دود در پادگان

دوشنبه ۱۱ مهر ۱۴۰۱   شماره ۱۶۲۵

دوران سربازی و شیوع اعتیاد در سربازان

مهدی زهره‌وند / کارشناس ارشد روانشناسی: مصرف مواد مخدر یک مسئله مهم جهانی است و متأسفانه در کشور ما (ایران) نیز وضعیت اینگونه دارد. در ایران تقریباً همه جوانان دوره خدمت وظیفه را می گذرانند و این دوره دارای ویژگی های خاص و از جمله استرس های بیشتر است. استرس های ناشی از وظیفه گرا بودن، دوری از خانواده، دوری از حمایت ها و نظارت های خانواده و اقوام، عوامل تغییرات جوی، استرس، نوع کار و نوع فعالیت های روزمره و احتمال آسیب و خطر جانی از جمله آنها می باشد. این عوامل ممکن است به افزایش گرایش سربازان به استعمال سیگار منجر شود. به همین دلیل در میان جوانان، سربازان با توجه به قرار گرفتن در معرض رفتارهای همسالان و دوری از خانواده و فشارهای روانی به عنوان گروه پرخطر از نظر مصرف سیگار و مواد مخدر در سازمان های نظامی در نظر گرفته شده اند.

بررسی عوامل موثر در مصرف سیگار و مواد مخدر در سربازان
سابقه مصرف سیگار در نیروهای نظامی به دهه های گذشته باز می گردد. سهمیه روزانه سیگار در جنگ جهانی اول و دوم از این نمونه ها است. در سال های اخیر با سیاست «تحمل صفر» یا قانون حذف مصرف مواد در نیروهای نظامی برای مقابله با مصرف مواد، میزان مصرف آن کاهش یافته و سیاست های جدید به سمت شیوه زندگی سالم رفته است که منجر به کاهش مصرف تنباکو، سیگار، مواد و الکل در نیروهای نظامی شده است. نتایج تحقیقات در زمینه میزان شیوع مصرف سیگار در بین سربازان گوناگون است. در ترکیه میزان مصرف سیگار در سربازان ۷/۶۳ درصد است که ۴/۳۱ درصد از آنها سیگار را در دوره خدمت سربازی شروع کرده بودند. بین مصرف سیگار با سطح تحصیلات، داشتن پدر سیگاری و میزان درآمد خانواده ارتبـاط معنی داری وجود داشته است. بررسی در بدو ورود به خدمت سربازی در پادگان های آموزشی استان تهران نشان داد که %۵ افراد سیگار مصرف می کردند. %۷۲/۴ دیگر نیز حداقل یک بار سیگار مصرف کرده اند. در %۵۱ موارد حداقل یک نفر از اعضای خانواده سیگاری بوده و %۵۵/۶ آنها حداقل یک دوست نزدیک سیگاری داشتند. همچنین بین سن و میزان تحصیلات با مصرف سیگار رابطه همبستگی وجود دارد. تحقیق دیگری در مورد سربازان مستقر در تهران در بدو ورود خدمت نشان داد که %۸/۲۰ آنها به طور دایم سیگار مصرف می نمایند و %۴/۷۲ نیز تجربه مصرف سیگار دارند. در واقع وجود دوستان سیگاری قویترین عامل مرتبط با مصرف سیگار در سربازان است. در مطالعه ای که در پادگان های نیروی زمینی تهران انجام شد نشان داد که ۳۲ درصد از سربازان مورد بررسی سیگار مصرف می کنند و ۱/۲۲ درصد از آنها سابقه قبلی مصرف سیگار دارند.
به عبارتی دیگر عوامل مرتبط و موثر در مصرف سیگار در سربازان را بیش از عوامل محیط خدمت باید در بین عوامل محیط اجتماعی و عوامل فردی و خانوادگی جست. در بین تمامی عوامل، دو عامل، مرتبط با هم اهمیت بالایی داشته و نیاز به توجه اساسی است. این دو عامل عبارتند از دوستان و خانواده. این دو عامل از عوامل محوری هستند و سایر عوامل از قبیل میزان مرخصی، حضور در آسایشگاه محل خدمت، غیبت از خدمت و… از این دو عامل محوری ناشی می شوند. بر این اساس وجود مشکل و تعارض با اعضای خانواده به ویژه همسر و والدین و افزایش روابط خارج از خانواده از جمله دوستان یا احساس تنهایی گرایش به مصرف سیگار را افزایش می دهد.
