مفهوم رشد و توسعه

دوشنبه ۱۰ دی ۱۳۹۷   شماره ۱۰۰۸

***

حمیدرضا بهشتی نژاد

کارشناس ارشد مرکز تحقیقات آموزشی کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

***

دو اصطـلاح رشــد (growth) و تــوسعـــه (development) غالبا توسط مردم به یک معنی به کار می رود که نادرست است. رشد یک مفهوم تک بعدی است و منظور از آن ازدیاد کمی ثروت در یک دوره زمانی مشخص درفرد و جامعه است. شاخص اندازه گیری رشد، درآمد سرانه است. توسعه یک مفهوم چند بعدی است که علاوه بر ازدیاد کمی ثروت، چگونگی توزیع عادلانه ثروت و تغییرات کیفی نظام اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را نیز در بر می گیرد. شاخص های اندازه گیری توسعه، کاهش فقر، کاهش بیکاری و کاهش نابرابری است. توسعه نه ساختن کارخانه است، نه تاسیس فرودگاه، نه داشتن انرژی اتمی، نه سوار شدن خودروهای لوکس و …. اینها همه مظاهر توسعه است که هم می شود خرید و هم کپی برداری کرد. توسعه از مغزها شروع می شود. آنچه در این چهل سال دنبالش بودیم و هنوز هستیم «رشد» و «پیشرفت» است، توسعه نیست. رشد، لباس توسعه است. واقعیت توسعه، اول در مغزها رخ می دهد و سپس به رفتارها منتقل می شود. ما وقتی بهترین بوستان ها را داشته باشیم ولی مجبور باشیم برای حفــاظت از آن دورش را نـرده بکشیـم و یا بهتـرین پل های عابر پیاده را داشته باشیم ولی باز بدون توجه به آن از عرض خیابان بگذریم نشان دهنده اینست که ازتوسعه یافتگی فاصله داریم. در واقع توسعه یک تحول درونی و ذهنی است که از خانه، مدرسه و مهمتر از همه از مادران شروع می شود. توسعه یعنی توانایی مشارکت، مسئولیت پذیری، انتقاد پذیری، گفتگو، خلاقیت، صبوری و خطرپذیری. توسعه یعنی توجه به «رضایت» بیش از توجه به «رفاه» ما از لحاظ مقدار تولید ناخالص ملی جز ۲۰ کشور اول دنیا هستیم، اما این مساله زیاد مهم نیست، مهم اینست که ما در مقابل این تولید ناخالص ملی چه مقدارشادی ناخالص ملی ایجاد کــرده ایم. در واقع بــا مسامحه می توان گفت رضایت و شادی ملی، شاخصی برای احساس سعادت آن جامعه است.
وقتی که ما روی رشد بدن فرزندانمان برنامه ریزی و دقت می کنیم، اما توجهی به رشد ذهنی و رفتاری آنان نکنیم، در این صــورت فـرزنـدان مــان کـم کـم دارای بدن هایی قوی و ورزیده می شوند. اما چون بعد ذهنی و رفتاری رشد نکرده است از این بدن ها ی قوی در جهت خشنونت وآسیب به دیگران و بی قانونی استفاده می کنند و به تدریج که بدن فرزندان مان رشد می کند و قوی می شود باید ذهن آن ها و عادت های رفتاری و فکری آنها نیز ارتقا یابد تا این بدن های قوی باعث آسیب به خودشان یا دیگران نشود. اگر همزمان با رشد بدنی، بعد ذهنی و رفتاری فرزندان مارشد نکند و ارتقا نیابد، برای کنترل آنها نیــازمند ایجـاد محدودیت های بیرونی مانند دیوار و نرده و پلیس و انگشت نگاری و دزد گیر و دوربین و نظایر این ها هستیم، اما وقتی بعد ذهنی و رفتاری افراد همزمان با رشد بدنـی شان رشد مـی کند، نیـاز به خیلی ازاین ابزار های کنترلی نیست. بنابراین در یک کلام می توان گفت توسعه به معنی ذهنی شدن و درونی شدن محدودیت ها در جامعه است. یعنی اگر محدودیت ها ذهنی شود، دیگر مثلا برای کنترل رفتارهای رانندگی مردم نیازی نیست که از پلیس و نرده و بلوک بتنی و سرعت گیر و … استفاده شود و بنابراین بخش بزرگی از هزینه هایی که برای این نظارت ها انجام می شود دیگر لازم نخواهد بود. بنابراین وقتی بعد ذهنی و رفتاری توسعه رخ می دهد، زندگی اجتماعی و اقتصادی ما کم هزینه تر می شود.در پایان بد نیست به جنبه های مختلف توسعه هم اشاره کنیم:
توسعه اقتصادی (Economic development) نزدیک ترین مفهوم به رشد، تــوسعه اجتمــاعی (social development)، تــوسعه فرهنگی (cultural development)، تـوسعه سیاسی (political development)، تــوسعه انسانی (human development)، تــوسعه پـایـدار (sustained development)