روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
سه شنبه ۲۴ خرداد ۱۴۰۱ شماره ۱۵۶۸
گفتگو با حشمتالله زارعی هنرمند فعال در حوزه تئاتر خیابانی
فاطمه حبیبی نژاد
تئاتر خیابانی گونه‌ای از نمایش است که در دهه‌های دوم و سوم قرن بیستم در مکان‌های عمومی کشورهای اروپایی اجرا شد و سپس در سراسر غرب رواج یافت. این گونه اجرایی دربرگیرنده مضامین اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و فلسفی است. امروزه تئاتر خیابانی در خیابان، میادین شهر، پارک‌ها اجرا می‌شود. در این گونه نمایشی گاهی مخاطب نه فقط تماشاگر، بلکه یکی از اجزای نمایش به حساب می‌آید و در روند اجرای نمایش مشارکت می‌کند. این نوع نمایش در هر مکانی که جمعی از مردم حاضر باشند، قابل اجرا است. دو عنصر مهم در تئاتر خیابانی همدلی و اعتراض است. ابتدا با اجرایی که در دل جمعیت رخ می‌دهد، احساس همدلی و شادی را در مردم پدید می‌آورد و سپس با پرداخت به مسائل و مشکلات مردم و یادآوری حقوق شهروندی و انسانی‌شان، روحیه اعتراضی در آن‌ها به وجود می‌آورد و با رویکرد نقادانه نسبت به این موضوعات، تماشاگر خودش را نسبت به حقیقت جامعه و فرهنگ پیش رو مطلع می‌سازد. بسیاری از نظریه‌پردازان این حوزه نمایشی معتقدند که تئاتر خیابانی با هدف امن کردن خیابان‌های شهر و تبدیل خیابان‌ها به زیستگاه مردمی، به روند عمومی انسان‌سازی می‌پیوندد و در راستای اصلاح بسیاری از مسائل و معضلات انسان در نقد و ارتباط با محیط پیرامون خودش قدم برمی‌دارد. درونمایه دغدغه‌مند و مردمی این گونه اجرایی بدون شک، هنرمندانی پدید می‌آورد که رویکرد هنری‌شان نزدیک به این گونه اجرایی و ماهیت آن است. هنرمندانی که در سرما و گرما، روز یا شب به امر مهم اجرا می‌پردازند و در خیابان‌های شهر و در یک قدمی تماشاگرشان تجربه کسب می‌کنند. این دغدغه‌ها ما را به سوی هنرمندان این حوزه سوق می‌دهد و برای ما در مورد روند کاری و تجربه‌هایشان از اجرای تئاتر خیابانی سوال به وجود می‌آورد. به همین دلیل به سراغ یکی از هنرمندان فعال این عرصه رفته‌ایم که سال‌های سال مشغول فعالیت در تئاتر خیابانی می‌باشد.
حشمتالله زارعی فارق التحصیل رشته بازیگری نمایش و سابقه ۳۵ سال فعالیت تئاتر در استان مرکزی دارد. زارعی حدود ۱۶ سال است که در حوزه تئاتر خیابانی مشغول به اجرا و فعالیت است و در مقام نویسنده، بازیگر و کارگردان این تجربه‌های اجرایی را به عمل رسانده. وی سه دوره در جشنواره فجر در جایگاه بازیگر شرکت نموده. از جشنواره‌های تئاتری دیگری که زارعی در آن‌ها حضور فعال داشته می‌توان به جشنواره لاهیجان، جلفا، ارسباران، چتر زندگی و سردار دل‌ها و… اشاره کرد. به بهانه اهمیت تئاتر خیابانی در فرهنگسازی و نزدیکی این گونه اجرایی با مردم و سابقه بلند مدت وی در امر اجرای نمایش خیابانی، گفتگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در مورد تئاتر خیابانی برای تماشاگری که با این مقوله آشنایی ندارد بگویید.
