روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۸ شماره ۱۱۴۶
نیم ور؛ کهنسال نام آور
بخش سی و نهم/ فصل پنجم
مهدی لعل بار- جواد احدی- شهرزاد قربانی/ نویسندگان:
-۱۲ سیپک
یک مسیر آب زیرزمینی در شمال نیم‌ور، آب روستای قلاور را در شرق نیم‌ور تأمین میکرد. در محلۀ چاله قنات امکان دسترسی به این آب با تعبیۀ بیست پله وجود داشت که به آن «سیپک» می‌گفتند.
آب ولرم آن باعث شده بود تا زنان لباسهای خود را در آن بشویند، به همین دلیل آب روستای قلاور غیربهداشتی شده بود و مردم قلاور درخواست بستن سیپک نیم‌ور را کردند. حاج عباسعلی رجبی در خصوص سیپک می‌گوید: «آب آن در تابستان بسیار خنک و در زمستان گرم بود و زنان در آن لباس می‌شستند. ارتفاع این محفظه حدود ۲ متر بود و ابعاد آن ۴ متر پهنا و ۱۰ متر طول داشت و حدود ۱۰ نفر در دو طرف جوی آب می‌توانستند مشغول شستن لباسها شوند.» پیرمردان و پیرزنان قدیمی نیم‌ور یاد می‌کنند که در جوانی و هنگامی که هنوز مواد شوینده به شکل امروزی وجود نداشت نیم‌وری‌ها از «پشوه» برای شستشوی لباسها در سیپک استفاده می‌کردند و از آن به عنوان یک پاک کننده و سفید کننده خوبی یاد می‌کنند. پُشوه بوته‌ای مملو از تیغهای سفید رنگ و درشتی است که بسیار تند مزه است و در دل کوه‌ها می‌روید و از ریشۀ آن برای تهیۀ پودر شستشو استفاده می‌کردند. به این ترتیب که پس از چیدن، ریشۀ آن را خشک کرده و در سرکوب کوبیده، حسابی آن را نرم کرده و برای شستشو استفاده می‌کردند.
-۱۳ پل باقر آباد
این پل که قدمت آن مربوط به دورۀ قاجاریه است در زمان اشغال ایران توسط روس‌ها ساخته شده و محل استقرار آن در جاده قدیمی اصفهان – اراک و جنب جاده آسفالتۀ فعلی محلات است. بنای اصلی پل به علت جریان شدید سیل تا حدودی آسیب دید اما مجدداً بازسازی شد.
مصالح به کار رفته در بنای پل عمدتاً سنگ است. در مجاورت پل باقرآباد، پل جدید دیگری نیز احداث شده است که در مسیر اصلی دلیجان، نیم‌ور و محلات قرار دارد و دوطرف رودخانه را به یکدیگر وصل می‌کند. پل باقرآباد در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۶۹۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
-۱۴ مسجد جامع نیم‌ور
«واژه مسجد، به‌معنای سجده‌گاه، در لغت از ریشه «سجد» مأخوذ است، و در اصطلاح به مکانی گفته می‌شود که در ملکیت کسی نباشد و تنها برای الله باشد و به نماز و عبادت مسلمانان اختصاص داده شود.»
در آیه‌های متعدد قرآن مجید و در احادیث نبوی بر ساختن مسجد و آبادانی آن تأکید و برای این عمل ارزشمند، پاداش و اجری عظیم تعیین شده است. امر ساخت و ساز مسجد در قرآن مجید در ضمن بیان اهداف آن مطرح شده است و به جای دستور صریح به ساخت و ساز مسجد، اهداف این امر، مهم شمرده شده است. شاید بدین جهت که بنا کردن مسجد و عبادت‌گاه امری فطری است و پیروان همۀ ادیان الهی در پرتو آموزه‌های کتاب‌های آسمانی و پیامبران الهی به بنای مسجد و عبادت‌گاه مبادرت می‌ورزند.
