چهارشنبه ۲۴ مهر ۱۳۹۸ شماره ۱۱۶۷

«وقایع استان» در گفتگو با مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان مرکزی بررسی می کند؛ اجرای آبیاری نوین در استان از رویا تا واقعیت

اراضی تشنه

از برنامه ششم توسعه در اجرای طرح نوین سیستم های آبیاری نوین در استان سالیان سال عقب هستیم
امسال کمتر از ۷ درصد از اعتبارات موافقت شده برای اجرای این طرح تا کنون به استان تعلق گرفته است

کوروش دیباج

خشکسالی و کم آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و با توجه به روند روزافزون نیاز بخش های مختلف به آب، مشکل خشکسالی در سال های آینده حادتر نیز خواهد شد. به طوری که بر اساس گزارش موسسه بین المللـی مدیریت آب (IWMI) کشور ایران برای حفظ وضع فعلی خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید. این امر با توجه به پتانسیل ها و نیازهای روزافزون بخش های کشاورزی، شرب، صنعت و حفاظت از سایر منابع زیستی بسیار مشکل و حتی ناممکن است.
لذا، در چنین شرایطی یکی از راهکارهای موثر و عملی استفاده بهینه و صرفه جویی در مصرف آب است.در این میان، مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی که بخش عمده ای از مصارف آب در ایران و جهان را نیز شامل می شود، می تواند بسیار موثر و راهگشا باشد. بسیار روشن است که برای دستیابی به این مهم، شناسایی شاخص های اصلی مدیریت مصرف آب و تعیین این شاخص به روش های مناسب است. راندمان های آبیاری ، بهره وری مصرف آب کشاورزی، مقدار آب مصرفی در بخش کشاورزی و توسعه پایدار روش های نوین آبیاری از مهم ترین شاخص هـای کلیدی و رویکردهـای اسـاسـی در برنامه ریزی های کلان مربوط به تامین، تخصیص و مصرف اصولی از آب در بخش های مختلف از جمله کشاورزی است. وقایع استان به همین جهت با عباس صالحی، مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان مرکزی در رابطه با اهمیت آبیاری نوین و اجرای آن در استان گفتگویی را انجام داده که در ذیل مشروح آن را از نظر می گذرانید.
تحت پوشش قرار دادن اراضی سامانه های آبیاری نوین در اراضی کشاورزی، به چه میزان برای دولت و وزارت جهاد کشاورزی مورد اهمیت است؟ و تا کنون اقدامی در این راستا صورت گرفته است؟ یا خیر؟
با توجه به اینکه کشورمان دارای اقلیم خشک است، بحث آن و تامین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی از موضوعات مهم کشور بوده است، متاسفانه هر ساله شاهد پرت زیاد آب در اثر انتقال آن به اراضی کشاورزی هستیم که علاوه بر آن حجم قابل توجهی از آب در خود اراضی به هدر می رود، به همین جهت دولت برای جلوگیری از این امر، سرمایه گذاری خاصی را انجام داده است که بر این اساس از محل صندوق توسعه ملی بصورت ارزی هر ساله اعتباری را وزارت جهاد کشاوزی برای اجرای طرح «آبیاری تحت فشار» در اراضی کشاورزی استان های کشور تخصیص داده است. این طرح که هم اکنون به عنوان طرح«سامانه های نوین آبیاری» تغییر پیدا کرده است، تغییر روش آبیاری را دنبال می کند، به دلیل اینکه در اکثر کشاورزی کشور بالاخص استان مرکزی آبیاری بصورت سنتی انجام می شود.
آمایشی نسبت به اجرای این طرح در استان انجام شده است؟
آمایش طرح سامانه های نوین آبیاری در سال ۹۱ در استان مرکزی انجام شده است، که بر اساس این آمایش ۱۶۱ هزار هکتار از اراضی استان قابلیت اجرای این طرح را دارد، ولی وقتی می خواهیم این طرح را در اراضی مورد نظر اجرا شود، باید آن اراضی و زمین را جداگانه مورد مطالعه قرار دهیم.
