شنبه ۱۵ تیر ۱۳۹۸   شماره ۱۱۰۸

مسائل کوچک شهری چگونه می توانند به مشکلاتی بزرگ تبدیل شوند

آسفالتمان کنید

سهراب جان بزرگی

خیابان ها به عنوان شاه رگ های یک شهر شناخته می شوند. اگر سیستم توسعه خیابان های یک شعر به درستی انجام نگرفته باشد، اصلاح آن دیگر کار بسیار دشواری خواهد بود. نمونه بارزش را در شهر اراک می بینیم که با افزایش جمعیت و به تبع آن بیشتر شدن تعداد خودروها، خیابان های شهر دیگر ظرفیت لازم را ندارند و طرح های اصلاحی مانند پروژه ۵۸ متری مدت هاست که با مشکلات اجرایی بسیاری مواجه است. عدم آینده نگری و توسعه متوازن شهری یکی از ویژگی های اصلی عمده شهر های ایران است، به خصوص شهرهایی مانند اراک که در دوران قدیم از یک هسته مرکزی تشکیل شده بودند و سپس با گذشت زمان از جهات مختلف توسط مردم توسعه یافتند. اضافه شدن روستاهای نزدیک به شهر نیز در طول زمان به عدم توسعه متوازن شهری دامن زده است و حالا مسئولین شهری را در منجلابی قرار داده که هرچه تلاش بیشتری برای بهبود آن می شود انگار بیشتر در آن فرو می رویم.
با این تفاسیر اما داشته های شهـری در اراک نیز می تواند موضوع بحث قرار گیرد. حالا که طرح های اصلاحی برای بهبود وضعیت شهرسازی منتظر فراهم شدن شرایط برای اجرا هستند، نباید به بهانه آنها نسبت به معابر فعلی شهر غفلت ورزید. بدون شک کسی را نمی توان یافت که از وضعیت خیابان های اراک راضی باشد. مواردی که اصلاح آنها زمان بر است را اگر کنار بگذاریم، رسیدگی به وضعیت آسفالت معابر می تواند کمک شایانی به بهبود چهره شهر کند. یکی از اقدامات شهردار جدید اراک که به نظر می رسد نسبت به شهردارهای قبلی برنامه های بهتری را برای شهر در ذهن دارد حذف حداکثری سرعت گیرهای شهر بوده. بسیار شنیده ایم از مسافرینی که گذرشان به اراک افتاده بود که از تعداد بالای سرعت گیر های شهر تعجب می کردند. حذف این غول های خیابانی و کنترل سرعت خودروها با دوربین های ترافیکی باعث شده است تا آرامش در رانندگی کمی افزایش پیدا کند. اگرچه مقدم بر همه این مسائل کنترلی بهبود فرهنگ رانندگی مردم قرار دارد که البته شهرداری ها می توانند در این امر تاثیر گذار باشند اما این روزها امید چندانی به مقوله فرهنگ در ایران وجود ندارد و به نظر می رسد خواستی در مردم برای اصلاح وجود نداشته باشد. همین امر سبب می شود که کنترل های شدید با دوربین های ترافیکی این امیدواری را در دل زنده کند که شاید مردم از ترس جیب شان هم که شده کمی بهتر برانند.
موضوع دیگری که از منظر روانشناختی قابل بررسی است کیفیت آسفالت خیابان هاست که می تواند تاثیر مستقیمی بر بهبود وضعیت رانندگی در شهر داشته باشد. بدون شک فردی که وسیله نقلیه اش هر دو دقیقه یک بار در دست اندازی مهیب می افتد، پس از چندین بار کنترل اعصاب و روانش در راندن را از دست می دهد و سعی می کند تمام مشکلات موجود در آسفالت خیابان که جلوبندی خودرو اش را پیاده کرده بر سر دیگران خالی کند. در تخریب آسفالت خیابان ها عمدتا بسیاری از ادارات نقش پر رنگ و قابل قبولی را ایفا می کنند. از سازمان آب گرفته تا مخابرات و حتی خود شهرداری. اما نتیجه حاصل از این اتفاق دوباره به شهر و اجتماع شهری باز می گردد و باعث می شود مردم شهر در جایی دیگر و به شیوه ای دیگر در ناخودآگاهشان این موضوع را خالی کنند.
