گزارش «وقایع استان» به مناسبت روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی/خرابکاری بزرگ

شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۷   شماره ۹۵۱

***

وقایع استان

مهدیه مهدوی

***

۲۰ مهرماه؛ روز ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده است. نامگذاری این روز از وجوه گوناگونی دارای اهمیت بوده و ضروری است با گرامیداشت این مناسبت، بیش از پیش راهکارهای کاهش اثرات آسیب‌ها و بلایای طبیعی مورد توجه جدی قرار گیرد.
بلایای طبیعی
بلایای طبیعی، به مجموعه‌ای از حوادث زیان بار گفته می‌شود، که منشاء انسانی ندارند. این حوادث معمولاً غیرقابل پیش‌بینی بوده و یا حداقل از مدتهای طولانی قبل نمی‌توان وقوع آنها را پیش‌بینی نمود. هر یک از عناصر جوی به تنهایی می تواند بلایای مهمی مانند افزایش دما و گرمازدگی، سرعتهای زیاد باد و وقوع طوفان، بارشهای تندری و وقوع تگرگ، یخبندان و سرمازدگی و… را ایجاد کند. اما بیشترین خسارات جانی و مالی بر اثر پدیده های جوی ترکیبی و خطرات ثانویه ناشی از آنها می باشد، مانند طوفان، رعد و برق، خشکسالیها، سیل، آتش سوزی.
تأثیرگذاری بلایای جوی بر جوامع با توجه به وضعیت توسعه اقتصادی و آسیب پذیری آنها متفاوت است. به طوری که رویدادهای جوی بیشترین خسارات جانی را در کشورهای کمتر توسعه یافته و بیشترین خسارات مالی را در کشورهای بیشتر توسعه یافته ایجاد می کنند بررسی اطلاعات و آمار طی سالهای ۹۲-۱۹۶۳ نشان می دهد که مرگ و میر ناشی از سیل به علت مشکلات پیش بینی روبه افزایش بوده در حالی که مرگ و میر ناشی از طوفانهای حاره ای(به منظور منطقه گرمسیری ) به دلیل موفقیت نسبی در پیش بینی و هشدار طرحهای تخلیه مناطق در خطر کاهش یافته است.
طبقه بندی بلایای طبیعی
پدیده های ناهنجار عبارتند از:
الف: پدیده های ناشی از عواملی تحمیلی بر طبیعت : آلودگی هوا، بارانهای اسیدی، افزایش گاز کربنیک و آلاینده ها در جو و اثرات گلخانه ای ناشی از آنها، نازک شدن لایه ازن و غیره.
ب: پدیده های ناشی از مکانیزم و ساختار عوامل طبیعی : زلزله، سیل، خشکسالی، بیابان زایی، پیشروی آب دریاها در خشکی و…
هر چند که برخی از این پدیده ها می تواند به علت تداخل هر دو عامل فوق که در واقع تشدیدکننده پدیده ها محسوب می شود نیز رخ دهد. از دیدگاه دیگر پدیده های ناهنجار طبیعی را می توان به صورت زیر طبقه بندی نمود.
حوادث طبیعی ناشی از عوامل زمین ساختی، بلایای تدریجی مثل آتشفشان، بلایای ناگهانی مثل زلزله، حوادث طبیعی ناشی از عوامل آب و هوایی مثل خشکسالی و سیل را میتوان نام برد. برخی از بلایای طبیعی با فشار آب و هوایی (بارشها، طوفان، خشکسالیها و…) و نیز با منشأ زمین ساختی (آتشفشان، بهمن و… ) با روشهای خاص و با درصد احتمال قابل پیش بینی اند که با توسعه علوم و فنون و ارتقای علمی بشر روزبه روز ضریب اطمینان چنین پیش بینی هایی بیشتر خواهد شد.
روشهای پیش بینی و پیشگیری از بلایای طبیعی
ترس از ناشناخته ها در انسان فطری است، ترس از تاریکی نیز معلول همین علت است آنچه ناشناخته ها را به آگاهی تبدیل می کند دانش است. ارتقای روز افزون توان علمی و فناوری انسان در دنیای معاصر هر چند که معضلاتی را که ناشی از بعضی راهکارهای نادرست است در عرصه زندگی و محیط پیرامون او در پی داشته، اما موفقیتهای ناشی از این پیشرفت ها قابل کتمان نیست و این توانایی در پیکار با حوادث ناگوار و زیانبار طبیعی هر روز چشمگیر تر می شود.
