضمن توجه به حساسیت های موجود در راستای تامین و برآورده نمودن نیازهای گسترده فردی، اجتماعی، معنویی، روانی، بهداشتی و امنیتی کودکان، ضرورت هماهنگی و همسویی سازمان‌ها بیش از پیش احساس می شود.
کلیات اجرای برنامه
زمان اجرای برنامه‌ها از تاریخ۱۶/۷/۱۴۰۰ تا ۲۲/۷/۱۴۰۰ خواهد بود و شعار هفته «حال خوش کودکی، رنگ خوش زندگی» است.
نام گذاری روزهای هفته به قرار زیر می‌باشد:
جمعه ۱۶/۷/۱۴۰۰ کودک، صلح، بازی و نشاط
شنبه ۱۷/۷/۱۴۰۰ کودک، باورهای دینی و معنویت
یک شنبه ۱۸/۷/۱۴۰۰ کودک، آموزش، سلامت و ایمنی
دوشنبه ۱۹/۷/۱۴۰۰ کودک، خانواده ، آموزش و مهارت‌های زندگی
سه شنبه ۲۰/۷/۱۴۰۰ کودک، کتاب ، هنر و ادبیات
چهار شنبه ۲۱/۷/۱۴۰۰ کودک، هویت ، میراث طبیعی و فرهنگی
پنج شنبه ۲۲/۷/۱۴۰۰ کودک، رسانه و فناوری‌های نوین
اجرای برنامه
دوره نوزادی از حساسترین دوره های زندگی است، سلامت نوزادان ارتباط مستقیم با سلامت نسل‌های آتی داردو والدین جوان تجربه مراقبت از نوزاد را ندارند واین موضوع باعث فشارهای روانی زیاد به آنان می‌شود.آموزش والدین در زمینه مراقبت صحیح از نوزاد به عنوان یکی از وظایف کارکنان بهداشتی می باشد.مغز مثل یک عضله است :اگر از توانمندی های آن استفاده نشود به حداکثر توانایی خود نخواهد رسید. همه توانمندی های مغز نیاز به محرک دارند تا عملکردش به حداکثر برسد. عناصری از قبیل دوران شیرخواری، تغذیه، آموزش، محیط زندگی و… سازنده‌ی رشد و تکامل کودکان است. مراقبت صحیح از کودک، از زمان تولد تا پنج سالگی، جهت رسیدن به حداکثر میزان تکامل، لازمه‌ی آموزش والدین و آگاهی از ابعاد رشد مغزی و این تکامل، اساس سال‌های بعدی زندگی و همچنین پایه‌ای برای سلامت روانی- اجتماعی کودک درتمام عمر است. تکامل ابتدای کودکی شامل حیطه‌های مختلفی از قبیل: شناختی، تکلمی، اجتماعی، جسمی، روانی و معنوی می‌باشد و رشد تکامل این سن سازنده‌ ادامه‌ی راه کودک، در بزرگسالی است. یادگیری نقش مهمی در تکامل کودک دارد که به شدت تحت تاثیر کیفیت مراقبت‌هایی که کودک دریافت می‌کند، است.
اختلالات تکاملی از شایع ترین مشکلات طب کودکان در سراسر دنیا بوده وروند آن روبه افزایش می باشد که تشخیص اختلالات تکاملی کودکان زیر سه سال در اولویت است.
یکی از اهدافی که در سیستم بهداشتی دنبال می شود، آموزش والدین جهت بازی و مشارکت با کودک است. فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که بصورت فردی یا گروهی، انجام و موجب کسب لذت و برآورده شدن نیازهای کودک شود بازی است. بازی، رشد عاطفی، اجتماعی، جسمانی و ذهنی کودک را به همراه دارد. به این صورت که نیاز به برتری‌جوئی و بروز احساسات و عواطف، ترس و تردیدها و برو‌نگری را در کودک ارتقاء می‌دهد. بازی در رشد اجتماعی کودک تأثیر بسزایی دارد و موجب ارتباط کودک با محیط بیرون، شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت، همکاری، همیاری و مشارکت کودک می‌گردد. همچنین بازی موجب همانندسازی با بزرگ‌ترها شده و کمک می‌کند که کودک شکست را بطور واقعی تجربه کند. بازی در رشد جسمی کودک موثر بوده و باعث رشد و هماهنگی دستگاه‌ها و اعضای بدن و تقویت حواس کودک و توانمندی فکری و بدنی او می‌شود.کودکان نقاط قوت و ضعف خود از جمله تمایل به فرمان دادن یا فرمان بردن، تهاجم یا تسلیم، اجتماعی بودن یا منزوی بودن و همچنین احساسات دوستانه یا خصمانه، افسردگی یا شادی، امیال و آرزوهای خود را از طریق بازی نشان می‌دهند.وقت گذراندن روزانه در طبیعت، توانایی کودکان را برای تمرکز و توجه بالا برده و در نتیجه مهارت‌های ادراکی و شناختی‌ را هم تقویت می‌کند (مانند حل مساله). استرس و اضطراب کمتر و عملکرد ذهنی مطلوب‌تر می‌شود.