اجرای طرح سامانه های نوین آبیاری به چه شیوه ای در اراضی کشاورزی استان هـا اجـرا می شود؟
اجـرا و پیاده سـازی این طـرح با مطـالعـه انجـام می شود، زیرا به دنبال تغییر روش آبیاری در کشاورزی است، تغییر روش آبیاری این نیست که با نصب چند لوله و قطره چکان کردن آب این امر صورت گیرد، بلکه در روش های جدید که چند سالی باب شده است، وقتی کشاورز اسناد و مدارک زمین، آب و… را به جهاد کشاورزی ارائه می دهد، پس از بررسی، وقتی مطمئن شدیم اراضی، سهم آب و… متعلق به کشاورز است، مدارک را برای مشاور ارسال می کنیم، مشاور کار مطالعه و طراحی را در بحث آبیاری نوین انجام می دهد، آن وقت است که مشـاور بـر اســاس ویژگی های زمین، نوع کشت،الگوی کاشت منطقه، EC آب و… اقدام به طراحی سامانه نوین آبیاری برای اراضی کشاورزی مورد نظر خواهد کرد. بعد از اینکه مشاور اول طرح را برای اراضی مورد نظر پیشنهاد داد، مشاور دوم این طرح را بررسی و بعد از آن اجرای این طرح در کمیته فنی جهاد کشاورزی استان مورد بررسی قرار می گیرد و سپس پس از تایید کمیته فنی برای تامین اعتبار خواهد رفت.
روند تخصیص اعتبار برای اجرای این طرح چگونه است؟
اعتباری که به جهاد کشاورزی برای اجرای این طرح می دهند، نیاز به ذی حسابی نداشته و اعتبارات در محلی به نام صندوق توسعه بخش کشاورزی نگهداری و هزینه گرفته می شود، و بر اساس دستورالعمل هایی که هست، جهاد کشاورزی طی سه قسط اعتبار اجرای این طرح را برای کشاورز آزاد خواهد کرد.
در قانون مشخص شده است که ۸۵ درصد اجرای این طرح را جهاد کشاورزی بصورت بلاعوض به کشاورز پرداخت کند، ولی با توجه به افزایش قیمت لوله و مواد اولیه مورد نیاز این سامانه که بخش عمده این افزایش و گرانی قطره چکان ها، ماشین آلات آبیاری، لوله های ۱۶ میلی متری و… وارداتی بوده و شاهد گرانی ارز هستیم، این نسبت تامین اعتبار به هم ریخته است. با توجه به اینکه دولت سهم آورده خود را افزایش نداده است، حدودا ۵۰ الی ۶۰ درصد هزینه این طرح را بطور متوسط بصورت بلاعوض به کشاورزان پرداخت می شود.
مقطع زمانی و چشم انداز اجرای این طرح در استان چه زمانی است؟
بازه زمانی اجرای این طرح در استان سالیانه ۷ هزار و ۵۰۰ هکتار است، که تا کنون حدود ۶۵ هزار هکتار از اراضی استان که قابلیت اجرای این طرح را دارد، تحت پوشش سامانه های نوین آبیاری قرار گرفته است، و برای اجرای ما بقی تحت پوشش دادن سایر اراضی باقی مانده یک دوره ۱۲ الی ۱۳ ساله نیاز دارد.
