شنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹  شماره ۱۲۶۵

وقایع استان به بررسی تکانه های اجتماعی دوران پساکرونا در کشور می پردازد

تا مرز فروپاشی

نهادهای متولی کاهش آسیب‌ها برنامه و خط مشی مشخص و پایداری را در دستور کار ندارند
پیش بینی افزایش بزه و خلاف و قانون شکنی در آینده وجود دارد
دامنه معضلات خانواده ها افزایش و ناهنجاری هایی از نوع ستیز گروهی و یا تنش در سطح گروه‌های اجتماعی افزایش می‌یابد
ادامه شرایط کنونی دوران کرونا قطعاً ما را با مخاطرات اجتماعی زیادی روبرو خواهد کرد
آنچه اکنون در بعد مشکلات اجتماعی وجود دارد، میراث شرایط اجتماعی نامطلوب چند دهه گذشته است
راهکار موثر در حل مشکلات طراحی و تقویت نظام مدیریت اجتماعی است
نظام‌های اجتماعی ایران را نمی توان به سبک و سیاق دوران قاجار و ماقبل آن اداره کرد
تشدید مشکلات اجتماعی و بازتولید متراکم آن در مرز تهدید و فروپاشی اجتماعی

کوروش دیباج

کرونا چه ریشه طبیعی داشته باشد و چه دست ساز چین یا آمریکا یا روسیه یا هر قدرت آشکار و پنهان دیگری باشد تاکنون توان بسیاری از پارادایم های فعلی در صیانت از بشر را با پرسش جدی مواجه کرده است و هر چه به طول بیانجامد آثار وسیع تری بر نظم فعلی جهان بر جای خواهد گذاشت. به طور مثال تصور کنید، انگلستان که با همه بزرگی سیستم حمل و نقلش طبق آمار، روزانه تنها حدود ۵ تا ۶ نفر تلفات جاده ای را داشته است و از یکی از قوی ترین سیستم های درمانی نیز برخوردار است، حالا روزانه خبر حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ قربانی کرونا را از رسانه رسمی خود اعلام می کند، که از جنگ جهانی به بعد بی سابقه است. بنگاه های عظیم خصوصی و دولتی تعطیل شده و مجبور به تزریق حدود ۳۵۰ میلیارد پوند از منابع شده است، تامین مایحتاج بهداشتی و غذایی مردم، زیر فشار تقاضای عمومی با مشکل مواجه شده و خبر می رسد که حتی کادر درمان از امکانات محافظتی لازم برخوردار نیستند و البته درمانی هم برای کرونا نمی شناسند. مدارس و دانشگاه ها و بسیاری از مراکز پژوهشی و مشاغل آزاد تعطیل شده، چرخه مصرف جز در حد ضروریات متوقف گردیده و برای نخستین بار صنعت توریسم، تفریحات، تبلیغات، مد، ورزش و… و موارد بسیار دیگر تعطیل شده و از همه مهمتر امید و اعتماد به حکومت برای رفع خطر کرونا و دفاع از مردم در این شرایط به حداقل رسیده است به ویژه که شخص نخست وزیر و ولیعهد و وزیر بهداشت نیز خود بیمار شده اند و این داستان از آمریکا تا ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و بسیاری دیگر از کشورها تکرار شده است. یکی از این موارد کافی بود تا منجر به تحولات جدی شود چه رسد به چنین لیست بلند بالایی!
با این همه قضاوت درباره بسیاری از ابعاد تحولات آتی ناشی از کرونا هنوز زود هنگام است و تا حد زیادی بسته به طول دوران کرونا و یا نسل های جهش یافته آن و میزان عجز بشر در برابر این پدیده دارد، که مثلا چند ماه یا چند سال به طول انجامد و تا چه اندازه حکومت ها و نوع بشر را زمین گیر کند. تا همین جای کار هم تکانه ای جهانی رخ داده است. از این رو وقایع استان به بررسی تکانه های اجتماعی دوران پساکرونا در کشور از دیدگاه سیدیعقوب موسوی، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه الزهراء می پردازد.