پس با آموزش صحیح به والدین می‌توان کودک را با توجه به شرایط کووید در بهترین حالت به طبیعت برد، پس بچه‌ها جلوی کامپیوتر یا تلویزیون قوز نکرده و زمان خود را با موبایل سپری نمی‌کنند و در عوض در حال دویدن، پریدن، خاک بازی، بالا رفتن و… هستند و بهترین بخش قضیه این است که آنها حتی نمی‌دانند که درحال فعالیت بدنی هستند، یعنی تمرین و ورزش، خیلی ساده و از طریق عادت، برای‌ آنان یک الویت می‌شود.
ایمنی کودک نوپا در خانه
یکی از مهمترین کارهایی که باید برای ایمنی کودکان نوپای خود انجام دهید، این است که خانه را ضد وروجک کنید، یعنی ایمنی لازم را در خانه فراهم کنید. برای اینکه دوران نوپایی هر چه کم خطر تر و کم ضررتر سپری شود، لازم نیست همه ی خانه را با رفتارهای دوره ی نوپایی تطبیق دهید، اما راهکارهایی وجود دارند که از خطرهای جانی، ضرر مالی، اتلاف وقت، انرژی و جنگ اعصاب‌های بیهوده جلوگیری می‌کند.
برای اینکه خانه را برای کودک ایمن کنید، محیط منزل و خطرهای احتمالی از قبیل: اشیای شکستنی در ارتفاع کم و در دسترس، سیم های برق که از این سو به آن سو کشیده شده، مواد شوینده ی مضر که در قسمت پایینی کابینت قرار دارند، اشیای نوک تیز مثل چاقو و… را به خوبی شناسایی کنید. با توجه به اینکه شما بزرگسال هستید و به هیچ عنوان نمی توانید آنچه به ذهن کودکتان خطور می کند، را حدس بزنید، بنابراین سعی کنید همانند او فکر کرده و دنیا را از دریچه ی دید کودک بنگرید، برای این منظور می توانید زانو بزنید و خانه را از همان ارتفاعی که او می بیند، بررسی کنید .برای مثال کلیدها و قفل ها برای کودکان نوپا بسیار جالب اند، از طرفی پریزهای برق هم از نظر آنان شبیه قفل ها هستند، از این رو باید پریزهای برق را با محافظ بپوشانید. تمام بچه ها دوست دارند، هر کاری را حداقل یک بار آزمایش کنند و اغلب نیز به نظر می رسد، در مقابل وسوسه ی خُرد و تکه تکه کردن اشیا، توان مقاومت ندارند. به خاطر بسپارید؛ کودکان نوپا بمب انرژی هستند، زیرا با آنکه توانایی جسمانی تازه ای را یافته اند ولی هنوز کنترل آن را به طور کامل به دست نیاورده اند.
تغذیه کودک (مقوی کردن)
مقوی کردن یعنی اضافه کردن برخی مواد غذایی با هدف افزایش مقدار انرژی. غذاها را با آب کم بپزید بعد از پخت تکه های جامد غذا مانند گوشت، حبوبات، سیب زمینی و سبزی ها، آنها را از آب سوپ جدا کرده و له کنید، سپس کم کم آب سوپ را به آن اضافه کنید تا یک پوره غلیظ درست شود. در پخت غذاهایی مثل فرنی/ حریره بادام/ سوپ حتما در آخرین مرحله پخت و بعد از خاموش کردن شعله ی گاز شیرمادر یا شیرمصنوعی را اضافه کنید. به غذای کودکانی که رشد مناسبی ندارند، مقدار کمی (به اندازه یک قاشق مرباخوری) کره/ روغن زیتون/ روغن مایع اضافه کنید (مقدار کالری آن را افزایش می دهد + بلع غذا برای کودک آسانتر می شود) (اگر مقدار زیادی روغن به غذا اضافه شود، کودک زودتر احساس سیری می کند و همه غذایش را نمی خورد) روی نان کودک که معمولا به عنوان میان وعده مصرف می شود کمی کره یا روغن مایع بمالید.میزان شکر موجود در غذای کودک در محدوده دستور تهیه غذا باشد. غذاهای شیرین ضمن تغییر ذائقه کودک می تواند جایگزین غذاهای اصلی و حتی شیرمادر شود. انواع مغزها مانند گردو، بادام و پسته دارای انرژی و نیز پروتئین و ریزمغذی ها به میزان نسبتا خوبی هستند. از این مواد غذایی به صورت پودر شده می توان جهت مقوی کردن و مغذی کردن غذای کودک استفاده کرد.