بر اساس این سند چشم انداز، چه مساحتی از اراضی استان سالیانه تحت پوشش سامانه های نوین آبیـاری قرار گرفته است؟ و کدام شهرستان های استان پیش رو بوده اند؟
ولی با توجه به اعتباراتی که دولت برای اجرای این طرح تخصیص می دهد، این اعتبار جوابگوی اجرای هفت هزار و پانصد هکتار بصورت سالیانه نیست و بر اساس اعتباراتی که دولت به استان می دهد، توانسته ایم سالیانه ۴ هزار هکتار از اراضی استان را تحت پوشش سامانه های نوین آبیاری قرار دهیم.سال گذشته در استان بیش از ۴ هزار و ۱۰۰ هکتار از اراضی استان تحت پوشش سامانه های نوین آبیاری قرار گرفت، و بیشتر شهرستان ساوه، زرندیه و اراک پیش رو در اجرای طرح سامانه های نوین آبیاری هستند.
مشکل اجرای این طرح در سایر شهرستان ها استان چیست؟
فرهنگ و دانش کشاورز در اجرای این نوع سامانه ها در اراضیش بسیار تاثیر دارد، ولی عاملی که در اجرای این سامانه ها در اراضی کشاورزی تامین کننده است، داشتن منابع آبی مستقل و میزان سطح اراضی و قطعات کشاورزی نقش مهمی ایفا می کند. در شهرستان های کوچک کشاورز ۲ هکتار زمینی دارد ولی این دو هکتار ۱۰ قطعه است که همین امر باعث سخت شدن اجرای این طرح برای اراضی این کشاورز خواهد شد. در شهرستان های همچون اراک، ساوه و زرندیه کشاورزانی داریم که دارای اراضی بیش از ۵۰ هکتار با کمترین قطعه بندی هستند و دارای منابع آبی مستقل هستند که همین امر باعث سهولت اجرای سامانه های نوین آبیاری در اراضی آنان خواهد شد.
بر اساس برنامه ششم توسعه، به چه میزان استان مرکزی در اجرای این طرح عقب است؟
در برنامه ششم توسعه آمده است که این طرح در سال ۱۴۰۴ باید اراضی کشاورزی هر استان تحت پوشش سامانه های آبیاری نوین قرار گیرد،که هم اکنون توانسته ایم در استان ۴۲ درصد از این طرح را اجرایی کنیم. اگر روند اعتباراتی بدین گونه باشد، با آن چشم اندازی که برای اجرای این طرح در نظر گرفته شده است، با فاصله زمانی بیشتری این طرح اجرا خواهد شد، هم اکنون استان مرکزی بطور متوسط سالیانه ۳ هزار و ۵۰۰ هکتار برای اجرای این طرح عقب است، که هر ساله این رقم روی هم انباشت می شود و اتمام این طرح را بر اساس چشم انداز طولانی تر خواهد کرد.
در این چند ساله از وضعیت تخصیص اعتبارات برای اجرای این طرح در استان راضی بوده اید؟
اعتبارات تا کنون کم و زیاد شده، چند سالی هم قطع شده ولی خوشبختانه چند سالی است که مستمر بوده است. معمولا ابلاغ اعتبارات به استان خوب است ولی متاسفانه تخصیص آن به استان راضی کننده نیست، سال گذشته به استان مرکزی ۵۰ درصد از مبلغ ابلاغ اعتبارات تخصیص پیدا کرد، سال گذشته حدود ۴۳ میلیارد تومان برای اجرای سامانه های نوین آبیاری در استان ابلاغ اعتبار داشته ولی در نهایت ۲۱ میلیارد تومان اعتبار به استان تخصیص پیدا کرد، و تخصیص اعتبارات برای اجرای آن در شهرستان های استان شناور و آزاد است و بر اساس طرح به کشاورز اعتبار مورد نظر تخصیص می یابد.
اعتباری که امسال برای اجرای این طرح در نظر گرته شده است، چقدر است؟ و تا کنون چند درصد این اعتبارات به استان تخصیص پیدا کرده است؟
امسال برای اجرای این طرح در استان ۵۰ میلیارد تومان موافقت نامه در نظر گرفته شده است ولی تا کنون که هفت ماه از سال گذشته است ۸ الی ۹ میلیارد تومان از این مبلغ به استان تخصیص پیدا کرده است در واقع کمتر از ۷ درصد از اعتبارات موافقت شده به استان تعلق گرفته است.