بنابراین درک درست وقایع و پدیده های طبیعی منجربه پیش بینی، پیشگیری و تقابل منطقی و درست با آنها خواهد شد. به عبارت دیگر، به حداقل رسانیدن خطرات ناشی از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی که گاه خود ساخته انسان و تحمیل او بر طبیعت و محیط پیرامون خویش است با انتخاب راهکارهای مؤثر ممکن می باشد. در جهان معاصر دو گونه معضل طبیعی، صدمات جانی و مالی شدیدی را بر جوامع انسانی وارد می سازند که هر چند هر دو ناشی از طبیعت اند اما منشأ ایجاد یکی از آنها طبیعت و دیگری ناشی از تحمیل آگاهانه وناخودآگاه انسان بر طبیعت می باشد.
ساختارهای اساسی جهت کاهش بلایای طبیعی به صورت زیر قابل جمع بندی و تعریف می باشد.
برقراری سیستم هشدار و اخطاریه های به موقع جوی، آماده سازی نیروهای انتظامی و راهــداری، ایمن سازی نقاط وقوع بلایای طبیعی، تمهیدات علمی و مهندسی طراحی پروژه های عظیم مطالعاتی در فازهای شناسایی اجرا و نظارت و ارتقای سطح آموزش عمومی و تخصصی برای مقابله کاهش آثار بلایای طبیعی، تقویت نیروی انسانی متخصص و گروههای پژوهشی کارشناسی جهت مطالعه بلایا های طبیعی در مسیرهای اصولی و صحیح و با درک همه جانبه از کلیه روابط علت و معلولی.
روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی
در مورخ ۲۲ دسامبر سال ۱۹۸۹ میلادی ، مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ای ، دومین چهارشنبه ماه اکتبر میلادی را روز جهانی کاهش بلایای طبیعی نامگذاری کرد . در کشور ایران نیز هفته ای به همین عنوان وجود دارد که آغاز این هفته همان روز جهانی می باشد . از هنگامی که بشر در روی کره زمین پا به عرصه حیات گذاشت، طبیعت همواره او را به چالش کشانده است . انسان با تمام سعی و تلاش فراوان و تجربیات گرانبهای خود، در طول هزاران سال ستیز با حوادث طبیعی، هنوز هم هر از چند گاهی در اثر وقوع حوادث و بلایای طبیعی متحمل خسارت شده و طبیعت جان و مال او را به یغما می برد. امروزه که عصر انفجار علم و اطلاعات است، حتی پیشرفته ترین و ثروتمند ترین کشورهای جهان در مقابل مخاطرات طبیعی، ناچارا سر تسلیم فرود می آورند .
آمار بلایایی طبیعی جهان
بر پایه یافته های آماری از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۷ در یک دوره ۱۰ ساله حدود ۳۹۰ هزار نفر در اثر بلایای طبیعی در جهان کشته شدند که ۵۸ درصد مربوط به سیلاب، ۲۶ درصد در اثر زلزله و ۱۶ درصد در اثر طوفان و بلایای دیگر بوده است، خسارات کل در این ۱۰ سال حدود هفتصد میلیارد دلار بوده که ۳۳ درصد آن مربوط به سیلاب، ۲۹ درصد طوفان و ۲۸ درصد زلزله بوده است .
براساس آمارهای بین المللی ، بلایای طبیعی ،از نظر تعداد ، نوع و میزان خسارات وارده، روندی افزایشی داشته است، بطوریکه بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۲ میلادی، شدت بلایا ۴ برابر ، تعداد جانباختگان ۷ برابر، آسیب دیدگان ۵ برابر و خسارات مالی ۳۸ برابر شده اند. همچنین تنها در سال ۲۰۰۸ میلادی تعداد ۲۲۰ هزار نفر در سراسر جهان بر اثر وقوع بلایای طبیعی جان خود را از دست داده اند .
در سال های اخیر نیز بلایای طبیعی ویرانگری در جهان رخ داده که زندگی ملت ها وکشور ها را دچار تحول و آشفتگی نموده که آثار تخریبی و منفی آن تا سالیان سال جبران نخواهد شد .