همچنین احتمال میزان مصرف سیگار در افراد با سن بالاتر و سابقه خدمت بالاتر بیشتر می‌شود. بر این اساس می توان گفت که احتمالا افراد با سن بیشتر مشکلات خانوادگی بیشتری دارند. چون بیشتر ممکن است متأهل باشند و یا برای رفع و کاهش مشکلاتشان از مرخصی بیشتری استفاده کنند و یا بخاطر آن کمتر از آسایشگاه محل خدمت استفاده کنند، و یا بخاطر همین مشکلات بیشتر از مشکلات عصبی و روانشناختی رنج ببرند. بنابراین داشتن مشکلات شخصی و خـانوادگی می تواند افراد را به سوی ارتباطات معیوب با دوستان سوق داده و گرایش آنها را به سوی مصرف سیگار سوق دهد. همچنانکه تحقیقات دیگر نیز نشان داده است، ناسازگاری خانوادگی و مشکلات شخصی نقش مهم در گرایش به آسیب های اجتماعی و از جمله مصرف سیگار دارد. از سویی دیگر عمده برنامه های سلامتی، بهداشتی و پیشگیری از مصرف مواد و سیگار ممکن است متمرکز بر سربازان ساکن در آسایشگاه های محل خدمت باشد. و یا برنامه های فوق برنامه برای سربازان ممکن است عمدتا متمرکز بر مسائل خدمتی و فرهنگی باشد و کمتر به مسائل تربیتی، شخصیتی و خانوادگی تمرکز داشته باشد. بر این اساس پیشنهاد می شود کمیته پیشگیری از عتیاد مصرف سیگار در سربازان را نیز به عنوان موضوع اصلی قرار داده و در جهت کاهش مصرف آن اقدام نمایند.
به عبارتی دیگر، شرایط دوران خدمت سربازی نظیر دوری جوان از محیط خانوادگی و ورود به محیطی کاملا رسمی با شرایط سخت، مشکلات و فشارهای روحی و روانی، کنجکاوی، تفریح، فشار دوستان و هم خدمتی ها ممکن است به نوعی به افزایش میزان فراوانی مصرف مواد مخدر و الکل منجر شده باشند. درهمین راستا، بیشتر سربازان برای اولین بار، مواد را در جمع دوستان (هم خدمتی های خود) دیده اند و در همان جمع نیز موادمخدر را تجربه کرده اند. همچنین، وابستگی به مواد مخدر را الگویی از رفتار اکتسابی یا سرمشق گیری می دانند که غالبا ازطریق الگوبرداری پدید آمده است. تجربه شرایط جدید به همراه عدم حضور خانواده نیز می تواند شرایط را برای برخی از سربازان که در سایه حضور خانواده گرایش به موادمخدر را کنترل می کرده اند، مشوقی برای استفاده یا افزایش استفاده از موادمخدر باشد. از بین موادمخدر مصرفی توسط سربازان، تریاک با ۸/۱۸ درصد اولین ماده و ماریجوانا با ۶/۱۰ درصد رتبه دوم را دارا بوده است؛ هنچنین محققین ببیشترین مشکلات در بین سربازان، مصرف الکل، کشیدن سیگار مورد بدرفتاری واقع شدن در دوره کودکی، سابقه بیماری اعصاب و روان، خودزنی، فرار از خانه، مصرف داروهای اعصاب، خالکوبی، درگیری با مراجع انتظامی و قضایی، خودکشی و استفاده از موادمخدر بیشترین فراوانی را داشته است
بنابراین، تصمیم به مصرف یا عدم مصرف یک یا بیش از یک ماده، می تواند در مکان، بافت و زمینه اجتماعی و فرهنگی که فرد در آن عضویت دارد، رخ دهد. شرایط و امکانات فرهنگی، اجتماعی و آموزشی حاکم بر هر مکان و محیطی، با نحوه برخورد با مواد تغییر دهنده هشیاری ارتباط دارد. این شرایط و امکانات، چهارچوبی برای تصمیم گیری فرد برای مصرف مواد و معیاری را که از آن طریق مصرف مواد مورد داوری و ارزیابی قرار می گیرد، تعیین می کند. در نتیجه می توان گفت امکانات و برنامه های آموزشی دوره خدمت و تلاش های صورت گرفته در آن جهت تغییر نگرش افراد نسبت به موادمخدر، کافی نبوده و نیاز به تقویت و بهبود دارد.