یکشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰  شماره ۱۴۱۷

آینده پژوهی آموزش در سایه کرونا

دکتر حسین معافی

مدرس دانشگاه فرهنگیان اراک

در این یادداشت به آینده محتملی خواهیم پرداخت که بر اثر بحران کرونا پیش روی آموزش قرار خواهد گرفت. از دیرباز، بشر همواره به‌دنبال راهکاری بوده است تا بتواند آینده را پیش‌بینی کند. کف‌بینی و ستاره‌خوانی از دیرینه‌ترین نمونه‌های این تلاش به‌شمار می‌روند. اما در سال‌های اخیر، به‌منظور پیش‌بینی عقلانی آینده، اقدام به پایه‌ریزی و گسترش روش‌های کمّی و کیفی کردند. آنچه آینده پژوهی را از فال‌بینی که قدمتی دیرینه‌تر دارد، متمایز می‌کند، عقل‌گرایی است، به این معنی که آینده‌پژوه می‌داند شناخت آینده با قطعیت مطلق ممکن نیست و نیز اذعان دارد که آینده می‌تواند بسته به تصمیمات مختلف افراد در زمان حال، متغیر باشد.
شناسایی و ارزیابی حالات ممکن آینده اصلی‌ترین رُکن روش‌های مختلف آینده پژوهی است، اما به‌طورکلی، هیچ‌یک از این روش‌ها ادعایی در پیش‌بینی آینده ندارند، بلکه هدف‌شان عموما ًتسهیل شناخت آینده‌های ممکن به ‌منظور تصمیم‌گیری معقولانه‌تر در زمان فعلی است. علی‌رغم اینکه با آینده‌ای نامعلوم مواجه هستیم، بسیاری از تصمیمات را باید همین حالا بگیریم. خیلی اوقات، حتی با اینکه از تأثیر تصمیمات امروز خود بر آینده‌مان مطمئن نیستیم، ناچاریم تصمیم بگیریم. اینجاست که روش‌های آینده پژوهی با مدیریت عدم‌قطعیت طی فرایند زیر موجب اتخاذ تصمیمات آگاهانه‌تر می‌شوند:
– شفاف‌سازی دانسته‌های موجود؛
-کنکاش در زوایای ناشناخته‌ای که تا حدودی قابل‌درک‌ هستند؛
– شناسایی حالات ممکن آینده؛
– تفکیک مطلوب‌ترین حالات ممکن؛
آینده پژوهی، آمیزه‌ای از علم و هنر است. آینده پژوهی یک علم است، چرا که آینده‌پژوه باید در تمامی مراحل، از درک مسئله و تحلیل داده‌ها گرفته تا روش تحقیق و استدلال انتقادی، از روی قاعده عمل کند. آینده پژوهی یک هنر است، چرا که آینده‌پژوه باید در همه حال از قدرت تخیل و احساسات خود استفاده کند و هر لحظه در پی فراگیری بینش شهودی باشد.
آینده پژوهی را می‌توان متشکل از پنج مرحله دانست. البته، اغلبِ پروژه‌های آینده پژوهی فقط روی یک یا دو مرحله تمرکز می‌کنند و سایر مراحل را به پروژه‌های بعدی اختصاص می‌دهند. این مراحل پنج‌گانه عبارتند از:
۱٫ شناسایی و نظارت بر تغییرات؛
۲٫ نقد و تحلیل تغییرات؛
۳٫ حدس حالات جایگزین؛
۴٫ تجسم حالت مطلوب؛
۵٫ برنامه ریزی و پیاده‌سازیِ اقدامات اندیشیده‌ شده در راستای تحقق حالت مطلوب.
طبق تحقیقات انجام شده، کارشناسان و متخصصان اصل وجود تأثیرات کووید-۱۹را برآموزش پذیرفته اند، همچنین از دیدگاه آنان این تأثیرات بسیط و ساده نبوده و دارای ابعاد وسیع و متنوعی است. در ادامه با توجه به نظر اکثر کارشناسان، رویدادها و روند هایی که بیشترین احتمال وقوع را دارند ذکر می کنیم:
– آموزش های مجازی به عنوان مکمل در شرایط اضطراری ادامه می یابند.
– یـادگیری ترکیبی (حضوری + مجازی) توسعه می یابد.
– محتوی کتب درسی با توجه به شرایط آموزش های مجازی تغییر می کنند.
– برنامه مدارس و دانشگاه ها در برخی دروس با توجه به آموزش های مجازی دچار دگرگونی می شوند.
– اشکال جدیدی از همکاری های علمی بین معلمان و اساتید در سطح ملی و بین المللی صورت می پذیرد.
– دانشگاه ها و مدارس با توجه به کمبود بودجه ها به سمت بهره وری بیشتر و انضباط مالی پیش می روند.
– نقش معلمان، فراگیران و اولیاء متفاوت از نقش کنونی خواهد بود.
– فرهنگ ها و سنت های قدیمی دستخوش تغییر می شوند.
– برخی پارادایم های منفی( الگوواره ها) به پاردایم های مثبت تبدیل می شوند.
– شرکت های بزرگ فناوری در دنیا آموزش ها را مصادره می کنند.
– برخی از فعالیت هــای مرسوم در مدارس و دانشگاه ها تعطیل می شوند و به شیوه های جدید برگزار می گردند.
– موضوع سلامت اهمیت بیشتری پیدا می کند و متقاضیان رشته های پزشکی و پیرا پزشکی افزایش می یابند.
– شیوه های ارزشیابی با توجه به نرم افزارهای جدید انجام خواهد شد.
– شیوه های نظارت بر کلاس های درس توسط ناظران، اولیاء و مدیران، آنلاین انجام می شود.
– مدارس و دانشگاه ها بیشتر به سلامتی جامعه و توسعه پایدار اهمیت می دهند.
– توجه به تفاوت های فردی و روابط عاطفی بین معلم و شاگرد، کاهش می یابد.
– یادگیری عمیق و معنی دار در آموزش های مجازی کم می شود.
– زیرساخت های لازم برای آموزش های مجازی گسترش می یابد.
– جامعه پذیری و مسئولیت پذیری فراگیران کمرنگ می شود.
– حکمرانی و مدیریت آموزش ها، دموکراتیک تر و مشارکتی می شود.
– کم تحرکی، چاقی، افسردگی و مشکلات روحی و روانی با گسترش آموزش های غیر حضــوری فزونی می یابد.
– در وقت و هزینه ها صرفه جویی می شود و مصرف انرژی کاهش می یابد.
– مهاجرت و یا مسافرتهای طولانی برای ادامه تحصیل دانشجویان کمتر صورت می گیرد.
– سیستم ها و نرم افزارهای جدیدتر با قابلیت های بیشتری جایگزین برنامه های فعلی می شود.
– نقش اشتغال در بین فراگیران پررنگ تر از تحصیل خواهد شد.
– بیشتر همایش ها و کنفرانس ها و مسابقات به صورت مجازی برگزار می گردند.
شایسته است که مسئولین با آینده پژوهی در امر آموزش تغییرات مناسبی را در این برنامه ها انجام دهند و از این فرصت پیش آمده در دوران کرونا به صورت بهینه استفاده کنند.