شنبه ۲۵ دی ۱۴۰۰  شماره ۱۵۲۵

آتشفشان زخم

شناسایی چند مورد از این بیماری در برخی شهرهای استان موجب نگرانی مسئولان حوزه بهداشت و درمان شده است

علی امیدی

چندی است در اخبار شیوع بیماری سالَک در چند شهر استان مرکزی دست بـه دست می شود و نگرانی مردم را به همراه داشته است.
مسئول بیماری های واگیر دانشگاه علوم پزشکی اراک ضمن ابراز نگرانی در خصوص بیماری سالک در استان مرکزی، از احتمال بومی شدن این بیماری در استان خبر داد.
دکتر علی منصوری در این باره بیان کرد: سالک بیماری بومی استان مرکزی نیست و از دیگر شهرها وارد استان می‌شود، اما شناسایی چند مورد در شهرستان های ساوه و محلات، تغییرات اقلیمی، خشکسالی های پی در پی و نزدیکی جوندگان به مناطق روستایی و مسکونی می تواند بومی شدن این بیماری را در سطح دانشگاه علوم پزشکی اراک به دنبال داشته باشد.
وی ادامه داد: لیشمانیا یا سالک یک بیماری قدیمی است که در بیش از ۷۰ درصد از کشورهای جهان شیوع دارد و سالیانه ابتلای یک تا دو میلیون نفر در جهان گزارش و ثبت می شود که بیشترین آلودگی در شهر کابل واقع در افغانستان مشاهده شده است.
وی، بیماری سالک را دارای دو نوع شهری و روستایی عنوان و اظهار کرد: نوع روستایی این بیماری مرطوب و دارای ترشحات زیاد است و عموما دیرتر درمان می‌شود و دوره نهفتگی آن ۴۱ هفته است، اما نوع شهری آن به سالک خشک مشهور است، ترشحات کمی دارد و دوره نهفتگی آن ۶۲ ماه است.
مسئول بیماری های واگیر دانشگاه علوم پزشکی اراک تاکید کرد: در صورت مشاهده هر زخمی که بیش از ۲ هفته به طول بینجامد باید به پزشک مراجعه کرده و با گرفتن نمونه از زخم و بررسی های میکروسکوپی، درمان زیر نظر پزشک انجام شود.
دکتر منصوری در ادامه، مخزن بیماری را در نوع خشک، انسان و برخی موارد گوشتخواران مانند سگ و در نوع مرطوب، انسان و جوندگان دانست.
وی اضافه کرد: پشه خاکی هنگام غروب آفتاب و شب حداکثر فعالیت را دارد و معمولا در روزها استراحت می کند.
منصوری مهمترین کانون لیشمانیا در سطح کشور را، استان اصفهان عنوان کرد و گفت: بیش از ۹۰ درصد از موارد لیشمانیوز پوستی در افغانستان، ایران، سوریه، برزیل، عربستان و آمریکای جنوبی مشاهده شده و در ایران سالیانه بیش از ۲۰ هزار نفر به سالک پوستی مبتلا می شوند.
وی در خصوص علائم و تشخیص این بیماری گفت: بزرگی کبد، طحال، تب و تغییر رنگ پوست از علائم این بیماری هستند که نمونه برداری از کبد، طحال و مغز استخوان از راه های تشخیص آن است.
مسئول بیماری های واگیر دانشگاه علوم پزشکی اراک جهت پیشگیری از این بیماری خواستار تقویت و همکاری بین بخشی شــد و تصریح کرد: لایروبی کانال ها، جمع آوری صحیح زباله های شهری و روستایی و دفن بهداشتی آن، نوسازی اماکن مسکونی و تخریب خرابه ها، جونده کشی و کنترل، سم پاشی و مه پاشی و جمع آوری و معدوم سازی سگ های ولگرد و استفاده از لباس‌های پوشیده و نصب توری فلزی جهت درب و پنجره‌ها و استفاده از پشه بندهای معمولی و پشه بندهای آغشته به سم و استفاده از پمادها و مواد دور کننده حشرات و آموزش نکات و مطالب مورد نیاز به مردم و پرسنل بهداشت و درمان، رابطه مستقیم با کنترل بیماری سالک دارد و کلیه دستگاه های مرتبط در این امر دخیل هستند.
با سالک بیشتر آشنا شوید
تعریف بیماری سالک
بیماری سالک یک بیماری پوستی مشترک بین انسان و حیوان از جمله جوندگان است که از طریق نیش یک پشه آلوده به انگل بنام پشه خاکی به هنگام تغذیه خون بیمار به انسان سالم منتقل می شود.