از جمله این حوادث بزرگ می توان به :
۱٫ سونامی مورخ ۱۳ مارس ۲۰۱۱ میلادی ژاپن با ۲۷۰۰۰نفر کشته و مفقود و ۳۰۹ میلیارد دلار خسارت مالی
۲٫ طوفان ۲۹ اوت سال ۲۰۰۵ میلادی کاترینای آمریکا با ۱۸۳۶ نفر کشته ، یک میلیون نفر آواره و ۲ تا ۵ میلیارد دلار خسارت
۳٫ سیل ۲۶ اوت سال ۲۰۱۰ میلادی پاکستان با حدود ۲۰۰۰ نفر کشته و ۷/۹ میلیارد دلار خسارت
۴٫ زلزله مورخ ۳۱/۳/۶۹ رودبار و منجیل در ایران با ۳۷۰۰۰ نفر کشته ، ۴۰۰ هزار نفر بی خانمان و تخریب یکصدهزار واحد مسکونی
۵٫ زلزله سال ۱۳۸۲ بم در ایران با ۴۱۰۰۰ نفر کشته و ۷۰ میلیارد دلار خسارت مالی
۶٫ سیل مورخ ۲۰/۵/۸۰ استان گلستان در ایران با ۳۰۰ نفر کشته و حدود ۶۲ میلیارد تومان خسارت مالی
۷٫ سیل مورخ ۱۵/۱۱/۸۴ استان لرستان در ایران با ۸۰ میلیارد خسارت مالی
۸٫ خشکسالی کشور سومالی که در حال حاضر حدود ۷۵۰ هزار نفر در معرض خطر مرگ ناشی از گرسنگی قرار گرفته اند اشاره کرد .
بر اساس آمارهای موجود ، کشور ایران نیز یکی از ده کشور آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی در جهان است. طبق یکی از گزارشهای طرح ملی آمادگی و کنترل سوانح طبیعی ، در ۲۵ سال گذشته ( از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۷۵ ) تعدا ۹۶۷ سیل در کشور ایران رخ داده که از این میان تعداد ۱۱۷ سیل با تلفات و خسارات فراوان همراه بوده است و در مجموع ۲/۹۱۶ میلیارد تومان خسارت به کشور وارد شده است که متوسط خسارت سالانه معادل ۶/۳۶ میلیارد تومان بوده است .
الهام قناعت پیشه مدیر کاهش خطر بلایای مرکز بهداشت استان مرکزی در این باره در گفت و گو با خبرنگار وقایع استان اظهار کرد: از حدود ۴۰ مورد بلای طبیعی نزدیک به ۳۰ مورد آن در کشور ایران رخ می دهد و مدام در حال تصحیح حوادث و بلایای طبیعی از نظر اتفاق افتادن این بلایا هستیم. با توجه به تغییر اقلیم کره زمین ما با بلایای غیر قابل پیش بینی مواجه می شویم، از طرفی آگاهی و دانش مردم در زمینه ارتقا درک خطر باعث می شود آسیب پذیری ما نسبت به وقوع مخاطرات کمتر شود.
وی ادامه داد: در فاز آمادگی و مدیریت خطر ارتقا افزایش آگاهی ودانش نقش بسیار مهمی دارد و از آسیب وارده از وقوع مخاطرات پیشگیری می کند.
قناعت پیشه افزود: زلزله، سیل، خشکسالی، حوادث رانندگی، سرمای شدید و آلودگی بیشترین مخاطراتی است که اتفاق می افتند و آشنایی با آنها و روش مقابله با این مخاطرات جز موارد ضروری به شمار می آید.
مدیر کاهش خطر بلایای مرکز بهداشت استان مرکزی گفت: ایجاد کمپین های آموزش خانوارها و محلات در زمینه آشنایی با حوادث و بلایا نقش بسیار مهم و ضروری به نظر می رسد.از طرفی مدارس و بیمارستان ها مکان هایی هستند که در زمان وقوع بلایا باید به اصطلاح تاب آور باشند.
وی افزود: برنامه ریزی در جهت افزایش ظرفیت این مهم نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. آشنایی و حساس شدن مدیران در زمینه مدیریت خطر، نقش تعیین کننده ای برای سیاست گذاری و اجــرای برنامه های آموزش بلایا خواهد داشت که البته این مهم در حال اجرا می باشد. در این میان تغییر دیدگاه مدیران و اهمیت دادن به اجرای برنامه ها و مدیریت خطر در اولویت روزانه آنها خواهد بود و باید در اجرای برنامه های آنها تلفیق شود.