نگاهی به عدم رعایت حق یکدیگر در جامعه ایرانی /کلاه خودتو سفت بچسب

شنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۷ شماره ۸۵۵
*** وقایع استان
سارا حسین نژاد
***
اخم می کنم، سرعت را کم می کنم و می گویم: راه مگه با ما نبود؟ خنده ای کوتاه می کند و می گوید: یه طوری میگی انگار تا حالا سوار هیچ ماشینی نشدی. می گویم: شدم ولی خب قبلا نمی دونستم قوانین چی میگن. می گوید: دنده را سه کن و ادامه می دهد: آئین نامه نمره کامل گرفتی؛ ولی آن ها روی کاغذ هستند واقعیت چیز دیگری است. خودت هم باشی شاید همین کار رو کنی. می گویم: من قوانین رو رعایت می کنم. می گوید: دیگران نمی کنند پس اجازه نده حقت را بخورند و نذار برات پررویی کنند.
می گویم: خب اگه هر کی راه خودش رو بره مشکلی نیست که تصادفم نمیشه. می گوید: مسئله اینه که هر کسی راه خـودش رو نمیـره هرکسـی می خواد زودتر کارش رو انجام بده از همین حالا یاد بگیر خیلی وقتا صبر نمی کنند راهی که مال توست بری پس یاد بگیر که کسی حقت رو نخوره… در همین حین پژویی سیاه رنگ بدون رعایت هیچ فاصله ای جلویمان می پیچد. با تاسف می گوید: دیدی به همین راحتی.
شاید برای من که در نقش راننده هرگز پشت فرمان ننشسته بودم و ضرورتی برای یادگیری قوانین و رعایت آن احساس نمی کردم حالا این چیزها کمی غریب بود. نه اینکه بگویم من فردی هستم که قانون را جز به جز و حقوق دیگران را همیشه رعایت می کنم؛ ولی تاکنون اینچنین به وضوح تعرض به حقوق خود را ندیده بودم. شاید چون تازه کار بودم و یا شاید چون زن بودم؛ ولی جالب بود ماشینی که از فرعی بدون توجه به من جلویم پیچید خانم جوانی بود هم سن و سال خودم. به قول مربی ام این همه حساسیت در رانندگی اذیتت خواهد کرد و باید سعی کنی به آن عـادت کنـی. پیش خـودم فکـر می کنم که پس این قوانین را برای چه یاد گرفته ایم، رعایت حق تقدم. بدون شک تمام آن هایی که گواهی نامه رانندگی دارند تمام این قوانین را از حفظ هستند پس چرا با اینکه می دانیم به آن عمل نمی کنیم؟
این تنها بخش کوچکی از عدم احترام و توجه به چیزی است که حقوق دیگران خوانده می شود در حالیکه این مسئله یکی از ضرورت های زندگی اجتماعی است و از مهم ترین مولفه های حقوق شهروندی محسوب می شود. پس باید گفت رعایت قانون به عنوان یک ارزش و هنجار اجتماعی از ستون های اصلی فرهنگ عمومی محسوب می شود. هرچند به وضوح می بینیم در برخی موارد این عدم رعایت ها به رفتاری عادی و پذیرفته شده تبدیل شده است.
شاید بتوان گفت توسعه ناگهانی شهرها در ایران بدون فراهم شدن زیرساخت ها و اقتضائات آن سبب بروز مشکلات متعدد فرهنگی و اجتماعی شده که دلیل عمده آن ناشی از عدم شناخت افراد جامعه از فرهنگ شهرنشینی و حقوق شهروندی است.
این تفاوت آشکار در رفتارهای اجتماعی شهروندان کشورهای توسعه یافته با شهرونـدان ایرانـی دیده می شود. در کشورهای پیشرفته ایستادن در صف برای انجام امور مختلف که باید بر اساس ترتیب انجام شود امری بسیار عادی است و خلاف آن تعجب برانگیز است. نمی توانیم انکار کنیم که صف های بهم ریخته و بدون نظم را هنگام سوار شدن به اتوبوس یا مترو و یا در صف های عابر بانک ندیده ایم و یا عبور نکردن عابران پیاده از روی خطوط و گذرهای مخصوص خودشان و درگیری های که اغلب ناشی از همین عدم رعایت قوانین و حقوق یکدیگر است. طبیعی است در این حالت به هم ریخته آن کس که به قول معروف زرنگ تر است کارش زودتر راه می افتد و باقی افراد که از صف یا کار عقب مانده اند در صدد جبران برمی آیند و همین منجر به تنش عصبی و اضطراب جمعی می شود. شاید شما هم گاه اخباری با این مضمون که منجر به درگیری های شدید و حتی قتل شده باشد شنیدهب اشد. قتل به خاطر جای پارک، قتل به خاطر عدم رعایت حق تقدم وعبور از چراغ قرمز و حتی قتل به خاطر رعایت نکردن نوبت در صف نانوایی، شاید این ها برای ما خیلی قابل توجیه نباشد ولی مواردی است که تنها و تنها با رعایت حقوق دیگران ممکن بود پیش نیاید.
