ارتباط سطح آگاهی و آموزش جامعه با شیوع و گسترش شایعه/کلاغ های سیاهِ رابطه

شنبه ۹ اردیبهشت ۹۶ شماره ۵۷۳
وقایع استان:
«راستی شنیدی فلانی سنگکوب کرده؟ – اوه راست میگی؟ -آره بابا تو اینستا خوندم.»، « می گن قراره لوگو پپسی بیفته رو ماه؟ – نه بابا، – آره تو اخبار گفت»، «اکرم جون شنیدی؟ – چی رو؟ -اون بازیگره بود تو فارسی وان؟ – کدوم؟ – اون دختر مو بلونده – با پولدارترین مرد ترکیه ازدواج کرده – خب خوشگل بود معلومه که از این اقبال ها خواهد داشت» این ها نه تمام مکالمات روزمره بلکه برخی از گفتگوهای روزانه افراد را از اقشار مختلف نشان می دهد. صحبت هایی که خیلی از آن ها بعد از چند وقت شایعه و دروغ از آب در می آیند؛ ولی اصولا دیگر به اندازه کافی در موردشان صحبت شده و برایشان داستان های جدید و حتی جمله های طنز نیز ساخته شد.
همین چند شب پیش بود که دوباره یک شایعه در دنیای مجازی دست به دست چرخید. مرگ فلان بازیگر سینما و تلویزیون، نامی که بارها و بارها به دلیل بیماری که این بازیگر به آن مبتلا است زمینه ساز این شایعه ها شده است. این بازیگر از این اقدام ابراز ناخشنودی کرده است اما تنها نام او نیست در هفته های اخیر نام چند هنرمند و خبر مرگشان چندین بار در شبکه های اجتماعی آورده شد که دقایق یا ساعتی بعد از سوی همان هنرمند یا خانواده هایشان تکذیب شده است البته این مساله تنها در مورد مرگ نیست بلکه در مورد ازدواج آن ها یا ماجراهای جذاب دیگری نیز همیشه این داستان ها نقل می شود. رضا رویگری بازیگر سینما و تلویزیون که در چند ماه اخیر در مرکز سیبل این شایعه ها قرار داشته است از این شایعه ها انتقاد و به ایرنا گفته است حالم خوب است و به شکر خدا مشکلی ندارم، فقط می خواهم بدانم از دست شایعه سازمان مرگ هنرمندان به کجا باید شکایت برد؟ وی با رد شایعات مطرح شده در فضای مجازی افزود: متاسفانه این برای چندمین بار است که برخی نسخه مرگ من را پیچیده و در فضای مجازی منتشر می کنند.
البته تمامی شایعات به یک فرد و یا هنرمند ختم نمی شود شایعات می تواند از جنس سیاست، اقتصاد، سلامت و … باشد. اما ما برای چه شایعه می سازیم؟ شاید هرگز نتوان منشا اولیه یک شایعه را به درستی پیدا کرد؛ ولی نمی توان انکار کرد که شایعه یکی از رفتارهای اجتماعی روزانه ما شده است. البته شایعه سازی در برخی دوران ها مثلا در دوران جنگ یا در آستانه اتفاقات سیاسی چون انتخابات نیز بسیار می شوند. شایعه اطلاعاتی را شامل می شود که برای مردم اهمیت دارد و در واقع خبری است که نمی توان در مورد درست یا غلط بودن آن در وهله اول نظر داد. هرچند مدت زمان عمر این شایعات در عصر حاضر به دلیل وجود پیشرفت اطلاع رسانی کم شده است؛ ولی از سوی دیگر به دلیل همین گستردگی دامنه پخش آن نیز بیشتر شده است یعنی در همان زمان کم ممکن است تعداد زیادی از این خبر یا موضوع مطلع شوند، کپی کردن یا فوروارد کردن یک خبر خیلی زودتر از شیوه دهان به دهان یک شایعه را گسترش دهد.
شایعه می‌تواند از یک اطلاع نادرست منشا بگیرد یا آنکه منبع آن اطلاعی درست ولی اغراق آمیز و درهم باشد. آن خبر از فردی به فرد دیگر و از گروهی به گروه دیگر منتقل می‌شود، بدون آنکه منشا آن مشخص یا دلایل قطعی درباره صحت آن وجود داشته باشد.