به نظر بنده تئاتر خیابانی و معضلاتش مسئله‌ای است که حل آن به دست مسئولین و اعتماد مسئولین به هنرمندان این حوزه ممکن می‌شود. مسئولین مربوطه می‌توانند با تدارک دیدن برنامه‌های روزانه یا هفتگی به صورت مداوم به برگزاری نمایش و رویداد خیابانی کمک شایانی کنند. خوشبختانه از زمانی که پیاده رو امیرکبیر ساخته شده فرصت بسیار خوبی برای اجرای نمایش خیابانی برای هنرمندان پیش آمده. چه بهتر اگر امکان اجرای نمایش خیابانی به صورت هفتگی ممکن شود و گروه‌های مختلف نوبت به نوبت به در راستای بالا بردن فرهنگ شهری و آشنایی مردم با تئاتر خیابانی به اجرا بپردازند و این مسئله به یک برنامه ثابتی تبدیل شود که خود تماشاچی برای دیدن اجراها درخواست کند و به مکان اجرا بیاید و نمایش‌ها را ببیند. در این مدتی که ما کار می‌کردیم، عزیزانی که در خیابان با نمایش‌های ما مواجه می‌شدند، مدام می‌پرسیدند چه زمانی اجرا دارید یا چه مکان‌هایی اجرا می‌کنید… و به نظرم حالا که مردم به صورت آهسته در حال آشنایی با تئاتر خیابانی هستند، چه بهتر که برنامه‌ریزی و بستری برای این مهم فراهم شود تا هنرمندان و مردم بتوانند بیشتر به اجرای نمایش خیابانی بپردازند.
در مورد تجربه تئاتر خیابانی و مواجهه با تماشاگر در خیابان بگویید.
شیرینی کار خیابانی این است که تماشاچی به شما بسیار نزدیک است. شما در حال اجرا هستید و دور تا دور شما آدم‌هایی ایستاده‌اند که نسبت به اجرای شما واکنش نشان می‌دهند، دیدن اشک‌هایشان که متاثر از اجراست عشق را درون آدم جاری می‌کند و صدای خنده‌هایشان خیلی خیلی لذت بخش است. ای کاش تئاتری‌های شهر ما و کسانی که در حوزه نمایش فعال هستند بیشتر به سمت نمایش خیابانی جذب شوند و این گونه نمایشی را هم تجربه کنند. زیرا تعداد هنرمندانی که در شهر ما تئاتر خیابانی کار می‌کنند بسیار کم است و اگر تعداد گروه‌ها و افرادی که این نوع نمایش را اجرا می‌کنند بیشتر می‌شد، می‌توانستند شیرینی این اجراها را از نزدیک لمس کنند و در راه تئاتر خیابانی و توسعه آن قدم مهمی بردارند.
نقش ابزار و وسایلی که در صحنه نمایش‌های خیابانی بازی می‌کنید چه ضرورتی دارد؟ آیا بازیگر تئاتر خیابانی می‌تواند به راحتی کار تئاتر صحنه‌ای از ابزار و وسایل استفاده کند؟
به نظر من این سوال سوالی است که خیلی سخت می‌توان به آن پاسخ داد. زیرا اخیراً تئاتر خیابانی به سمت و سویی رفته که گاهی در اجراها و جشنواره‌ها می‌بینیم که بچه‌ها دکور می‌زنند و یا ازنورپردازی خاصی استفاده می‌کنند و آن مکان را از پیش برای اجرا آماده می‌کنند. یا بعضی ساعت اجرایشان را طوری تنظیم می‌کنند که در زمان شب باشد تا بتوانند از نورپردازی استفاده کنند. ولی آن چیزی که تا به حال تجربه ثابت کرده است، سعی کردیم که از ابزار و وسایلی استفاده کنیم که مختصر و مفید باشد. برای مثال از یک عصا به عنوان ابزار نمایشی استفاده کردیم که در جای جای نمایش با استفاده از تخیل در بازیگری به چوب دستی، بیل، طناب و… تبدیل می‌شود و در واقع آن ابزار به ابزاری چندکاره تبدیل شده و در آن موقعیت نمایشی به ابزاری کاربردی تبدیل می‌شود.البته در مورد مقوله تعریف نمایش خیابانی و نمایش در خیابان تفاوت‌هایی وجود دارد که باید در بحثی جدا به آن پرداخت بشود.
