پایان طوفان شِن با اصلاحات

نورالدین عبداله پور

ریشه یابی علل عقب ماندگی و ناکامی ها حداقل در صد سال اخیر نشان می دهد. پایین بودن اگاهی ها، عدم اعتماد عمومی، نگاه و ساختار استبدادی، هویت گریزی سر منشا بسیاری از گرفتاری ها بوده است. گذشت زمان و مبارزات سرنوشت ساز در فراز و نشیب ها نشان داد، با سازماندهی منسجم تر نیروها می توان اصلاحات ( جامعه محور) تاثیر گذاری را در زندگی به عینه دید و نظاره گر شد. نگرشی که به قرن نوزدهم برمیگردد و زمانی که برای نخستین بار ایرانیان دریافتند جامعه شان دارای کاستی های بنیادی است که امروزه به عنوان توسعه نیافتگی یاد می شود. در این صورت است که ما از جامعه ای مانند شن با کمترین میزان سرمایه اجتماعی به یک جامعه مدرن و پیشرفته یا سامان یافته تر تبدیل خواهیم شد، کنشگران و فعالان سیاسی و اجتماعی، مدیران و رهبران جوامع محلی می توانند نقش توسعه ای خود را ایفا نموده و در بدنه اجتماعی پررنگ تر و قدرت مند تر ظاهر شوند. جامعه شنی، جامعه ای که سرمایه اجتماعی به وفور در آن در سطوح پایین است و یا نادیده گرفته می شود و فاقد یک سیستم کارآمد اجتماعی است، در چنین جامعه ای بی شک وجود ثبات سیاسی و اجتماعی یک رویاست، نه طبقه شکل می گیرد و نه فرهنگ توسعه. بی ثباتی و ناپایداری از مهم ترین خصیصه های بارز این جامعه است و هیچ قدرتی پایدار نیست و این دل نگرانی وجود دارد که هرکس با حیل و ترفندها به قدرت برسد و هرچه می خواهد بی نظارت و مستبد گونه انجام دهد و حتی ساختار را هم برهم زند.
پس مدام باید در حالت آماده باشی تا در صورت لزوم رنگ عوض کنی و همانند مجاهدان شنبه پیوسته طرفدار فرد پیروز باشی، این است که واژه حزب باد هم مطرح و از ادبیات عامیانه فاصله گرفته و وسعت معنا پیدا می کند.
قدرت پرستی، مال اندوزی، تجمیع قدرت در فرد واحد کارکرد و معنا پیدا می کند زیرا به افراد فرصتی برای بروز خلاقیت ها، حضور و برنامه ریزی داده نمی شود.
و به نوعی رقیب کشی حاکم می گردد و به عبارتی واضح تر جامعه شنی استبداد باز تولید می کند. جامعه ای که با خصیصه بارز بی ثباتی و پایین بودن سرمایه اجتماعی شناخته می شود و با هر باد این طرف و آن طرف می رود، لذا طبق بررسی ها در فرهنگ ارباب رعیتی به اعضا جامعه شنی رعیت گفته می شد که باید مطیع باشد و آماده قربانی شدن.
در جامعه شنی انسان جایگاه والای خود را از دست می دهد و همه به یکدیگر به چشم ابزار و وسیله ای برای کسب منفعت در کوتاه ترین زمان ممکن نگاه می کنند، ایثار و فداکاری نیز تصنعی می شود و ارزشها رنگ می بازد تا زمانیکه قدرت در دستان یک نفر تجمیع باشد بی شک روی خوش مردم سالاری را نخواهد دید و جامعه شنی همچنان اثربخشی اش برای زندگی و مردم مانا خواهد بود. هرکس با لطایف الحیل، لابی گری آشکار و پنهان به هر موقعیتی می رسد. مثل آدم های تشنه می خواهد نهایت استفاده رادر کوتاه ترین زمان ممکن برده و اول به فکر خویش و بعد به فکر خویشاوندان باشد و از این فرصت به عنوان طمعه بهره های وافی را ببرد.