موسوی در پاسخ به این سوال که بسیاری از کارشناسان حوزه جامعه شناسی از احتمال افزایش میزان بزهکاری در جامعه آینده ایران حرف می زنند این وضعیت در دوران پسا کرونا چگونـــه ارزیــابی می شود؟ گفت: بررسی شرایط کنونی به‌طور کلی نشانگر آن است که مشکلات اجتماعی و پیامدهای مرتبط بر آن ریشه در ساختار ناکارآمد جامعه ما در دهه‌های اخیر و وضعیت برخاسته از رکود اقتصادی بعد از تحریم که لزوماً ارتباطی با بحران کرونا ندارد، قرار دارد. سال هاست که به طور گسترده ای کشور گرفتار تنگناهای مختلف اقتصادی و اجتماعی است.
وی ادامه داد: طی این سال‌ها به دلیل ساز و کارهای سیاسی و اقتصادی تکانه‌های تندی متوجه بخش‌های مختلف شده است. شوک‌های متوالی ارزی همراه با افزایش قیمت کالاهای عمومی و کاهش پیوسته پول ملی آثار و نتایج بدی را متوجه کشور در تمام سطوح کرده است. از منظر جامعه شناسی کاملا قابل پیش بینی بوده و هست که ترکش های این بحران های رو به تشدید اقتصادی در کنار فقدان برنامه بازدارنده از یک طرف، فشار و تحریم اقتصادی از سوی امریکا و جبهه همدست آن در جهان علیه منافع ملی، موجب تولید ترکش هایی شده است که به طور مزمن و آشکار نظام اجتماعی و عمومی را مورد هدف قرار داده و موجب بروز معضلات و آسیب‌های مختلف گردیده است.
این جامعه شناس تصریح کرد: ساختار اجتماعی کشور که میراث چند دهه ناکارآمدی سیاست گذاری اجتماعی آن است با روبرو شدن در قبال انبوهی از گرفتاری‌های جدید از جمله انسداد آشکار در بخش‌های اقتصادی و اداری و مدیریتی دچار بدکارکردی و اختلال مضاعف شده است. ما امروز متاسفانه شاهد تشدید این مشکلات و بازتولید وسیع آن هستیم. تبعات شیوع ویروس کرونا چند ماهی است که کلیت ساختار جامعه را تحث تاثیر و موجب شده است که حجم و سطح و نتایج تهدید خود مشکلات اجتماعی افزایش یابد.
موسوی تاکید کرد: متاسفانه نه نهادهای غیررسمی و نه نهادهای رسمی و نیمه رسمی در شرایطی نیستند که قادر به مدیریت مطلوب و پذیرفته شده شرایط باشند. ما اکنون گذشته از تراکم معضلات اقتصادی و فقر و محرومیت شکننده طبقات کم درآمد و فاقد تامین اجتماعی و نیز از کار افتادگان و مشاغل خرده پا به ظهور اشکال جدید آشکار و مزمن آسیب‌های اجتماعی از نوع سرقت، اعتیاد، خشونت، بزه، تجاوزات به حقوق فردی و مانند آن روبرو هستیم.
وی اظهار کرد: متاسفانه نهادهای متولی که وظیفه کنترل و کاهش آسیب‌ها را بر عهده دارند از جمله سازمان بهزیستی و یا نهادهایی چون آموزش و پرورش که خود اکنون در وضعیت نیمه تعطیل قرار دارد و نیز وزارت کشور و مجموعه استانداران و فرمانداران برنامه و خط مشی مشخص و پایداری را در دستور کار ندارند. آنچه مشاهده می‌شود انطباق دستگاه‌ها با شرایط روزمره و نیز روزمرگی سیاست‌ها و برنامه‌ها است. مشخص است تداوم این شرایط و نتایج منفی ناکارایی سیستم اجرایی و نیز ادامه شرایط کرونایی و جزر و مدهای حاصل از آن چه نتایج سخت‌تری را به کشور تحمیل خواهد کرد. از امروز می توان با افزایش و تراکم در سطح اشکال مختلف از بزه و خلاف و قانون شکنی و نظایر آن را در کنار اشکال مختلف دیگر از آسیب ها در بعد اجتماعی و اقتصادی را پیش بینی کرد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: می توان پیش بینی کرد دامنه معضلات خانواده ها افزایش و ناهنجاری‌هایی از نوع ستیز گروهی و یا تنش در سطح گروه‌های اجتماعی افزایش می یابد. فقرا بیشتر فقیر و اقشار حاشیه نشین گسترده تر و اعتیاد و تبهکاری و هنجارشکنی افزایش می یابد. گزارش حجم دعاوی قطعاً افزایش پیدا خواهد کرد و مقامات قضایی می‌توانند این مساله را گزارش کنند. دولت ناچار است راه‌حل‌های بلند مدت و نیز کوتاه مدت از نوعی ضربتی و کارشناسی شده را به اجرا گذارد. ادامه شرایط کنونی دوران کرونا قطعاً ما را با مخاطرات اجتماعی زیادی روبرو خواهد کرد، مخاطراتی که برخاسته از نوعی یاس و سرخوردگی و بلاتکلیفی در مردم به ویژه جامعه جوان کشور است.
