روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۰ شماره ۱۴۷۸
در چهار سال اخیر علی رغم اینکه سرانه فضای سبزی شهر اراک افزایش یافته اما اثربخشی آن در کاهش آلودگی هوای شهر اراک محسوس نبوده است
جانمایی هوشمندانه
فاطمه چاپاری
یکی از مهمترین مسائل زیست محیطی در ایران مشکل آلودگی هوا است در این میان فضای سبز به عنوان یکی از ارکان مهم در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، اثرات قابل توجهی در کنترل و بهبود هوای شهرها دارد.
کلانشهر اراک با وجود اینکه تنها دو قرن از قدمت آن می‌گذرد اما با چالش‌های زیستی زیادی روبرو است به دلیل نبود مطالعات صحیح در جانمایی صنایع، ضعف در زیرساخت‌های عبور و مرور، محدویت فضاهای سبز شهری، محصور شدن با کوه از یک سمت و واقع شدن در کنار کویر از سوی دیگر، در بسیاری از مواقع سال چتر غلیط و کدر آلودگی را بر سر دارد و در روزهایی که شاخص‌های آلایندگی در شرایط ناسالم قرار می‌گیرد جمعیت آسیب پذیر نظیر سالمندان، کودکان، زنان باردار و بیماران با نقص سیستم ایمنی در معرض تهدید بیشتری قرار می‌گیرند.
در این میان نقش فضای سبز در کاهش آلودگی هوا بسیار اهمیت دارد در واقع وجود فضای‌های باز و سبز به بهبود شرایط اکولوژیکی و کاهش میزان بار آلودگی شهرها کمک می‌کند؛ به طور کلی عملکرد محیط زیست در کاهش آلودگی‌های شهری، حذف پرتوهای مضر خورشیدی، جذب انرژی گرمای هوا و سرد کردن آن به وسیله‌ی تبخیر، در تصفیه هوا و جذب گردوغبار، در تولید اکسیژن، در جذب گازکربنیک، کمک به تثبیت خاک و افزایش نفوذپذیری آب، کاهش فرسایش خاک و در کاهش آلودگی‌های صوتی بسیار مؤثر است.
سیاوش آخانی، یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری در این باره می‌گوید: در بررسی چالش‌های آلایندگی هوا، توجه به منابع آلاینده و همچنین منابع کاهنده آلودگی، از اهمیت بسیاری برخوردار است، در این خصوص از فضای سبز شهری و اکوسیستم‌های آبی به عنوان مهمترین منابع مهم کاهنده آلودگی هوا می‌توان نام برد، برای نمونه فیتوپلانگتون‌های موجود در تالاب‌ها و درختان از جمله عوامل طبیعی کاهنده آلودگی محسوب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: پوشش گیاهی از دو جنبه در کاهش آلودگی هوا مؤثر خواهد بود، در ابتدا از طریق جذب ریزگردها و آلاینده‌ها؛ چرا که درختان از طریق افزایش سطح در کالبد شهری این ذرات را از طریق شاخ و برگ خود جذب می‌کنند، همچنین فضای سبز در کاهش گازهای دی اکسید کربن تولیدی صنایع و تبدیل آن به اکسیژن نقش مهمی دارند؛ برخی گیاهان نیز خاصیت گیاه پالایی دارند که این گیاهان می‌توانند گذشته از دی اکسید کربن، بسیاری از آلاینده‌های دیگر را نیز در بافت خود رسوب دهند، از همین رو در کاهش آلایندگی هوا بسیار مؤثر خواهند بود.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: متأسفانه در شهرهای کشور، تا کنون انتخاب درستی در زمینه گونه‌های فضای سبز شهری صورت نگرفته است. در حالی که باید در اصلاح گونه به مواردی چون نیاز آبی، عمر گونه گیاهی، شاخص سطح برگ و سبزینگی درخت توجه کرد.
آخانی اظهار می‌کند: بسیاری از گونه‌های گیاهی فضای سبز اراک در فصل زمستان که وارونگی هوا رخ داده و آلودگی شدت می‌یابد خزان می‌کنند و عملکرد فتوسنتز در آنها انجام نمی‌شود چرا که این روند در برگ‌ها رخ می‌دهد، در واقع این درختان با میلیاردها تومان هزینه کاشته شده‌اند، اما در مقطع زمانی حساس در کاهش آلودگی بی اثر هستند، این موارد نشان از انتخاب غیر استاندارد گونه‌های گیاهی دارد که موجب کاهش اثربخشی فضای سبز در محیط زیست شهری خواهد شد. وی تصریح می‌کند: در فضای سبز شهری باید ترکیب مناسبی از گونه‌های علفی، درختچه‌ای، بوته و درختی داشت که در خصوص گونه‌های درختی هم ترکیب مناسبی از سوزنی برگان و پهن برگان را باید مد نظر قرار داد.
آخانی تاکید می‌کند: جانمایی فضاهای سبز و پارک‌های شهری نکته مهم دیگری است که باید با توجه به الگوی آلودگی هوا، جهت دالان باد و آلاینده‌هایی که وارد شهر می‌شود و همچنین نوع آلاینده‌های منتشر شده در محیط صورت بگیرد؛ در ادبیات مدیران شهری، تفاوتی بین پارکت درختکاری و جنگل کاری قائل نشده، به گونه‌ای که در برخی موارد از پارک‌های شهری به عنوان جنگل یاد می‌شود، در صورتی که کاربری‌های این فضاها و اهدافشان و به دنبال آن جانمایی آنها متفاوت است.
این کارشناس شهری با تاکید بر جانمایی هوشمندانه و آگاهانه فضای سبز در محیط شهری بر اساس مؤلفه‌های محیطی از جمله بومی بودن گونه‌های انتخابی و جهت باد غالب می‌گوید: در چهار سال اخیر علی رغم اینکه سرانه فضای سبزی شهر اراک افزایش یافته اما اثربخشی آن در کاهش آلودگی هوای شهر اراک محسوس نبوده است، به عنوان مثال در طرح جامع کاهش آلودگی هوا در منطقه چقا درختکاری انجام شده در صورتی که این مجموعه با قرار گرفتن در منطقه‌ای دیگر در مسیر باد غالب شهری می‌توانست تأثیر بیشتری در کاهش آلاینده‌هایی که از دشت شازند وارد می‌شود، داشته باشد.
وی تصریح می‌کند: از آنجا که منابع مالی شهر محدود است باید در ایجاد فضای سبز به این موارد توجه کرد تا بیشترین اثربخشی از فضای سبز شهری حاصل شود، اما نداشتن طرح جامع فضای سبز شهری در اراک مانع شکل گیری چنین اقداماتی است که این مسئله از چالش‌های زیست محیطی مهم در این شهر به شمار می‌رود.