«مسجد جامع اصطلاحاً به مسجدی گفته می‌شود که در آن اجتماع بیشتری باشد و اکثر مردم در آن جا برای نماز حاضر شوند و اختصاص به یک محلّه و گروه خاصی نداشته باشد. بنابراین مسجد بازار و مسجد محلّه را مسجد جامع نمی‌گویند.»
مسجد جامع، در معماری دورۀ اسلامی ایران، به مسجدی گفته می‌شد که در هر شهر برای اجتماع مردم توسط حاکمان، افراد متمکن یا خیرین تأسیس شده و نمازهای گروهی مهم مانند نماز جمعه و نماز عید در آن اقامه می‌گردد و به همین علت در مقیاس بزرگتر ساخته می‌شود.
«کلمه جُمعه نیز پیوند معنایی نزدیکی با جامع دارد، از آن روی مسجد، جمعه نامیده شده است که مسلمانان برای نماز این روز اجتماع ویژه‌ای برپا می‌کنند و از این رو مسجد جامع را مسجد جمعه نیز گویند .البته مساجد جامع با مساجد بزرگ یا کبیر در شهرها نیز تفاوت داشتند؛ مساجد جامع به سبب برپایی نماز جمعه بدین نام خوانده می‌شدند نه به سبب وسعت و بزرگی. از سوی دیگر، مساجد بزرگی در شهرها بود که نماز جمعه در آنها اقامه نمی‌شد؛ از این رو، گاه میان این دو نوع مسجد فرق گذاشته شده و فضیلت مساجد بزرگ در مرتبه بعد از فضیلت مساجد جامع قرار گرفته است.»
از کاربردهای اصلی مسجد جامع گرد هم آوردن ساکنان یک شهر برای ارتباط با یکدیگر بوده‌است. بر خلاف سایر مساجد، مسجد جامع تنها محل برگزاری نمازهای روزانه نبوده بلکه بیشتر جایی برای اطلاع رسانی بین اهالی شهر و مردم بوده‌است. از دیگر کاربردهای آن برپایی نماز جمعه، نماز عید فطر و عید قربان می‌باشد. می‌توان گفت که تمام شهرهای ایران، مسجدی با نام مسجد جامع دارند.
مسجد جامع تاریخی نیم‌ور ثروت گرانبهایِ معنوی به جا مانده از تاریخ است، که گواه بارز تداوم، حفظ اصول کلی، جوهره معماری دوره‌های گذشته و جان مایه آن حکمت و فلسفه الهی اسلام است.
این مسجد از زیباترین آثار مذهبی به جای مانده در نیم‌ور است که معمار آن با استفاده از مصالحی همچون خِشت وگِل بنای زیبایی را ایجاد کرده که نگاه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و به تحسین آن می‌پردازد.
مسجد جامع در کنار میدان پاچنارکه میدان مرکزی بافت قدیم نیم‌ور محسوب می‌گردد واقع شده است. وجود یک آب انبار و حمام قدیمی نیز در نزدیکی آن که امروزه اثری از آنها دیده نمی‌شود، مؤید مرکزیت مسجد از لحاظ موقعیت جغرافیایی در زمان خود بوده است.
در نام سازنده این مسجد بر اساس کتیبه موجود در آن «علی عبدالمحمد نیموری» ذکر شده‌است:
«مرحوم میرزا نیموری، نیم دانگ از قریه حسن آباد، مشروب از نهر نخجیروان را وقف نموده… که سه سهم صرف تعمیر و فرش مسجد مرحوم حاجی عبدالمحمد شود.» البته در کتاب سفر نامه عراق عجم ساخت مسجد را به حاجی عبدالله نیموری نسبت داده است که همراه آن آب‌انبار و قلعۀ حاج عبدالله را نیز ساخته است، در سندی که مربوط به سال ۱۳۴۱ می‌باشد نیز اهالی شهر، نام مؤسس مسجد را عبدالمحمد و تاریخ بنای آن را سال هزار و دویست و سی هفت هجری قمری (۱۲۰۰هجری شمسی ) ذکر می‌کنند، هرچند برخی معتقدند این بنا حداقل ۵۵۰ سال عمر دارد چنانچه سالها پیش که دکتر فرهادی از این مسجد بازدید کرده بود به نوشته‌هایی در خصوص تاریخ بنای این مسجد اشاره کرده بود که گویا متعلق به عصر صفوی بوده است در حالی که سازمان میراث فرهنگی تاریخ ساخت آن را به دورۀ قاجار مرتبط میداند.
