روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
سه شنبه ۱۰ خرداد ۱۴۰۱ شماره ۱۵۶۱
یوسف نیک فام
نویسنده و پژوهشگر
ادامۀ ورودِ متفقین به اراک
احمد وفایی نژاد که اطلاعاتِ شفاهی خوبی از تاریخِ اراک دارد، دربارۀ چگونگی حضورِ متفقین و آرایشِ نظامی آن ها در اراک به نگارنده چنین می گوید: «در زمانِ جنگِ جهانی دوم تا سال ۱۳۴۸ افتخارِ همسایگی تنها دخترِ سردار حشمت(۱)، مرحومه ایران خانم حشمتی را که همسرِ مرحوم حاج علی ربیعی کرهرودی بود را داشتم. همسرِ سردار حشمت هم در محلۀ منق آبادِ اراک سکونت داشت. این محله که سرزمینِ آبا و اجدادی ماست از زمانِ فتحعلی شاه قاجار در آن سکنا داشتیم. همسرِ سردار حشمت حدود ۳۵ سال پیش به رحمتِ خدا رفت. دخترش نیز درگذشته و مزارِ هر دو در اراک است. بخشِ زیادی از اطلاعاتم را از خانوادۀ ایشان گرفته ام. از طرفی نیز در نوروز ۱۳۴۰ با مرحومِ پدر بزرگم مهمانِ خانوادۀ سردار حشمت در حشمتیۀ خمین بودیم که مالکیتِ این روستا را داشتند و انحصارِ خشخاش و تولیدِ تریاک های سناتوری در انحصارِ آنان بود. با این که حدودِ دوازده سالی بیشتر نداشتم، تمامِ قلعۀ نظامی سردار حشمت را که در حالِ حاضر آرامگاهش در وسط آن قرار دارد و سواره نظامِ او را به خوبی در یاد دارم. همیشه اتفاقاتِ جنگِ جهانی را از پدر بزرگ و مادر بزرگم و خصوصاً مرحوم حاج حسن آسا ملقب به حسن مدعلی خلج عموی بزرگوارم که در زمانِ کشفِ حجاب سرهنگی را از اسب به زیر کشیده بود، می شنیدم. محلۀ ما به خاطرِ حمایت و حفاظتِ سردار حشمت از مناطقِ امنِ اراک بوده. اراک در زمانِ اشغال به چهار بخش تقسیم شده بود: ۱- بخشِ مرکزی که خیابانِ آسیاب خرابه، ابتدای ملک، ۱۷ متری، باغاتِ خیابانِ ملک، باغاتِ خیابانِ راه-آهن و گندم زارهای چهار راه پرند و ۱۲ متری که به صورتِ خیابان و چهار راه نبود و کوچۀ حاجباشی و ابتدای دروازه شهرجرد که در تصرفِ نیروهای سردار حشمت بود.۲- ایستگاه راه آهن، باغاتِ قلعه، مدرسۀ شکرایی که انبارِ نفتِ آن زمان بود، روستای قنات، منطقۀ چقا، حسین آباد و بغدادی در تصرف و قلمروِ قوای انگلیس بود. زندان و توپخانۀ انگلیس در گوم گوم حسین آباد مستقر بود که در حالِ حاضر نیز آثارِ بتن ریزیِ زندان و استقرارِ توپ ها نمایان است. چون از این محل توپ ها به طرفِ شهر شلیک شده بود و صدای گوم می داده در لفظِ عوام به گوم گوم معروف شده بود.۳- انبارِ غله که شاملِ ادارۀ دارایی، بنیاد شهیدِ کنونی، اماکنِ نیروی انتظامی کنونی و فرمانداری بوده، ساختمانِ قدیمِ بانکِ کشاورزی کنونی و قلعۀ حاج وکیل در تصرفِ نیروهای آمریکایی.۴- بقیۀ دروازه های شهر در تصرفِ قوای شوروی بوده است. مرحوم سیدمحمد شریفی موسوی، مرحوم میزاآقا اخوت عراقی از آشپزهای فرنگی پز آن دوره مخصوصِ آمریکایی ها و انگلیسی ها بودند. سیدمحمد شریفی موسوی تا قبل از انقلاب اسلامی در خیابانِ پهلوی روبه روی خیابانِ حاجباشی جنبِ کاروانسرای عنایتی قهوه خانه داشت. میزاآقا اخوت عراقی هم تا سال ۱۳۵۹ که به رحمتِ خدا رفت فراشِ دبیرستانِ ایراندخت بود. ابوتراب علیمرادی معروف به دایی جورج تدارکاتِ قشون را عهده دار بود و در حدفاصلِ باروی حصار و خیابانِ قائم مقام سکنی داشت و به خاطرِ این که زبانِ انگلیسی را فرا گرفته بود به دایی جرج (ژرژ) معروف شده بود و حدود سال ۱۳۶۹ به رحمتِ خدا رفت.».
پ ن: ۱٫ سردار حشمت که قشونی تحتِ امر داشته جعفرقلی خان و رضاقلی خان، قاتلانِ سیدمصطفی پدرِ امام خمینی را در قلعه یوجان دستگیر می کند. آیت الله مرتضی پسندیده می نویسد:«…مرحوم سردار حشمت (نصرت الله میرزا) پسر مرحوم عبدالله میرزا حشمت الدوله نوۀ عباس میرزای معروف مأموریت یافت که آنها را دستگیر کند…» [خاطرات آیت الله پسندیده (گفته ها و نوشته ها)، ص ۸۵٫]
