خاطرات حاج سیاح /۳

شنبه ۳ شهریور ۱۳۹۷  شماره ۹۱۵

بخش سوم

***

وقایع استان

مهرداد یاری

***

حاج سیاح پس از دیدن اجمالی شیراز با دو همراهی که داشت در مرداد ۱۲۵۶ قصد ترک شیراز را می کنند تا هر چه سریع تر به دیدار مادر نائل گردد اما بزرگان شیراز در وداع با حاجی نیز با هم چشم و هم چشمی می کنند که این امر، حرکت حاجی از شیراز به سمت اصفهان را یک روز به تاخیر می اندازد و در دیدار با حکیم زینل، او به حاجی می گوید در این نزدیکی یک‌ پزشک سوئدی زندگی می کند که خوب است او را ببینید حاجی نیز همین کــار را می کند و پزشک که پیرمــردی هفتاد ساله است از اینکه حاجی کشورش را دیده و می شناسد چنان احساس شعف می کند که اشک می ریزد او ۳۰ سال است که ساکن شیراز شده و با زنی ارمنی ازدواج کرده است.
حاجی می گوید او فافر گری نام داشته و درد پا دارد، حاجی با زبان های مختلف با دختر پزشک سوئدی حرف می زند و باعث شادی آن ها می شود.سپس حاجی را از زیر قرآنی که بر روی طاقی بلند قرار دارد عبور می دهند و چون آن قرآن با خط کوفی نوشته شده است گمان می کنند که به خط امیرالمومنین (ع) است و این باعث تعجب حـاجی می شود که در سراسر ایران مردم بر این باورند.
در ادامه حاجی از بدبختی، ظلم و جهالتی که ظالمین بر مردم روا می دارند گلایه می کند. یکی از زیبایی های کتاب حاج سیاح این است که حتی از توصیف دهات کوچک و آبادی ها هم نگذشته است، به جایی به نام خلعت پوشان می رسند که حاجی توضیح می دهد کسانی که می خواهند والی شوند باید با رشوه های کلان شاه و درباریان را راضی کنند تا بتوانند استان یا ایالتی را از آن خود کنند و والی شوند وقتی هم که والی می شدند از طرف دولت برای شان خلعتی فرستاده می شد و والی نیز مردم را جمع می کند تا آن لباس را پوشیده و بر اقتدار خود بیافزاید، منصبی که با پول خریده می شد نه با لیاقت و شایستگی.
در واقع والی با آن رشوه ها تمام آن ایالت را برای مدتی معین می خرید و مردم آن نیز مثل گله و رمه اش محسوب می شدند و قانون و آزادی و … والی بود نه چیز مکتوب یا مشخصی. در ادامه حاجی به تماشای تخت جمشید می رود و تاسف ها می خورد که اوضاع این مکان با ارزش همانی است که نوزده سال پیش دیده و هر کس دلش خواسته بر حجاری هایش یادگاری نوشته و می گوید اگر درست نگه داری می شد از سراسر جهان برای تمــاشــای آن می آمدند.
حاجی وقتی که وارد دهی به نام سورمک می شود و عقاید مردم آن را می شنود باز هم داغ دلش تازه می شود مردم وقتی می فهمند حاجی سراسر جهان را دیده است فوج فوج به دیدارش می آیند و از شهر زنان، جماعت سگساران، آدم های یک چشم و دوال پا( چرم)، غول بیابان، دیو و آدم آبی سوال می کنند و چون حاجی روحانی نیز بود از او درخواست نوشتن انواع و اقسام دعاها از قبیل چله بندی، زبان بندی، محبت، عداوت، باطل السحر و … را دارند که حاجی عذر می خواهد و انجام نمی دهد و بسیار نـاراحت می شود که مردم احوال چه چیزهایی را از او می پرسند در حالی که از کشتی بخار، الکریسته، تلفن و … هیچ آگاهی ندارند و با ناراحتی می نویسد:«سبحان الله!سلاطین مستبد و ملاهای طماع برای رواج بازار خودشان یک مشت بندگان خدا را از بی تربیتی و جهالت بچه نوع گرفتار کرده و خود بر خر مراد سوار شده اند مردم عالم در چه کارند و ایران چه خر بازار است ».
از آباده بسیار تعریف می کند اما از وضع اسفبار دژ ایزدخواست شکایت ها می کند که پر از تعفن و کثافت شده است. به کاروانسرای مهیار در ۴ فرسخی شهر قمشه که می رسند توضیح می دهد این کاروانسرا در زمان شاه عباس صفوی ساخته شده و تا امروز هیچ تعمیری نشده اما سالم و سرپا است او به زحمت زیاد صفویه برای ساخت این کاروانسراها در همه نقاط اشاره می کند و می گوید با توجه به همین یک نکته باید گفت که فکر پیشرفت ایران در این دوره، در حد کشورهای پیشرفته یک امر محیرالعقول است و حس تاسف و شرمساری می کند از نوشتن این واقعیت ها.
او در مورد کاروانسراها می نویسد که یک عده آن ها را از طرف دولت تحویل می گیرند و برایشان مواجبی هم در نظر گرفته می شود از مالیات هم معاف اند اما آن ها نه تنها هیچ پولی را خرج کاروانسرا نمی کنند بلکه فضای درونی آن را به یک مشت دزد و شرور بی رحم اجاره می دهند و پولش را می گیرد در این صورت هر کس که وارد کاروانسرا می شود مجبور است از آن ها خرید کند حتی اگر جنسی با خود نبرد یا چیزی نخورد. حاج سیاح توضیح می دهد که این وضعیت درمورد آب ها و راه ها و… است و مردم هم راهی جز تن دادن به خواسته آن ها ندارند مثلا اگر پول ندهند میراب هم آب نمی دهد از طرفی اگر این گماشته ها هم مردم را سرکیسه نکنند مواجب بالادستی را چطور بدهند؟
بعد از این کاروانسرا تا اصفهان ۹ فرسنگ فاصله بوده و آن ها شب را نمی خوابند و حرکت می کنند تا به اصفهان می رسند و اکنون شهریور ۱۲۵۶ می باشد.