شنبه ۶ شهریور ۱۴۰۰  شماره ۱۴۶۱

در بحران کرونا کادر درمان را دریابیم

مریم خانمحمدی هزاوه

دانش آموخته دکتری جامعه شناسی

شیوع پاندمی کرونا در سطح جهان، بار بسیار سنگینی را بر دوش دولت ها و ملت ها، سازمان ها و نهادها و گروه های مختلف شغلی به ویژه کادر درمان نهاده است. کشور ایران، جزء ده کشوری است که بیشترین میزان آلودگی به ویروس کرونا را دارد. در این شرایط بحرانی کادر درمان که در خط مقدم تشخیص بیماری، معالجه و مراقبت از بیماران، در حال فعالیت و خدمت رسانی هستند، در معرض مخاطرات جسمانی و روانی فراوانی قرار دارند. در حال حاضر کادر درمـان سبک دشواری از زندگی و فعالیت شغلی را تجربه می کنند که حتی تصور آن برای بسیاری از اقشار جامعه غیر ممکن می باشد. اگر چه پژوهش های اخیر ثابت کرده اند که آن گروه از افراد جامعه که تحصیلات بیشتر و سواد سلامت بالاتری دارند از سلامت جسم و روان خود محافظت بیشتــری می کنند. اما آن چه در این میان موجب نگرانی شده است، این موضوع است که بحران کرونا مجموعه ای از عوامل منحصر به فرد و چالش های پر خطر جدیدی را برای کادر درمان به وجود آورده است که تا به حال با آن مواجه نبوده اند! چالش هایی همچون:جهش های پی در پی ویروس کرونا و موج های متعدد بیماری در کشور، افزایش روزافزون آمار مبتلایان به کرونا و فشار کاری بسیار زیاد بر کادر درمان، عدم دسترسی به داروهای اثر بخش، عدم رعایت پروتکل های بهداشتی از سوی مردم، احساس عدم حمایت اجتماعی و اثرات گوناگون آن بر روند کاری پرسنل درمانی، کمبود وسایل محافظت شخصی برای کادر درمان همانند لباس های محافظ، ماسک و شیلد، کمبود تجهیزات پزشکی مورد نیاز بیماران همچون تخت بیمارستانی ، امکانات آی سی یو، کپسول اکسیژن، سرم و دارو. همه این چالش ها، تهدیدی جدی برای سلامت جسمانی و روانی کادر درمان کشورمان محسوب می گردد.
تعارض میان کار و خانواده
تعارض میان کار و خانواده زمانی پیش می آید که خواسته های ناسازگارانه ای بین کار در محیط های درمانی و ایفای نقش خانوادگی کادر درمان به وجود می آید و این تعارض، مشارکت فرد در هر دو نقش را بسیار مشکل می سازد. به عنوان مثال یکی از دغدغه های اصلی کادر درمان، نگرانی شدید آنها از ابتلا به بیماری کرونا و سپس انتقال آن به اعضای خانواده خود می باشد. آنها گمـان می کنند وسایل حفاظت شخصی نمی تواند به طور کامل و صددرصد آنها را در مقابل ویروس کرونا ایمن نگه دارد و گاهی احساس می کنند که ناقل این بیماری هستند بــه همین جهت تلاش می کنند که در منزل هم اصول اولیه بهداشتی و ایمنی را رعایت نمایند تا حداقل استرس و نگرانی بابت بیمار شدن اعضای خانواده خود را نداشته باشند.تعارض میان کار و خانواده می تواند اثرات سوء طولانی مدت و جدی در پی داشته باشد.باتوجه به اینکه منابع زمان ، انرژی و توانمندی هر انسانی کاملا محدود است، حال اگر فردی هر یک از این منابع را در یک حوزه (محل کار یا منزل) بیش از اندازه مصرف کند، آنگاه برای جای دیگر دچار کاستی و نقص می شود. تعارض کار-خانواده باعث کاهش بازدهی فرد،کاهش رضایت شغلی، افزایش غیبت در محل کار، فرسودگی شغلی و حتی استعفا از کار می شود.

علاوه بر آن، چنانچه کادر درمان از کیفیت زندگی خود رضایت کافی نداشته باشند اولین اثر نامطلوب آن بر وضعیت بیماران مشاهده می شود.