علائم سالک
زخم های متعدد یا به علت گزش یا در بیشتر موارد به علت خاراندن زخم و انتقال انگل به قسمت های سالم پوست بروز می کند. زخم های سالک به شکل های متفاوت، از جمله شکل خشک (نوع شهری) و شکل مرطوب (نوع روستایی) بروز می کند.
در تمام شکل های زخم، پس از ورود انگل به درون پوست از طریق نیش پشه خاکی، ابتدا برآمدگی کوچک و قرمز رنگی ظاهر می شود. در نوع خشک، زخم مرطوب ایجاد نمی شود. اما در شکل مرطوب، وسط ضایعه زخم شده و حاشیه پیشرفت می کند.زخم به شکل دهانه کوه آتشفشان است.
زخم های مرطوب بین شش تا نه ماه و زخم های خشک حدود یک سال دوام دارند به این معنی که زخم سالک کمتر از یکسال دوام یافته، پس از آن بهبود می یابد و جای آن به صورت جوش گاه فرو رفته و پایدار برای تمام عمر باقی می ماند که ممکن است اگر زخم در صورت فرد باشد به زیبایی فرد لطمه وارد کند.
اهمیت بیماری: تعداد افراد آلوده در دنیا دوازده میلیون نفر تخمین زده می شود. و ۳۵۰ میلیون نفر در مناطقی زندگی می کنند که احتمال ابتلاء به بیماری وجود دارد. ۳ میلیون نفر از اشکال مختلف بیماری رنج می برند. تعداد موارد جدید در هر سال ۵/۱ میلیون نفر می باشد ایران جز کشورهایی است که سالک در آن بومی است و در اکثر مناطق کشور بیماری سالک یافت می شود.کانون های سالک در ایران عبارتند از:
۱-در نوع سالک جلدی شهری عمدتا عبارتند از تهران، مشهد، شیراز، نیشابور و کرمان
۲ – در نوع سالک روستایی عبارتند از : نقاطی از استان اصفهان جنوب استان فارس ، خراسان ، مازندران ، خوزستان ، ایلام ، بوشهر و هرمزگان
بیماری در کشور اکثراً از نوع روستایی بوده و بالاترین میزان شیوع بیماری در اواسط پاییز تا اواسط زمستان می باشد .
عامل سالک
عامل سالک یک انگل بنام لیشمانیا است که درون سلول های بیگانه خوار پوست تکثیر می یابد. این انگل در پوست انسان ، سگ و جوندگان آلوده وجود دارد پس از خون خواری پشه خاکی از زخم های سالک این انگل در بدن پشه خاکی تکثیـر یافته و پس از خون خواری مجدد پشه خاکی، به پوست فرد سالم راه می یابد و آنها را مبتلا می کند.
ناقل سالک
ناقل سالک پشه خاکی است. پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلی متری ، موقع نشستن ، بال های خود را به شکل عدد ۷ نگه می دارد و بصورت جهشی پرواز می کند. پشه خاکی ها از سطح پوست خون خواری می کنند. در زمان خون خواری از زخم ســالک انگل را می خورند و پس از یک هفته از طـریق نیش و خون خواری ، آن را به فرد سالم انتقال می دهند.
مخزن سالک
درشکل مرطوب ( نوع روستایی ) برخی جوندگان وحشی مانند موش های صحرایی و در شکل خشک (نوع شهری ) انسان ، سگ و گاهی شغال و روباه نقش مخزن را ایفا می کنند.
محل زندگی پشه خاکی
پشه خاکی فقط هنگام غروب و ساعت های اولیه شب، خون خواری و تغذیه می کند. این حشره در طول روز در پناهگاه های گرم ، تاریک و مرطوب، نظیر شکاف های عمیق دیوارها، اماکن متروکه و مخروبه، اسطبل ها، اطراف توده های زباله و کودهای حیوانی، لانه جوندگان، کنده درختان، حاشیه جویبارها، پشت لوازم ثابت منزل ( مانند کمد و قاب عکس ) استراحت و تخم ریزی می کند.
راه های انتقال
به طور کلی سالک بوسیله انواع پشه خاکی های آلوده به سه طریق زیر بوجود می آید:
۱- انسان به انسان
۲- حیوان به حیوان
۳- حیوان به انسان و بالعکس
راههای دیگر انتقال ممکن است تماس جنسی، انتقال خون، مادرزادی از طریق جفت و یا آلودگی مخاط چشم و یا زخم های باز با مواد آلوده مانند ترشح زخم یا مخاط بینی انسان و یا حیوان مبتلا به لیشمانیوز احشایی باشد. حیوانات گوشتخوار ممکن است با خوردن لاشه حیوان آلوده مبتلا شوند.
پیشگیری و کنترل بیماری سالک: از آنجا که سالک از طریق نیش پشه خاکی منتقل می شود یکی از مهمترین راه های پیشگیری، مبارزه با پشه و جلوگیری از ورود آن به محل زندگی است که در این راستا می توان اقدامات زیر را انجام داد:
– محافظت بدن در برابر نیش زدن پشه خاکی
– پوشاندن قسمت های باز بدن
– نصب توری فلزی با منافذ ریز به در و پنجره ها و خوابیدن در پشه بند
– استفاده از پمادها و مواد دور کننده حشرات به هنگام کار و خواب
– محافظت از زخم سالک و پوشاندن آن با گاز استریل .
– مبارزه با جوندگان و سگ های ولگرد.
یکی دیگر از راه های پیشگیری از این بیماری رعایت بهداشت محیط و بهسازی محیط است در این راستا می توان اقدامات زیر را انجام داد .
۱٫رعایت بهداشت محیط
– گرد آوری و دفع بهداشتی و مستمر زباله با استفاده از سطل دردار
– گرد آوری فضولات حیوانی و جلوگیری از انباشته شدن آنها در محیط منزل یا نزدیک محل زندگی در روستا
۲٫بهسازی محیط :
– ترمیم شکاف ها و حفره های موجود در دیوارها و سایر قسمت های مناطق مسکونی انسان و دام
– تخریب و تسطیح اماکن مخروبه .
۳٫دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده به سالک ، به ویژه هنگام غروب و اوایل شب