روند رشد تئاتر خیابانی در استان مرکزی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من روند رشد زمانی اتفاق می‌افتد که ما بتوانیم به صورت زیر بنایی و ریشه‌ای به یک مسئله نگاه کنیم. مثلاً دوستانی که علاقه‌مند به این رشته هستند سعی کنند آموزش ببینند و کسانی که به بازیگری علاقه دارند، در تئاتر خیابانی هم فعال شوند و به گروه‌ها بپیوندند تا بتوانیم استان موفقی در زمینه تئاتر خیابانی داشته باشیم.
در مورد گروهی که مشغول فعالیت تئاتر خیابانی هستید توضیح دهید و روند کاری‌تان را بگویید.
ما زمانی که شروع به انجام کاری می‌کنیم، در مرحله اول طرح‌هایی را روی کاغذ می‌آوریم و بر مبنای طرح و ایده بازیگران آن نمایش را انتخاب می‌کنیم. می‌توان گفت که تئاتر خیابانی به صورت مشخص نمایشنامه از پیش تعیین شده‌ای ندارد و بیشتر مبتنی بر طرح و ایده است. البته اخیراً دوستانی به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توان از نویسنده و متن نمایشی در این عرصه بهره برد و می‌توان نمایشنامه را به عنوان عنصری مهم وارد این گونه نمایشی کرد و بازدهی آن را بالاتر برد. طرح و ایده‌ای وجود دارد که طبق نظرات چکش‌کاری می‌شود و پس از انتخاب بازیگران به مرحله تمرین می‌رسیم و روزهای زیادی را برای رسیدن به اجرا تمرین می‌کنیم تا اینکه کار به ثمر برسد. گاهی اسپانسرهایی از ما درخواست اجرا می‌کنند و ما بر مبنای موضوعی که سفارش داده‌اند کار را پیش می‌بریم و سپس به اجرا می‌رسیم.
نکته پایانی.
حرف آخر من یک درد و دل با مسئولان است. من و محمد مصباح سالیان سال است که دغدغه نمایش خیابانی داریم و در این عرصه کار می‌کنیم. ای کاش امکان این فراهم می‌شد که جشنواره‌ای سراسری برای نمایش‌های خیابانی داشتیم و این جشنواره اهرم کمکی بود که تئاتر خیابانی شهر و استانمان را به شهرها و استان‌های دیگر معرفی کنیم. وجود جشنواره نمایش خیابانی به صورت سراسری باعث می‌شود که گروه‌های دیگری از شهرهای دیگر در شهر ما اجرا بروند و علاقه‌مندان تئاتر خیابانی با دیدن گروه‌های دیگر، جرئت و جسارت گروه‌های دیگر را می‌دیدند و همین مسئله باعث می‌شد تا هنرمندان دیگر اشتیاقی پیدا کنند برای تولید کار و محک زدن خودشان. یک جشنواره سراسری تئاتر خیابانی مختص به شهرمان در تاریخ و فصلی مشخص از سال تأثیر بسیار مثبتی از نظر کمی و کیفی نمایش‌های خیابانی در شهر ما دارد. این اتفاق در شهرهای دیگر کشور در حال رخ دادن است. مثلاً در جشنواره لاهیجان ما شاهد افرادی بودیم که زمان مسافرت خودشان را با زمان این جشنواره تنظیم کرده بودند و همزمان که از شهر لاهیجان دیدن می‌کردند، برای دیدن نمایش‌ها به جشنواره هم می‌آمدند. یا شهرهای دیگر مثل اهر، مریوان و یزد که تماشاچی خاص خودشان را دارند و تماشاچی نمایش‌های خیابانی کاملاً با این گونه نمایش‌ها آشنا است. در حالی که متاسفانه در شهر ما جای خالی این مسائل حس می‌شود و امیدواریم که برای آشنایی بیشتر مخاطب اراکی با تئاتر خیابانی و بازدید از آثار دیگر هنرمندان در شهرهای دیگر قدم مثبتی برداشته شود.