به عنوان مثال در اغلب موارد مخالفت از حضور در محیط های درمانی مانند بیمارستان ها و درمانگاه ها باعث افزایش اختلاف نظر و تعارض در محیط خانواده می شود.اغلب خانواده ها در این موارد بسیار نگران هستند و از این موضوع احساس نگرانی و تردید دارند.
تعادل میان کار و خانواده
در بحران کرونا متعادل سازی کار و خانواده یکی از دغدغه های مهم کادر درمان است. توجه ویژه اعضای خانواده به کادر درمانی، درک متقابل، تمرکز بر نقاط مثبت، تأیید و تحسین، گوش دادن فعال و همدلی با آنان می تواند باعث کاهش تعارضات درون خانواده شود. چرا که طبق پژوهش های انجام شده، کـــارکنانی که در شرایط دشوار مثل پاندمی کرونا احساس می کنند از سوی خانواده خود حمایت شده و خانواده تکیه گاه مطمئن و امنی برای آنها محسـوب می شود بهتر می توانند فشار ناشی از تعارض میان کار و خانواده را جبران نمایند به عنوان مثال نگرانی در مورد تحصیل فرزندان در زمان آموزش مجازی، می تواند با کمک، همدلی و همراهی دیگر اعضای خانواده تا حد زیادی رفع شود.
تجربه هیجانات منفی و به خطر افتادن سلامت روان
پژوهش ها نشان می دهد اختلال اضطراب فراگیر و علائم افسردگی در میان کادر درمان و خانواده هایشان در زمان پاندمی کرونا شیوع فراوانی دارد.گاهــی واکنش های روان شناختی نسبت به شیوع کرونا در میان اعضای خانواده کادر درمان بسیار شدید می باشد اما این افراد اغلب نادیده گرفته می شوند.
به عنوان مثال مواجه شدن هر روزه کادر درمان با تعداد فراوانی از بیماران و مبتلایان و افزایش آمار مرگ و میر ناشی از بیماران کوید ۱۹، باعث ایجاد احساس ناامیدی، اختلال استرس پس از سانحه، احساس ناکارآمدی و در نهایت افزایش احتمال افسردگی، درمیان آن ها می شود. مواجهه هر روزه با مرگ های ناگهانی بیماران و احساس نگرانی و وحشتناک بودن بیماری و انتقال به اعضای خانواده، باعث ایجاد افکار منفی در وجود کادر درمان می شود این نگرانی هنگام بازگشت به منزل منجر به دوری و فاصله فیزیکی میان اعضای خانواده شده و استرس ناشی از آن هم چنان در فضای خانواده باقی خواهد ماند و عواقبی همچون اختلال در فرایند تغذیه، استراحت و آرامش در فضای خانواده به وجود خواهد آورد.
فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی به معنی ایجاد خستگی جسمی و ذهنی است که در نتیجه مواجهه طولانی مدت با یک شغل بسیار سخت و طاقت فرسا به وجود می آید. فرسودگی شغلی، سندرم روانی متشکل از خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و احساس عدم موفقیت در افراد می باشد.
در شرایط پاندمی کرونا تنش ها و فشارهای روانی فراوانی در محیط های درمانی وجود دارد که باعث ایجاد احساس ناخرسندی و نارضایتی کادر درمان از کار خود شده و در نهایت منجر به فرسودگی شغلی در آنها می شود.
فرسودگی شغلی نتایج زیان بار فراوانی بر روی بهره وری و عملکرد شغلی کادر درمان دارد و مسائل متعددی مانند :بی خوابی، خستگی مزمن، ایجاد مشکلات خانوادگی، ایجاد نگرش های منفی نسبت به محیط کار و مراجعین، غیبت از کار و عدم رضایتمندی شغلی را به همراه خواهد داشت.
فرسودگی شغلی موجب کاهش کیفیت ارائه خـدمات به بیماران و در نتیجه نارضایتی از خدمات درمانی می گردد.
بنابراین فرسودگی شغلی ناشی از بحران کرونا به شدت می تواند عملکرد شغلی کادر درمان را تحت تاثیر خود قرار دهد و در طولانی مدت تاثیرات مزمن و مداومی بر سطح سلامت جسمانی و روانی-اجتماعی آن ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم خواهد داشت.
