بررسی آداب و رسوم نوروزی مردم استان در گذشته /فراموش شده های عید نوروز

چهارشنبه ۲۵اسفند ۹۵ شماره ۵۵۳
وقایع استان- کوروش دیباج
نوروز این آیین کهن ایرانیان فرهنگ ها و مراسم مختلفی را در خود جای داده است و جالب تر اینکه مراسمی که به مناسبت فرا رسیدن نوروز برگزار می شد در هر اقلیم و یا بهتر بگوییم در هر روستا و شهری متفاوت است و خرده فرهنگ های مختلفی به آیین نوروز وارد شده است که به جرات می توان گفت مراسم و آیینی که ویژه نوروز در هر شهر و روستا برگزار می شده هویت تاریخی و فرهنگی آن منطقه بوده است ولی آنچه که امروز با ماشینی شدن زندگی و پیشرفت تکنولوژی با آن مواجه هستیم فراموشی این آیین ها و رسوم است که استان مرکزی بویژه شهر اراک با توجه به اینکه قطب صنعتی کشور است و بیشتر مباحث صنعتی در آن از اولویت برخوردار است مراسم و آیین های ویژه خود را در این ایام فراموش کرده است. به همین منظور وقایع استان به منظور یادآوری مجدد این فرهنگ از محمد صمدیان، مجری برنامه تلویزیونی «اینجا آبادی» که به جرات می توان گفت اکثر آبادی های استان و مراسم و آیین های آن را رصد کرده است، گفتگویی داشته ایم تا به بررسی آداب و رسوم گذشته مناطق مختلف استان بپردازیم.
صمدیان با اشاره به صنعتی بودن استان مرکزی و مهاجرت افراد زیادی از استان های مجاور به آن، می گوید: این مهاجرت باعث شده تا فرهنگ و خرده فرهنگ های زیادی به این استان به خصوص شهر اراک وارد شود. وی افزود: استان مرکزی دارای قدمت فرهنگی بالایی است و با وجود شرایط موجود هنوز خیلی از مراسم و آداب همچون آیین های ویژه نوروز در روستاها و مناطق مختلف آن برگزار می شود، هر چند در شهرهای بزرگی چون اراک بیشتر شاهد فراموشی آن هستیم.
صمدیان مراسم تخم تخم را یکی از این آیین ها می داند که رو به فراموشی است و در توضیحش اضافه می کند: در این مراسم افراد از باجه (پنجره خانه های قدیمی که به سالن خانه راه داشت) شالی را به داخل خانه آویران می کردند و می گفتند تخم تخم و اهالی خانه در داخل این شال تخم مرغ پخته رنگی که نماد باروری و سفیدی آن نماد پاکی بود می گذاشتند و اگر تخم مرغ پخته در خانه موجود نبود به جای آن خوراکی یا مبلغی می گذاشتند و افراد در صورت نیاز از محتویات داخل شال استفاده می کردند و یا به مستمندان شهر اهدا می کردند.
وی در ادامه می گوید: یکی دیگر از این آیین ها این بود که مادران از روزهای قبل عید اقدام به سبز کردن سبزه می کردند که پنج نوع دانه محصول که شامل جو، گندم، لوبیا و غیره بود. با توجه به باور قدیمیان هر کدام از این سبزه ها که می گرفت ملاک کاشت آن محصول در روستا در سال آینده می شد به عنوان مثال اگر گندم خوب سبز می شد در سال جدید مردم در زمین های کشاورزی خود گنــــدم می کاشتند که البته بر اساس اقلیمی که در آن زندگی می کردند نوع دانه ها برای سبز کردن آن در نوروز انتخاب می شد. صمدیان با اشاره به اینکه فطیر از دیر باز به عنوان یکی از خوراکی های معروف استان بوده است گفت: کار دیگری که خانم ها برای عید انجام می دادند پخت فطیر بود، فطیر عید با فطیرهای معمولی، فطیرهایی که برای مصرف روزانه و یا عروسی ها پخت می شد متفاوت بود. تفاوت این فطیر این بود که داخل آن یک مهره می گذاشتند و اعتقاد داشتند که این مهره، مهره بخت است و هر کسی در موقع تقسیم و خوردن فطیر این مهره را پیدا می کرد می گفتند امسال، سال آن فرد است و بیشتر پخت این نوع فطیر در شب های عید اتفاق می افتاد.
مجری برنامه تلویزیونی«اینجا آبادی» در ادامه صحبت با وقایع استان گفت: چون خانه ها اکثرا در زمان قدیم از خشت و گل بود و بعضا زمستان ها در آن کرسی سوزانده می شد، این سوختن باعث سیاه شدن در و دیوار خانه می شد بنابراین در ایام نزدیک عید مادران و زنان خانه دیوارهای خــــانه را سفید می کردند.
وی اضافه کرد: برای این کار زنان از اطراف روستا خاک هایی سفیدی جمع آوری کرده و آن را با آب مخلوط کرده و با جارو به در دیوارهای خانه می زدند و خانه را سفید می کردند که به این کار «لاق زدن» می گفتند.
صمدیان یادآور می شد: سفره های هفت سین گذشته مثل سفره های هفت سین کنونی مجلل نبود، بلکه بیشتر خوراکی ها از محصولات کشاورزی خودشان تولید می شد مانند گندم شاهدانه که با تفت دادن و نمک سود کردن آن را تبدیل بـــه خوراکی می کردند و در کنار باسلوق از سال گذشته مانده و محصولات دیگر بر سر سفره هفت سین می گذاشند البته سبزه و کاسه آبی که داخل آن سیب قرمز به عنوان نماد عشق قرار می دادند در تمامی سفره های هفت سین استان مشترک بود.
وی در خصوص مراسم سیزده بدر بیان می کرد: ایرانیان باستان بر این اعتقاد بودند که عمر جهان ۱۲ هزار سال است و بعد از آن همه چیز از بین خواهد رفت به همین دلیل در روز سیزده برای نجات جان آدمیان خانه را ترک می کردند و تاکنون در ایام نوروز این امر متداول است.
صمدیان اضافه می کرد: گره زدن سبزه یکی از مراسم متداول این روز است و مردم با این کار مرادخواهی می کردند. این روز در هر استانی غذای مخصوص خود را داشت که اغلب ریشه گیاهی داشته و کمتر داخل آن گوشت بود.