شاید خیلی در پدیده ای به نام شایعه منشا و ریشه شکل گیری آن خبر اهمیت نداشته باشد بلکه شکل همه گیر و باورپذیری آن در میان مردم مهم است. البته شایعه در همه جا و در تمامی طبقات اجتماعی وجود دارد.
به گزارش وقایع استان به نقل از پارسینه پژوهشگران برای تقسیم بندی شایعه تلاش فراوانی کرده‌اند، اما از آنجا که روابط اجتماعی به هم پیوسته و انگیزه های درونی انسانها متفاوت است. نمی‌توان تقسیمی فراگیر به دست داد که در همه جا قابل استناد و انطباق باشد . بایساو انواع شایعه را به شرح زیر می‌داند شایعه‌های خزنده: شایعه‌هایی که به آرامی منتشر می‌شوند و مردم آن را به طور پنهانی و پچ‌پچ‏کنان و در گوشی به یکدیگر منتقل می‌کنند، نهایتاً در همه جا پخش می‌گردد. شایعه‌های تند و سریع: شایعه‌هایی است که چون آتش به خرمن می‌افتند. این نوع شایعه‌ها در زمانی کوتاه، گروه وسیعی را تحت پوشش میدهند. آنچه درباره حوادث و فجایع، پیروزیهای درخشان یا شکست‌ها در زمان جنگ انتشار می‌یابد، از این نمونه است. از آنجا که اینگونه شایعه‌ها بار هیجانی و عاطفی فراوان دارد و هیجان‏هایی چون وحشت، خشم و خوشحالی ناگهانی ایجاد می‌کند، موجب بازتاب فوری می‌گردد. شایعه‌های شناور: اینگونه شایعه‌ها هر گاه شرایط را مساعد بیاید. قوت می‌گیرد و در غیر این‌صورت مخفی می‌ماند تا موقعیت فراهم شود. اخبار و مطالبی که در جنگها پیرامون آلوده‌سازی آبها، وحشی‏گری دشمن در برخورد با زنان و کودکان و مانند آن پخش می شود، از این نوع شایعه‌ها است. اما باید دید چرا مردم شایعه را می پذیرند؛ هر شایعه ای مخاطب خود را پیدا خواهد کرد مخاطبی که در انتشار بیشتر آن موثر خواهد بود یکی از علل پذیرش شایعه نیاز است ما اگر در زندگی از مساله ای ناراضی باشیم و نیاز به شرایطی داشته باشیم با شنیدن یک خبر از آن شرایط به دنبال نشر آن هستیم زیرا می خواهیم که باور کنیم این شرایط وجود دارد، اختلاف با یک نفر یا یک اعتقاد نیز می تواند در شایعه سازی موثر باشد، مثلا به دلیل اختلافات خود با یک فرد و یا یک گروه که بیشتر جنبه انتقامی دارد.گاه ما برخی شایعه را باور می کنیم زیرا برای توجیه انجام یک عمل یا صفت بدی در خود نیاز به آن شایعه داریم. از طرفی گاه یک خبر واقعی می تواند در نقل قول های مختلف دچار حذف و اضافه هایی شود زیرا از فیلتر افراد مختلف عبور خواهد کرد و در نهایت با خبر ابتدایی تفاوت خواهد داشت.
اما شایعه در جوامعی چون جامعه ما زودتر گسترش پیدا کرده و باور می شود اما چرا؟ در جامعه ما تحقیق و مطالعه امری بیگانه است سیستم آموزشی در کشور ما تحقیقی نیست و بیشتر هر آنچه در کتاب ها بوده است را بعنوان یک حکم و واقعیت بدون هیچ دلیل و تحقیقی پذیرفته ایم همین باعث شده که خیلی راحت به اشتباه بودن یک مساله شک نکنیم. از طرفی چون هنوز در جامعه ما سنت و خرافه وجود دارد بخشی از شایعات در این زمینه و نشانه گرفتن آن است. مساله دیگر نداشتن و نشناختن منابع مورد اعتماد و قوی است. البته نباید از این نکته غافل شد که احساسات و تعصبات ما در این زمینه موثر است. بهرحال هرچه در جامعه ای شایعه و باور و گسترش آن بیشتر باشد نشان می دهد که چقدر مردمان آن کشور سطحی هستند و باید برای تغییر آن شرایط تلاش کرد.