برخی عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی مرتبط با جامعه عبارت است از :نحوه برخورد افراد جامعه با پرسنل درمانی، انگ اجتماعی به عنوان ناقلان بیماری به جهت ارتباط مستقیم با بیماران مبتلا به کرونا،
طریقه انعکاس خبرهای مربوط به کرونا در رسانه های اجتماعی، عدم رعایت پروتکل های بهداشتی از سوی افراد جامعه.
مواجهه با مسائل ناشناخته و جدید
کادر درمان برای محافظت خود در برابر بیماری کوید ۱۹با موضوعات ناشناخته و جدید زیادی مواجه هستند به عنوان مثال شیوع سریع کرونا ویروس جدید از نوع دلتا ، قدرت سرایت و کشندگی بسیار بالاتری نسبت به انواع قبلی دارد. واریانت دلتا قدرت تکثیر پذیری بیشتری دارد و پس از ورود به بدن می تواند تا ۱۰ برابر نسخه های قبلی، خود را تکثیر دهد و همین تکثیر شدن در بروز عوارض شدیدی از بیماری تأثیر می گذارد. علاوه بر آن هر فرد مبتلا به واریانت دلتا ویروس کرونا، می تواند حداقل ۹ نفر را به این بیماری مبتلا کند در حالی که افراد مبتلا به نسخه های اولیه کرونا حداکثر ۱ یا ۲ نفر را مبتلا می کردند. به همین دلایل کادر درمان باید پیوسته در این زمینه مطالعه داشته باشند و اطلاعات خود را در ابعاد گوناگون بیماری به روز نمایند تا بتوانند علاوه بر کمک به بیماران، به خوبی از سلامت خود محافظت نمایند.
سختی کار در بحران کرونا و تنش های ناشی از آن
استفاده از لباس های محافظ در حین کار فوق العاده سخت و طاقت فرساست.به علت پوشانندگی بالا و نداشتن هیچگونه منفذ، تعریق بدن در این لباس ها بسیار بالاست. سر درد ناشی از سختی تنفس بعد از استفاده همزمان از ماسک N95، شیلد و کلاه، درد و زخم پشت گوش ها، رد ماسک و شیلد روی صورت و موارد دیگر برای بسیاری از افراد جامعه قابل درک نیست.
با داشتن پوشش محافظ و تعدد بیماران در بیشتر مواقع، خوردن و آشامیدن به راحتی امکان پذیر نیست.شستشوی مکرر دستها، تعویض لباس ها، استفاده مکرر از الکل و مواد ضد عفونی کننده طی ساعات طولانی، باعث کم شدن توان و تحمل کادر درمان در پایان هر شیفت کاری می شود.
نبود نیروهای متخصص سلامت روان در مراکز درمانی
آموزش مهارت های ده گانه ای که سازمان بهداشت جهانی برای همه افراد بیان کرده است در دوران پاندمی کرونا برای کادر درمان بسیار لازم و ضروری می باشد.
این مهارت ها عبارت است از: خود آگاهی، مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیری، مدیریت استرس، مدیریت هیجان، ارتباط موثر، همدلی، روابط بین فردی، مدیریت تفکر نقادانه و تفکر خلاق.
همچنین می توان همانند پروتکل های بهداشتی، پروتکل های مقابله با استرس و افسردگی و حفظ سلامت روان را در دوران پاندمی کرونا برای کادر درمان (توسط متخصصین مربوطه) طراحی کرد.
عدم آمادگی و تجربه بالینی کافی در مقابله با پاندمی کرونا و موج های پی در پی آن در ابتدا شیوع بیماری کرونا بیمارستان ها و مراکز درمانی فاقد امکانات لازم و تجهیزات کافی بودند به عنوان مثال در بدو شیوع کرونا، کمبود ماسک N95، الکل و مواد ضد عفونی کننده، کپسول اکسیژن و…بسیار بود و همین امر باعث فشار مضاعف بر روی کادر درمان می شد.
تعدادی از پرسنل درمانی با توجه به گسترش و سرعت همه گیری بالای بیماری از شغل خود استعفا دادند.کاهش پرسنل کاری در بخش های کرونا و افزایش روز افزون بیماران، مشکلات متعددی را برای بیمارستان ها و کادر درمان به وجود آورد.