مثال واضح تر و روشن تر در این زمینه هماند احمدی نژاد و یارانش است که در طی ٨ سال غارت، ثروت اندوزی بی محابا در لوای دولت پاک دست همانند بیت المال خورها ظاهر شدند. بر اساس این عقیده کسانیکه شعار مبارزه با ظلم، فساد و تبعیض سر می دادند سرمایه اجتماعی و زیرساخت ها را نابود کردند. که مهم ترین و زیان بارترین نتایج آن نا امیدی مردم، بی عدالتی ها، شکاف طبقاتی، ظهور نوکیسه گان و بروز مسایل و مشکلاتی بی شمار بوده است. با این شرایط دولت تدبیر و امید با تحویل حجم خرابی ها در دو دوره قبل سه سال است همچنان در جدال با رفع مشکلات داخلی و خارجی است، مگر نه این است ما انقلاب کرده بودیم تا کشور را از دست هزار فامیل ها نجات داده و بستر ساز تحول شگرفی در عرصه جهانی بوده و الگو باشیم.
لذا باید جامعه شنی را ویران کرد و نظمی نو خلق نمود که از همه مهم تر وفای به عهد و راستگویی کارساز می باشد.
نداشتن توازون و نا برابری، زیر پا گذاشتن قانون و یا قانون گریزی نخستین و ملموس ترین آثار در جامعه شنی و بی قوارگی است. یا با آن بازی می شود و با ضعف التزام اخلاقی روابط مدنی مبتنی بر رعایت حقوق شهروندی و مسولیت پذیری غلظت کمتری دارد، حتی در عرصه عمومی نقد و انتقاد هم با موانعی جدی روبه روست و مقابله می شود. همگی گویی دوست دارند به نوعی بی خطا، عاری از عیوب تعریف و تمجید شوند و در واقعیت نقد در جامعه شنی تلخ و گزنده است و عرصه عمومی تنگ تر می شود یا به نوعی با تمسخر، هتاکی و دشنام گویی با موانع زیادی روبه می گردد و دردسرساز می شود، همه دوست دارند بی عیب خطاب شده و تمجید شوند، لذا با این موانع عطایی نقد در جامعه به لقایش بخشیده می شود و جامعه شنی هماند اب ساکن بی حرکت و سکون می ماند که آب بی حرکت به بد بویی منتهی می گردد.
اما مطلب آخری که ارزش دارد بر آن تاکید شود، در نقطه مقابل جامعه شنی می توان جامعه مدنی را متصور شد. مراد از جامعه مدنی فضایی از جامعه است که نهادها، تشکل های مستقل از دولت فعال اند. و شهروندان می توانند در این فضا خود را سامان داده تا امنیت افراد جامعه برقرار و فضای عمومی به فضای هرج و مرج و بروز رفتارهای غیرمدنی، یعنی رفتارهای ضد دیگری تبدیل نشود.
با این حال معلوم گشته است دولت تدبیر و امید در امتداد مسیری اعتدال در حالی وارد چهارمین سال قانونی فعالیت خود می شود که با ارج نهادن و بها به جامعه مدنی، رسانه ها و مطبوعات آزاد، تشکل های مردمی زیربنای محکم و گام در مسیر فرهنگ سازی در سایه زمامداری دولتی با انتخاب آگاهانه آحاد شهروندان می گذارد که ریشه های آن را باید در دولت اصلاحات جستجو کرد و امیدی نوید بخش برای آینده بهتر و درخشان تر متصور است، لازم است در این باره به فرهنگ و واژه عذر خواهی که در این دولت نهادینه و وارد ادبیات سیاسی ایران شد اشاره گردد که پس از چند دهه کمترین کسی جراتی برای بیان آن داشت، در حالیکه هفتمین عذر خواهی رسمی دولت مردان با انتشار فیش های حقوقی نجومی یکی از مدیران بانک ها می تواند گام بلندی در اشاعه و تکریم مردم باشد و تاکنون بی سابقه و رویه ای غیر آشنا برای ایرانیان بوده است و کسی عادت به شنیدن و برگردن گرفتن قصور را نداشته است، از این رو با نگرش توسعه طلبی، مطالبه گری، تحقق وفاق ملی، قانون گرایی روبه آینده بهتر، ثابت قدم و امیدوار باید بود و همانا تفکرات اصلاحات به باروری و رشد جامعه مدنی ختم می شود.