در همین رابطه و چرخه به وجود آمده در شهر حسین نسائی پژوهشگر مسائل شهری معتقد است: «شهر پدیده ای است همانند یک موجود زنده که تمامی افرادی که در آن زندگی می کنند و کلیه فعالیت هایی که در آن می شود به همراه بعد کالبدی شهر بر یکدیگر تاثیر گذارند و سبب برونداد رفتاری مردم و نمود بارز شکل و فرم شهری می باشد ، ناگفته نماند این ارتباط پیچیده همیشه نمی تواند به درستی و منظم انجام بپذیرد؛ بلکه در مقیاس و شکل های مختلف سبب مشکلاتی در شهر شده که به عنوان مشکلات شریر نامبرده می شود که در زندگی فردی و اجتماعی هر شهروند تاثیر گذار است ، به نوعی که مفهوم مشکل در آن ها اجتماع و فعالیت های انسانی در آن یعنی فعالیت هایی که متضمن روابط اجتماعی انسان ها با یکدیگر ، با اشیاء و نیز آثار و نهادها و فعالیت های ناشی از آنها است ، اما آنچه که اهمیت دارد این است که فرآیندهای اجتماعی همچون ارتباط متصل کننده سیستم های باز شبکه سیستم های بزرگ و مرتبط به هم که برونداد یکی درونداد دیگری می شود تاثیر گذار است. حـــال این ارتباط می تواند مانند یک مشکل شهری همچون خرابی روکش آسفالت و چاله های خیابانی باشد و یا هر مشکل کوچک یا بزرگ دیگری.»
این پیوند که شاید در لایه های پنهان تر زندگی شهری اتفاق بیفتد، می تواند تاثیرات آَشکاری بر رفتار شهروندان با یکدیگر و حتی با شهر و امکانات شهری داشته باشد و در نهایت منجر به بروز وندالیزم شهری شود. مردمی که دائم در معرض فرکانس های کوچک چاله های خیابان ها باشند در جایی که در مقابل شهرشان قرار بگیرند با خود خواهند گفت که این شهر ارزش نگهداری را ندارد و لطمه های کوچک و بزرگ دیگری توسط شهروندان به آن وارد می شود. این موضوع ممکن است کاملا در ناخودآگاه افراد اتفاق بیفتد، بدون آنکه خود متوجه باشیم عقده های به جا مانده از ناگواری های کوچک شهری را دوباره و در جایی دیگر بر سر شهر خالی کنیم. در طی مصاحبه حضوری و مطالعات میدانی که در سطح کلانشهر اراک انجام شده است نشان داده شده که یکی از بیشترین اعتراضات مردم از وضعیت روکش آسفالت و چاله های خیابانی شهر است که در پی عدم رسیدگی و یا هر عامل دیگری در وضعیت مناسبی قرار ندارد و این مسئله یک واقعیت غیر قابل انکار است و به وضوح در شهر نمایان است . در صورتی که داشتن یک روکش مناسب آسفالت شهری جزیی از حداقل ترین خواسته های مردم یک کلانشهر است که در بهبود کیفیت زندگی شهروندان تاثیر گذار می باشد. نسائی پژوهشگر مسائل شهری در این رابطه می گوید: «در پی آسیب شناسی این مشکل شهری می توان با نگاهی متفاوت تر به موضوع نگاه کرد که این مشکل فراتر از استهلاک خودرو ها ،خسارت مالی و جانی ، سیستم حمل و نقل و ترافیک شهری و…. بر روی شهروندان تاثیر گذار است و خود سبب به وجود آمدن مشکلات دیگر شهری شده است. یکی از مهم ترین و پرخطرترین اتفاقی که شهروندان را بر اثر این مشکل تحت شعاع خود قرار می دهد و کمتر به آن توجه شده است تغییر در سیستم عصبی و روانی شهروندان ناشی از تاثیر خرابی روکش آسفالت و چاله های خیابانی است که سبب رفتار خشونت آمیز با یکدیگر، پرخاشگری و به دنبال آن تصادفات درون شهری، درگیری های و نزاع خیابانی و به ترتیب در صورت خدشه دار شدن سیستم عصبی فرد همین رفتار تا داخل خانه ها و اعضای خانواده انتقال پیدا می کند و به همین شکل ادامه دار خواهد بود و از سوی دیگر بی اعتمادی به مسئولین شهری را در پی خواهد داشت.»
همانقدر که تلاش و پی گیری برای بهبود و توسعه وضعیت شهرسازی لازم است، نباید از موضوعات کوچکتر شهری مانند آسفالت خیابان ها، وضعیت پیاده رو ها، بهبود فضای پارک ها و ایجاد فضایی با نشاط در شهر با افزایش برنامه های فرهنگی مانند اجرای نمایش و موسیقی خیابانی و ایجاد کافه ها و این قبیل مسائل غافل شد. چراکه شاید در نگاه اول این مسائل چندان بزرگ به نظر نرسند اما برای مردم بی اعصاب اراک که تحت تاثیر موضوعات آزار دهنده مختلفی قرار دارند، شاید مرحمی باشد تا رسیدن به شهر و اجتماعی متمدن تر و آرام تر.