تغذیه کودک (مغذی کردن)
مغذی کردن یعنی اضافه کردن برخی مواد غذایی با هدف افزایش مقدار پروتئین، ویتامین ها و املاح غذا و چون باعث افزایش حجم غذای کودک است، حتما مغذی کردن به همراه مقوی سازی غذای کودک انجام بشود.
پس از معرفی تمام گروه های غذایی می توان، پودر جوانه غلات و حبوبات به برخی غذاها (سوپ/ فرنی/ کته) اضافه نمود.کمی گوشت یا مرغ به غذای کودک اضافه شود. از انواع حبوبات مانند عدس و ماش که کاملا پخته شده اند می توان به کودک داد. تخم مرغ آب پز را می توان داخل سوپ و یا ماکارونی پس از طبخ رنده کرد. میوه ها و سبزی ها از جمله مواد غنی از ویتامین و املاح به شمار می روند بنابراین انواع سبزی های زرد و نارنجی (کدوحلوایی / هویج / انواع سبزی های برگ سبز تیره (مانند جعفری و شوید) اضافه شود. سوپ از جمله غذاهای بسیار مغذی است که البته اگر رقیق تهیه شود مقدار انرژی آن ناکافی خواهد بود با اضافه کردن کره/روغن/ برنج آن را مقوی کند.
تغذیه کودک (دارای اضافه وزن)
از دادن مواد غذایی چرب و شیرین به کودک خودداری شود. از میان وعده غذایی سالم و با ارزش غذایی مانند انواع میوه ها و سبزی های تازه و لبنیات کم چرب استفاده شود. از انجام هرگونه فعالیت کم تحرک در روز (تماشای تلویزیون و یا استفاده از کامپیوتر و تبلت) برای کودک زیر دو سال خودداری شود ( زیر ۲ سال ممنوع ) از دادن فست فودها مثل سوسیس، کالباس، پیتزا، انواع سس ها تا حد امکان خودداری شود.
بهداشت دهان و دندان
رعایت بهداشت دهان و دندان در کودکان از همان دوران نوزادی که تنها تغذیه‌ی شیر است، شروع می شود، زیرا، باقی ماندن ذرات شیر روی لثه ی نوزادان، باعث ایجاد التهابات لثه ای در آن ها می شود.
نکته: تمام کودکان در سن ۳۶ / ۴۲ / ۴۸ / ۵۴ / ۶۰ ماهگی یعنی از ۳ سالگی هر شش ماه یک بار نیاز به انجام وانیش فلوراید دارند و همچنین در سنین ۱۲ /۳۶ / ۶۰ نیاز به، معاینه توسط دندان‌پزشک اطفال می‌باشد.
آموزش تمیز کردن دندان شیری بعد از اولین رویش، توسط والدین با مسواک انگشتی با حرکات مالشی روی تمام سطوح دندان و یا با استفاده از گاز تمیز با استفاده از انگشت دست است (دو بار در روز بعد از اولین وآخرین وعده غذایی) (در طی ۲ دقیقه)
مصرف طولانی یا در طول شب از «شیشه شیر» و «ماندن شیر در دهان» باعث پوسیدگی است که بعد از دادن قطره های آهن، رنگ قطره باعث دیده شدن این پوسیدگی می شود و مادر فکر می کند قطره آهن باعث این پوسیدگی شده است (چکاندن قطره انتهای دهان، دادن آب بعد از قطره، تمیز کردن دندان ها) استفاده از مواد قندی در غذاها و میان وعده های کودک، علاوه بر مشکلات دندانی باعث مشکل در تغذیه (چاقی) می شود.
علایم پوسیدگی دندان شامل: تغییر رنگ مینای دندان به رنگ قهوه ای و یا سیاه/ سوراخ شدن دندان/ بوی بد دهان/ حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگام خوردن غذا/ پارگی نخ دندان یا گیرکردن مواد غذایی بین دندان به علت پوسیدگی بین دندانی.
نحوه درست مسواک زدن: والد پشت سر کودک طوری قرار می گیرد که هر دو به یک جهت نگاه کنند، کودک سر خود را به بازوی چپ والد تکیه بدهد، مسواک به روش افقی روی همه سطوح دندانی به حرکت داده شود (نباید والد جلوی کودک قرار گیرد، چون سر او بدون حمایت می ماند)، بهترین زمان برای مسواک زدن، شب‌ها قبل از خواب و صبح ها بعد از صبحانه است (حداقل زمان برای مسواک زدن ۴ دقیقه)
پیشگیری از ابتلا به کووید ۱۹ در کودکان
شیوه انتقال ویروس کرونا، مشابه ویروس سرماخوردگی است که از طریق فرد آلوده منتقل می‌شود، به این صورت که با سرفه یا عطسه در هوا پخش می‌شود و از طریق دست دادن، روبوسی کردن، لمس اشیایی که فرد مبتلا به آنها دست زده است، به دیگران سرایت می‌کند.