گزارش «تاریخ اراک» از محاصره و غارت روستاهای اِناج و کَرکان در سال ۱۳۱۰

سه شنبه ۱۸ اردی بهشت ۱۳۹۷ شماره ۸۳۵
***
سعید شیری
***
داشتم یادداشت‌های روزانه سال‌های گذشته خودم را می‌خواندم که دو یادداشت مربوط به سال ۱۳۷۵ توجهم را جلب کرد؛ یادداشت‌هایی که در آن سال در باره کتاب «تاریخ اراک» نوشته استاد ابراهیم دهگان نوشته بودم. متن یکی از این یادداشت‌ها چنین است:« کتاب تاریخ اراک نوشته استاد ابراهیم دهگان ،چاپ سال ۱۳۴۵ (چاپخانه موسوی اراک)، از آثار ارزشمند این نویسنده و حاوی پژوهش های اوست در باره پیشینه اراک( عراق). بخش اول این کتاب در باره تاریخ انجدان و بخش دوم آن شامل روزشمار وقایع اراک تا سال ۱۳۴۵ است.این بخشِ دوم که بیشتر آن بر اساس یادداشت‌های روزانه نویسنده تدوین شده ارزش فراوانی دارد و نویسنده در آن تقریبا همه رویداد های مهم منطقه را ثبت و ضبط کرده ؛ چه آن‌ها که در شهر اتفاق افتاده و چه آن‌هایی که در روستاها به وقوع پیوسته است و از این نظر مرجع خوب و قابل اعتمادی است برای هرگونه پژوهش در تاریخ این ناحیه. در این بخش رویداد‌های حکومتی و اداری، زد و خوردها و کشمکش‌های محلی، یاغی‌گری‌ها، حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله و ملخ و رعد و برق، بیماری‌ها و بلایای انسانی، نرخ ارزاق عمومی، شرح حال نامداران و بسیاری موارد دیگر آمده است و خواننده می‌تواند با خواندن آن‌ها تصویر کلی و نسبتا روشنی از دوره مورد نظر به دست بیاورد.
از جمله موارد جالبی که دهگان در ذکر رویدادهای سال ۱۳۱۰ به آن اشاره کرده موضوع محاصره و غارت روستاهای «ِناج» و «کرکان» از روستاهی منطقه«چَرّا»، به فرمان ارباب های منطقه است که نشان می‌دهد موضوع موقوفه اعلام کردن این روستاها از همان آغاز باعث نارضایتی مردم و بروز کشمکش بوده است؛ موضوعی که هنوز هم به عنوان یک مشکل مطرح است. جالب است که حکومت در آن زمان با محاکمه و تبعید ارباب‌ها به عنوان «بر هم‌زن اوضاع» عملا به نوعی از روستاییان حمایت کرده، در حالی که حاکمیت فعلی خود به جای ارباب ها متولی موقوفه شده و زمین‌های این دو روستا را همچنان اراضی موقوفه می‌داند و همه ساله از کشاورزان سهم‌خواهی می‌کند که در حال حاضر نیز این موضوع باعث نارضایتی کشاورزان زحمت‌کش این دو روستا ست. دهگان در صفحات ۲۳۵-۲۳۶ تاریخ خود چنین می‌نویسد: «یکی دیگر از وقایع این سال غارتِ دو دهِ اناج و کرکان به دست چریک‌های آقایان ارباب‌ها یا متولیان موقوفه [بود]. در این سال با آنکه مرحوم یثربی با آقاعلی فرهمند رابطه خوبی نداشت، چون شنید که اهالی اناج نسبت به متولی موقوفه (آقاعلی) راه تخلف پیش گرفته‌اند، عده‌ای از مردم مهرآباد و قالی‌باف و دیگر دهات شرّا را مأموریت تنبیه اهالی اناج و کرکان دادند.مردم بیچاره وقتی از خواب بیدار شدند که در محاصره گرفتار گردیده [بودند]. خلیل مهرآبادی سردار سپاه اعلام کرد که از فلان راه می‌توانید فرار کنید.مردم اناج زن و بچه خود را واگذار و راه فرار پیش گرفتند. مردم مهرآبادی و آدشته‌ای، حدود بیست روز اناج را در محاصره داشته، گاو و گوسفند مردم را کشتند و مرغ و خروس آن‌ها را خوردند.باغات آنان را پایمال کردند.شد آنچه شد. نویسنده [(دهگان)] در این سال به شرّا بود و می‌دید که با مردم بیچاره چه می‌کردند.
در تیر‌ماه این سال آقایان مستوفی و حبیب خان و ساعی( شیخ حسن) وآقا مهدی یثربی، حسین خاکباز و علی فرهمند به عنوان بر هم‌زنِ اوضاع تبعید شدند».