در سیستم های آبیاری نوین چند روش آبیاری دنبال می شود؟
روش آبیاری موضعی است که شامل روش های آبیاری قطره ای در باغ ها و روش طیف در مزارع است که روش جدیدی است و فوق العاده راندمان بالای بالغ بر ۹۵ درصد دارد، روش کلاسیک یا بارانی، روش نیمه متحرک ، روش متحرک، ماشین های آبیاری که برای اراضی بزرگ کاربرد دارد و… از روش های سامانه های نوین آبیاری هستند، علاوه بر آن روش جدیدی در باغات پسته به نام زیر سطحی دارد باب می شود که در این روش بر اساس لوله های استانداری که در زیر ریشه درختان تعبیه می شود و آب مورد نیاز باغات پسته را تامین می کند، ولی متاسفانه به دلیل هزینه بالای اجرای آن، از این روش استقبال چندانی نشده است.
کدام روش آبی در استان هم اکنون متداول است؟
متاسفانه چون از گذشته روال آبیاری در استان بدین شکل بوده است، بالاترین سطح آیباری استان، به روش کلاسیک صورت می گیرد، ولی روند چند سال اخیرمان از روش های بارانی به روش های موضعی تغییر پیدا کرده است، چون روش های بارانی حدود ۵۵ درصد راندمان آبیاری دارند، ولی روش های موضعی همچون قطره ای ۹۵ درصد راندمان دارند.
به نظرتان هزینه های نگهداری تجهیزات این روش برای کشاورزان بالا نیست؟
عمر مفید لوله های پلی تین ۵۰ سال است، دلیل این عمر طولانی بودن بخاطر این است که این نوع شبکه آبیاری در زیر زمین قرار می گیرد و معمولا به دلیل شخم زمین و… چون در ارتفاع پایینی در زیر زمین قرارمی گیرد، آسیب نخواهند دید، ولی قسمت هایی از شبکه که روی زمین هستند همچون آب پاش ها، قطره چکان ها، ایستگاه آب و … معمولا دارای عمر مفید و کمتری نسبت به سایر تجهیزات دارد، برای آنکه این وسایل کمتر مورد خرابی و صدمه قرار گیرند کارشناسان ما در نظارت و بهره برداری سرکشی به این مزارع کرده و آموزش های لازم را به کشاورز می دهند و علاوه بر آن هر گونه خرابی در یک سال اولیه را هزینه آن را جهاد کشاورزی به کشاورز پرداخت خواهد کرد.
اجرای طرح سامانه های آبیاری نوین برای هر هکتار چقدر هزینه بر می دارد؟
بطور متوسط هم اکنون بر اساس نوع روش آبیاری نوینی که در اراضی اجرا می شود، برای هر هکتار ۲۰ میلیون تومان هزینه آن بر می آید که دولت در حال حاضر دولت در روش های موضعی ۱۳ میلیون تومان و در ماشین های آبی کمتر از این مقدار پرداخت می کند و ما بقی آن را باید کشاورز تامین کند. متاسفانه یکی از مشکلات ما در اجرای این سامانه، سهم آورده کشاورز از ۱۵ درصد به ۴۵ درصد رسیده است، واین امر کار جهاد کشاورزی در اجرای این طرح سخت کرده است.
پس می توان از صحبت های شما این نتیجه را گرفت، که تدوین این طرح برای اجرا دقیق مورد بررسی قرار نگرفته است
خیر، این طرح دقیق بررسی شده است، ولی برای تامین اعتبار آن مشکل وجود دارد، جهاد کشاورزی سالیانه قیمت های مواد اولیه اجرای این طرح را بررسی و گزارش آن را به دولت برای تامین اعتبار می دهیم، ولی به هر دلیلی اعتباری کمتر آن چیزی که ما در جهاد کشاورزی پیش بینی می کنیم، دولت برای اجرای این طرح اختصاص می دهد.