چند سوال متداول درباره سالک
بیماری سالک چیست؟
سالک یکی از انواع بیماری‌های انگلی است که ازطریق نیش پشه خاکی ماده از یک حیوان یا انسان به فرد دیگر منتقل می‌شود. این پشه با انتقال انگل لیشمانیا باعث بروز علائم بیماری می‌شود.
آیا بیماری سالک واگیر دارد؟
انگل لیشمانیا که عامل این بیماری است می‌تواند به روش‌های مختلف مثل نیش پشه خاکی، سرنگ آلوده و یا خون آلوده به بدن فرد دیگری منتقل شود. این انگل قابلیت انتقال از مادر به جنین را هم دارد.
بیماری سالک چگونه منتقل می شود؟
انگل لیشمانیا که عامل اصلی این بیماری است، از طریق نیش پشه خاکی از بدن یک حیوان یا انسان دیگر به فرد منتقل می‌شود. این انگل در بدن تکثیر شده و سایر بافت‌ها و اندام‌ها را آلوده می‌کند.
برای درمان سالک چه کنیم؟
این بیماری قابل پیشگیری و درمان است. تشخیص زودهنگام آن نقش مهمی در اثرگذاری درمان خواهد داشت. استفاده از داروهای ضد انگل از جمله آمفوتریسین بی، تزریق گلوکانتیم و سرما درمانی از جمله روش‌های درمان آن هستند.
چه پزشکی می‌تواند به درمان سالک کمک کند؟
شما می‌توانید برای تشخیص به موقع و انتخاب روش درمانی مناسب برای این بیماری از پزشکان متخصص پوست و مو مشورت بگیرند.