صحن اصلی مسجد به شکل مکعب مستطیل و داخل آن ستونهایی به شکل مربع و به ابعاد یک متر در یک متر تعبیه شده است. تعداد ستونها ۴ عدد در مرکز و ۲۶ ستون درکناره‌ها، فضای بسیار دل‌انگیزی را بوجود آورده که این خود دستاورد معماری هماهنگ و منظمی است که از ترکیب نمودن اشکال و الگوهای هندسی بخوبی استفاده کرده است.
فضای داخلی مسجد به سه قسمت مرتبط به یکدیگر تقسیم شده است، که هرقسمت به وسیلۀ یک درب بزرگ به حیاط راه دارد. همچنین در کنار این سه درب، در بخش شرقی و غربی دو درب کوچکتر برای ورودی بانوان در نظر گرفته شده است که درب شرقی به حیاط مسجد و درب غربی به کوچه مجاور دسترسی دارد. برای ورود به حیاط مسجد نیز دو درب، یکی قسمت شرقی و یکی قسمت غربی حیاط قرار دارد.
برای افزایش پذیرش بیشتر جمعیت دور تا دور فضای داخلی طاق‌نماهایی ایجاد شده است. البته این طاق‌نماها در سه قسمت ورودی درب‌ها وجود ندارند. برای دسترسی به این طاق‌نماها و همچنین پشت بام از دو راه پله در انتهای ورودی کناری (شرقی- غربی) می‌توان استفاده کرد. در بالای ستونها و کنار دیواره‌های مسجد نیز آیات و اشعاری دیده می‌شوند که بر روی گچ نوشته شده‌اند، که امروز آنها را رنگ آمیزی کرده‌اند.
برای تهویه هوا و همچنین بهره بردن از نور طبیعی به منظور نوردهی داخل مسجد، پنجره‌هایی در دیواره‌های اطراف ایجاد شده که در راهروهای جدا از هم در جوار طاق نماها قرار دارد.
سقف مسجد دارای ۹ گنبد و ۱۹ گنبدک است. دیواره جنوبی آن دارای ۲ پشت بام به شکل قائم‌الزاویه است، گنبدهای نیمکره و بزرگتر روی ستونها وگنبدک‌ها روی ستون‌های کناری قرار گرفته‌اند.
در بخش جنوبی مسجد حیاط وسیعی قرار دارد که یک حوض و تعدادی درخت کاج در میانه آن خودنمایی می‌کند. همچنین بعد از این حیاط حسینیه‌ای را جدیداً احداث نموده‌اندکه متعلق به هیئت ابوالفضل شهر نیم‌ور است. درهر طرف دیواره‌های شرقی و غربی حیاط، چهار تکیه قرار دارد که در گذشته به عنوان تکیه‌های عزاداری در ماه محرم استفاده می‌شد. در بالای تکیه‌ها، طاقهایی قرار دارد که به یکدیگر راه دارند. بین تکیه‌ها و طاقها دیواری به بلندی حدود پنج متر و پهنای نود سانتیمتر قرار دارد که در قدیم نقش‌هایی بر آن حک شده بود، اما اکنون کاشی‌کاری شده‌اند. تکیه‌ها و طاقها در محرم بوسیلۀ پارچه تزئین می‌شدند و محل عزاداری و پذیرایی از عزاداران حسینی بود.
هنگام تغزیه خوانی در داخل حیات مسجد، مردان داخل حیاط و تکیه‌ها و زنان داخل طاقها رفته و از آنجا شاهد برگزاری مراسم بودند .این بنا با شماره ۱۳۸۱۵ در آبان ماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ثبت شدۀ ملی ایران قرار گرفته است.