کم شدن ارتباط میان افراد
دوری و فاصله فیزیکی از اعضای خانواده به علت هراس از انتقال بیماری کرونا و احساس تنهایی و انزوای شدید و عدم دریافت حمایت های اجتماعی، در میان کادر درمان بیشتر مشاهده می شود. به عنوان نمونه بیشتر روابط با نزدیکان محدود به تماس تلفنی و تصویری است چرا که مردم گمان
می کنند کادر درمان به علت اشتغال در محیط های درمانی و قدرت سرایت بالای این بیماری، احتمال بیشتری دارد که ناقل باشند.
درک متقابل و همدلی از سوی اعضای خانواده
معمولا کادر درمان نگران هستند و مایل نیستند که احساسات واقعی خود را در زمینه بیماری، با خانواده در میان بگذارند و نمی خواهند اضطراب و استرس محیط کار خود را به اعضای خانواده انتقال دهند. اعضای خانواده باید تلاش کنند تا احساسات آنان را درک نمایند و اگر مضطرب هستند یا احساس رنج و خشم دارند با آن ها همدلی کنند و به صحبت های آنان با صمیمت گوش فرا دهند و برای کار، حرفه و تلاش هایشان ارزش و احترام بیش تری قائل باشند.
هنگامی که افراد متوجه شوند کار، حرفه و تلاش هایشان مورد تأیید اعضای خانواده است انگیزه و امید بیشتری برای ادامه مسیر حرفه ای خود می یابند. تأیید، همراهی و همدلی از سوی اعضای خانواده راهی برای ایجاد صمیمیت و روحیه بهتر کادر درمان می باشد.
راه کارهای افزایش تاب آوری در میان کادر درمان
آموزش تاب آوری توسط متخصصین امر، به کادر درمان به خصوص نیرو هایی که ارتباط مستقیم با بیماران دارند یکی از مهمترین اولویت ها در دوران پاندمی کرونا می باشد. برای تقویت تاب آوری سازمانی لازم است موارد زیر مورد توجه برنامه ریزان ، متخصصان، مدیران بهداشت روان، امداد و درمان قرار گیرد: توجه به خواب کافی و استراحت به موقع پرسنل درمانی، تغذیه سالم، ورزش کافی، داشتن وسائل محافظت شخصی، تاکید بر روی مسائل مربوط به انتقال بیماری، ارائه تمرین های شفقت به خود ، شفقت نسبت به دیگران و نوع دوستی، تقویت سیستم های حمایتی، تقویت کارآمدی جمعی، شرکت فعالانه در ارتباطات اجتماعی از راه دور، به اشتراک گذاشتن تجربه ها با دیگر همکاران، تشویق احساسات مثبت مانند قدرشناسی و نوع دوستی و در نهایت تشویق کادر درمان به کمک گرفتن از متخصصان سلامت روان مانند روانپزشکان و روان شناسان می تواند بسیار کمک کننده باشد.
تاب آوری کادر درمان شامل اهداف زیر می باشد:
۱ -حمایت کافی از پرسنل درمانی در جهت ایجاد احساس بهزیستی فیزیولوژیکی.
۲ -حمایت از کادر درمان از راه برقراری ارتباط مؤثر با همکاران خود که شرایط مشابه دارند از یک سو و ارتباط با متخصصان سلامت روان از سوی دیگر.
۳ -حمایت و شناسایی آن دسته از اعضای کادر درمان که به دلیل تاب آوری پایین، در معرض آسیب هایی همچون استرس و افسردگی قرار دارند.
راهکارهایی در جهت حمایت از کادر درمان
-واکسیناسیون هر چه سریعتر کادر درمــان و خانواده های آن ها
-افزایش میزان حقوق و مزایای کادر درمان
-آگاه سازی جامعه در خصوص راه های انتقال و کنترل بیماری،
-رعایت پروتکل های بهداشتی از سوی افراد جامعه،
-افزایش نقش مثبت رسانه ها در جهت حمایت از کادر درمان
-افزایش محبوبیت اجتماعی و قدردانی از زحمات پرسنل درمانی،
-افزایش امکانات دارویی، درمانی و بیمارستانی،
-تشکیل گروه هایی جهت ارائه خدمات روانشناختی به کادر درمان و خانواده های آن ها.