این جامعه شناس با بیان اینکه مخاطرات اجتماعی که جامعه ایران را تهدید می کند دامنه گسترده ای دارد و از خانواده ها شروع، گروه‌های شغلی و صنفی و بخش‌های مختلف جامعه و مناسبت های اجتماعی را شامل می شود، اظهار داشت: البته آنچه اکنون دربعد مشکلات اجتماعی وچود دارد، میراث شرایط اجتماعی نامطلوب چند دهه گذشته است و متاسفانه آنچه غایب است، مدیریت اجتماعی پایدار است. آثار و نتایج گسست‌های اجتماعی در بخش‌های مختلفی چون زیست اجتماعی و رضایت مندی و خانواده دیده می‌شود، این بخش‌ها همگی به هم ارتباط دارند. پیامد این شرایط نامقبول اجتماعی در تعلیم و تربیت و در مجموع در رضایت‌مندی اجتماعی از کشور و احساس مثبت از زیست دیده خواهد شد. در خصوص اینکه چه باید کرد، باید گفت رویکردهای علمی اجتماعی به شیوه های گوناگونی با این نوع معضلات باید برخورد کند. بخشی از آن کلان نگری و تاکید بر تنظیم سیاست های کلان اجتماعی است.
موسوی ادامه داد: بیان آلام و مصایب اجتماعی خود بخشی از مسئولیت اجتماعی است تا متولیان و مدیران و کارشناسان در برنامه ریزی برای آنها راه‌حل‌هایی عملیاتی جستجو کنند. اینکه سرخوردگی جوانان از حل معضلات و نوعی وادادگی و رها شدگی به حال خود را نتیجه می دهد و در نقطه مقابل انرژی هدایت شده اجتماعی دامنه پیوند و همکاری و مشارکت را تقویت می کند و افزایش مشارکت اجتماعی به معنای کاهش هزینه‌های دولت، راهکار موثر در این زمینه طراحی و تقویت نظام مدیریت اجتماعی است. یعنی مدیریت بخش هایی که با افکار عمومی و فرهنگ سر و کار دارد. رسانه‌ها و صدا و سیما و مطبوعات و شبکه‌های مجازی و… که فکر و ایده می‌دهند و این بخش ها باید درست مدیریت اجتماعی شوند. در ساحت و اجرای الگوهای مدیریت موثر اجتماعی از تمام اندیشه‌ها و تجربیات استفاده شود.
وی گفت : مدیریت اجتماعی به معنی مدیریتی حرفه‌ای و کارشناسی و فنی است. یعنی مدیریتی سیاست گذارانه و به روز و زمان‌مند. نظام‌های اجتماعی ایران به دلیل ترکیب جمعیت بسیار پویا و زنده و بالنده است، نمی‌توان آن را با سبک و سیاق دوران قاجار و ماقبل آن اداره کرد. مدیریت نظام اجتماعی کاهش آسیب‌ها و افزایش ضریب پایداری و توسعه اجتماعی به آدم هایی پویا و خلاق نیاز دارد.
این جامعه شناس تصریح کرد: متاسفانه تلقی بسیاری از مدیرانی که در سطوح مدیریتی قرار دارند در قبال مدیریت مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور بسیار خوش‌بینانه و مثبت است. به لحاظ حل و فصل مشکلات عمومی بر آمده از شرایط بیماری کرونا گویا ما نمره بسیار خــوبی را احــراز کــرده و می کنیم اما واقعیت بنا به ده‌ها کد و نشانه حکایت دیگری را برای ما ترسیم می کند و آن تشدید مشکلات اجتماعی و بازتولید متراکم آن در مرز تهدید و فروپاشی اجتماعی است.
موسوی در پایان بیان کرد: هستند در بین اصحاب علوم اجتماعی در کشور که فروپاشی اجتماعی را واقعیت جامعه امروز ایران می دانند اما شخصاً بر این نظرم که جامعه ایران در روزها و ایام پس از کرونا همچنان گرفتار تشدید وضعیف بد اجتماعی و تراکم و بازتولید آن است و تا مرز فروپاشی بنا به دلایلی فاصله دارد. با این حال اگر چنانچه اقدام‌های لازم در جهت سیاست گذاری و مدیریت بخش های اجتماعی انجام نگیرد معضلات متراکم شده تهدیدی جدی برای تامین ثبات و امنیت و در نهایت رشد اجتماعی خواهد بود.