سه شنبه ۲۰ مهر ۱۴۰۰   شماره ۱۴۷۹

به مناسبت هفته سلامت روان

رفاه در جهانی نابرابر

مهدی زهره‌وند

کارشناس ارشد روانشناسی

از سال ۱۹۵۰ تاکنون، دهم اکتبر هر سال میلادی از طرف فدراسیون جهانی بهداشت روان (WFMH) به عنوان «روز جهانی بهداشت روان» نامگذاری شده است. این فدراسیون برای این روز در هر سال، یک شعار خاص را انتخاب می‌کند. شعار امسال این سازمان «سلامت روان در جهانی نابرابر» است. در ایران (۱۸ تا ۲۴ مهر) به نام هفته سلامت روان نام گذاری شده است و عمده‌ترین هدف در این هفته ارتقاء و افزایش آگاهی و تغییر و اصلاح نگرش مردم نسبت به مسائل سلامت روان می‌باشد. در واقع مفهوم سلامت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوان‌مندی، خودمختاری، کفایت، درک هم بستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت‌های عقلی و هیجانی خویش است. به گونه‌ای دیگر می‌توان گفت بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی‌هایش را باز می‌شناسد و قادر است با استرس‌های معمول زندگی مدارا کند، از نظر شغلی مفید و سازنده باشد، برای اجتماع خود نقشی ایفا کند و با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد. سلامت روان شامل افزایش توانایی‌های افراد و جامعه و قادرسازی آن‌ها در دستیابی به اهداف مورد نظر می‌باشد. همچنین از نظر سازمان بهداشت جهانی، مفهوم سلامت روان چیزی فراتـر از نبـود اختلال‌هـای روانی است و شـامل ۱- خوب بودن ذهنی، ۲- ادراک خودکارآمدی، ۳- استقلال و خودمختاری، ۴- کفایت و شـایستگی، ۵- وابستگی میان نسلی و ۶- خودشکوفایی توانمندی‌های بـالقوه فکری و هیجانی است. بنابراین می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که سلامت روان در افراد از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به خصوص در دوران شیوع ویروس کرونا نیز وضعیت سلامت روان افراد بیشتر در معرض خطر قرار گرفته است. بر اساس پژوهش‌های مختلف اختلالات اضطرابی و افسردگی به طور میانگین ۲۵ درصد نسبت به قبل از شیوع کرونا افزایش داشته است. در کشور ما نیز وضعیت سلامت روان باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
اوضاع سلامت روانی وضعیت مطلوبی ندارد. به طوری که براساس نظر وزیر بهداشت پیشین، تقریباً ۳۰ درصد جمعیت ایران دچار اختلال روانشناختی هستند. در نتیجه سلامت روان از جمله مسائل مهمی است که در ایران باید توجه بسیار زیادی بر آن داشت.
برخی از ویژگی‌های افرادی که از نظر روانشناختی سالم هستند:احساس آرامش، امنیت و کفایت می‌کنند، توانایی‌های خود را در حد واقعی، ارزیابی می‌کنند، نه بیشتر و نه کمتر، به خود احترام می‌گذارند و کمبودهای خود را می‌پذیرند، به حقوق دیگران احترام می‌گذارند، می‌توانند به دیگران علاقمند شوند و آن‌ها را دوست بدارند، می‌توانند احترام و دوستی دیگران را جلب کنند، می‌توانند نیازهای زندگی خود را برآورده سازند و برای سختی‌های زندگی خود، راه حلی پیدا می‌کنند، قادرند مسئولیت‌های روزمره خود را با انتخاب اهداف معقول پیش ببرند و طوری تحت تأثیر عواطف، ترس، خشم، عشق یا گناه خود قرار نمی‌گیرند که زندگی‌شان آشفته شود.