رعایت کردن مقررات اجتماعی و اصول مدنی راهکاری برای پیشبرد نظم اجتماعی و توزیع هر چه بهتر امکانات در میان مردم است. همه ما می دانیم که افراد نسبت به یکدیگر حقوقی دارند و در نتیجه نسبت به هم وظایفی دارند. این حقوق به صورت دو جانبه است نه یکطرفه. پس اگر این معادله ساده را مورد توجه قرار داد می توان به نتایج خوبی رسید یعنی وقتی شهروندی حقـوق دیگـران را رعـایت می کند، می تواند خیالش راحت باشد که دیگران هم حقوق او را رعایت خواهند کرد البته اینکه فرض کنیم این معادله همیشه رعایت می شود یک خوش بینی محض است زیرا گاهی برخـی آن را رعـایت می کنند و برخی در مقابل آن نه. دلیلش مشخص است زیرا هنوز این نوع اصول به خوبی در جامعه ما جا نیفتاده است. رعایت حقوق یکدیگر به نفع همه افراد در خانواده و جامعه می باشد و اگـر رعـایت نمی شود یا به دلیل جهل و بی خبری افراد است یا به خاطر خودخواهی و توجه به منافع شخصی که مورد دوم بسیار محتمل تر است. سبک زندگی ما به شدت خودمحور است. ما بیشتر به دنبال حریم فردی خود هستیم و به آن حریم بیشتر توجه داریم، زیرا اگر کسی اجتماعی فکر کند، بسیاری از کار‌ها را انجام نمی‌دهد. به طور کلی ما به گونه‌ای در خانواده، مدرسه و جامعه تربیت می‌شویم که نگاهمان نگاه اجتماعی و نگاه عمومی نیست. در جامعه ما همه بیشتر حواس و توجهشان به حریم فردی و شخصی خود است زیرا اگر تفکر اجتماعی در جامعه مورد اهمیت بود رعـایت حقـوق دیگـران در راس قـرار می گرفت. با وجود اینکه در دین اسلام نیز به رعایت حقوق دیگران بسیار سفارش شده است؛ ولی تنها در گفتار به آن توجه می شود و تبلور آن در زندگی اجتماعی دیده نمی شود. هرکسی فکر می کند باید بار خودش را ببندد و منافع خود را در نظر بگیرد حالا به هر قیمتی که می خواهد باشد در واقع منفت طلبی فردی مورد اهمیت است.
این نوع نگاه و تفکر دلایل متعددی دارد. در وهله اول سیستم آموزشی و نوع تربیت در این خصوص بسیار مهم است. سیستم آموزش و تربیت ما چه در خانواده چه مدرسه و … نگاه اجتماعی و عمومی را به ما یاد نمی دهد.
از طرفی باید به این نکته هم توجه کرد از آنجایی که ما برای زندگی اجتماعـی به درستـی تربیـت نمی شویم بنابرانی روحیه نقد و نقدپذیری نخواهیم داشت و همین باعث می شود که در برابر تضییع حقوق خود سکوت کنیم و یا برای به دست آوردن آن با دیگری درگیر شویم متقابلا اگر فردی رفتار ما را به چالش بکشد ما نیز واکنش منفی نشان خواهیم داد.
مثلا شما به یک راننده بگویید چرا جلو پل پارک کرده اید؟ در ابتدا می گوید که به شما ارتباطی ندارد و یا می گوید کار داشته است و اگر این گفتگو ادامه پیدا کند ممکن است به درگیری بینجامد یا اگر به فردی بگویید چرا در این مکان عمومی آشغال ریخته اید باز هم ممکن است با هر برخوردی رو به رو شوید.
قطعا بروز اینگونه رفتارها در شهرهای بزرگتر و شلوغ تر بیشتر دیده می شود. شاید همین نگاه و رویکرد است که باعث شده هر روز بیشتر از قبل مردم و اقشار مختلف از یکدیگر فاصله بگیرند و حتی بستر برای بروز آسیب های اجتماعی و روانی فراهم شود.
اینکه ما بخواهیم منتظر بمانیم تا چراغ سبز شود و بعد حرکت کنیم. اینکه به افراد منتظر در یک صف احترام بگذاریم و … موارد بسیار ساده ای است که رعایت آن بسیار در پیشرفت و ارتقا یک جامعه موثر خواهد بود. گامی که مردم می توانند مستقلانه در این مسیر بدون نیاز به هیچ اعتباری از ارگان یا مسئولی آن را بردارند.