برخی از علائمی که نشان می‌دهد سلامت روان در معرض خطر است: ۱- احساس نگرانی و غمگینی و ترس دائمی و بدون دلیل، ۲- از دست دادن سریع تعادل روانی، ۳- بی خوابی های مکرر، ۴- افسردگی و سرخوشی متناوب و به صورت ناتوان کننده، ۵- بی‌علاقگی و تنفر دائمی نسبت به مردم، ۶- آشفتگی زندگی، ۷- عدم تحمل دائمی فرزندان، ۸-همواره خشمگین شدن و بعد دچار پشیمانی گشتن، ۹- دائماً حق را به خود دادن و دیگران را ناحق شمردن و ۱۰- احساس درد و شکایت‌های بی‌شمار بدنی که علتی برای آن پیدا نمی‌شود.
چگونه به بهداشت روانی خود کمک کنیم؟
۱- درک و یافتن زمینه‌های آسیب پــذیری: شنـــاخت موقعیت هایی که شما را خشمگین می‌کند یا واکنش تندی در شما ایجاد می‌کند، می‌تواند شما را در برابر فشارهای روانی محافظت کند. اگر افراد خاص شما را خشمگین می‌سازند، یا باید از آنها دوری گزینید یا بکوشید دریابید، چه چیزی در آنان وجود دارد که شما را این قدر ناراحت می‌کند. سعی کنید علت ناراحتی خود را دریابید تا بتوانید موقعیت یاد شده را به صورت تازه‌ای ببینید.
۲- مدیریت زمان: از بار زیاد سنگین دوری کنید. با گنجانیدن زمان کافی برای استراحت، آرامش، خوابیدن، خوردن، تمرین کردن و اجتماعی شدن ساعاتتان را تنظیم کنید. برای دوری از دلتنگی و فقدان تمرکز و به خاطر تربیت پذیری زمان، مطالعه را قطع کنید. مدیریت زمان از استرس و اضطراب شدید جلوگیری می‌کند و بدین وسیله باعث تضمین بهداشت روانی افراد می‌گردد.
۳- انجام به موقع کارها: هر کاری را به موقع انجام دهید، چرا که انجام به موقع فعالیت ها از احساس درماندگی جلوگیری می‌کند. انجام هر کاری را یک کمی زودتر شروع کنید، زیرا این کار نه تنها باعث بالا رفتن اعتماد به نفس می‌شود بلکه باعث کمک به بهداشت روانی می‌گردد.
۴- احترام به خود: قدر و منزلت خود را بدانید، زیرا تجربه نشان داده است افرادی که به خود ارزش قائل‌اند، توانایی‌های خود را خوب تشخیص می‌دهند، نه خود بزرگ بین‌اند و نه خود کم بین و این امر به بهداشت روانی آنها کمک می‌کند.
۵- پذیرش نقاط قوت و ضعف: انسان سالم، انسانی است که بداند در چه زمینه‌هایی ضعف عمده دارد، آنگاه سعی کند که متناسب با توانایی‌هایش نقاط ضعف خود را جبران کند. نیز چنین فردی لازم است نقاط قوت خود را تشخیص دهد و در پی تقویت این نقاط بر آید، زیرا این امر به بهداشت روانی وی کمک مؤثری می‌نماید.
۶- برقراری روابط صمیمانه با دیگران: صمیمت نوعی تعهد درونی نسبت به برقراری روابط و ادامه آن است، زیرا همه ما به اطمینان خاطری که از جانب دیگران تأمین می‌شود، نیاز داریم، لذا از راه در میان گذاشتن نگرانی های خود با افراد مجرب و بزرگترها، می‌توانید بیشتر مشکلات خود را ساده‌تر و روشن‌تر نمایید.
۷- کمک به موقع از دیگران: تقاضای کمک از دیگران، خود نشانگر پختگی عاطفی است نه اینکه نشانه ضعف آگاهی و ناتوانی است. انسان در هر سنی باشد به راهنمایی و مشورت دیگران نیازمند است.
۸- حذف خطاها: فرد باید شرایطی را که رفتار نامطلوب در آن رخ می‌دهد شناسایی کند و عوامل خارجی ایجاد کننده رفتار را مورد بررسی قرار دهد. قبل از اصلاح رفتار باید مشخص کرد چه رفتارهای نامطلوبی را می‌خواهیم، حذف کنیم و چه رفتارهای مطلوبی باید جایگزین آن گردد.
۹- داشتن دید مثبت: حالات عاطفی خوشایند مانند خنده، خوشحالی، لذت و شادی را داشته باشید، به امور مختلف زندگی یک گرایش مثبت را نشان دهید، خظ مشی‌های خود را انتخاب کنید و بدانید چه چیزی برای شما بیشترین ارزش را دارد.
۱۰- استفاده از دانش و علم متخصصین بهداشت روان از جمله روانشناسان، روانپزشکان و مشاوران در جهت ارتقای سطح کیفیت زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی.