سفر شاهان به اراک چگونه نوشته شد؟

سه شنبه ۵ بهمن ۹۵ شماره ۵۱۴

یوسف نیک فام

کتاب سفر شاهان به اراک که به تازگی منتشر شده است، دوازدهمین کتابی است که در ادامۀ پژوهشهای مستقل اراک شناسی ام به چاپ رسیده است.
مراسم رونمایی کتاب در کتابفروشی طلوع اراک در صبح روز جمعه یکم بهمن ماه با حضور نویسندگان، پژوهشگران و علاقه مندان کتاب برگزار شد.
جرقۀ پژوهش دربارۀ سفر شاهان اراک با خوانش یادداشتی از شادروان استاد ابراهیم دهگان دربارۀ یکی از سفرهای محمدرضا شاه پهلوی به اراک در کتاب «کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک» در ذهنم زده شد. این استاد ارجمند یکی از مهمترین پژوهشگرانی است که با احاطه بر تاریخ اراک، آثار بسیار ارزشمندی از خود به یادگار گذارده است که بسیار شایسته است به خاطر اهمیت کتابها و برای آشنایی بیشتر نسل جوان با او، تمامی آثارش دوباره بازخوانی و منتشر شوند.
پژوهش کتاب از سال ۱۳۹۳ با جستجو در منابع موجود، کتابها، نشریات قدیمی، اسناد و مدارک آغاز شد. مشکلات بسیاری در انجام آن پیش رو بود. دسترسی به منابع کتابخانه ای در کشور متاسفانه چندان به سامان و آسان نیست و منابع موجود، اغلب به سختی در اختیار پژوهشگران به ویژه پژوهشگران مستقل که وابستگی به اداره و یا نهاد خاصی ندارند قرار می گیرد. جای تأسف بسیار است که حتی با وجود سالها پژوهش و انتشار کتاب دربارۀ اراک، حتی در زادگاه خود با مشکلات بیشتری نسبت به تهران روبه رو بودم.
رویکرد پژوهشی داشتن نسبت به تاریخ اراک و موضوعات مرتبط با این شهر را اولین بار شادروان استاد مرتضی ذبیحی پیشنهاد داد. خوب یادم است قبل از اینکه کار پژوهشی بر روی «طنزآوران اراک» را انجام بدهم، تصمیم گرفته بودم دربارۀ «طنز در آثار شیخ اجل سعدی» کار را آغاز کنم که ایشان با پیشنهاد بسیار هوشمندانه و دلسوزانه اش نظرم را عوض کرد:«چرا دربارۀ طنزنویسان و طنزپردازان اراک کار نمی کنی؟» سؤالی که باید از پژوهشگران شهر پرسید که «چرا دربارۀ اراک کار نمی کنی؟» به نظرم هر اثری که دربارۀ اراک منتشر و چاپ شود، بیش از هر چیز خدمت بزرگی است که حتماً نتایجش در ابتدا نصیب خود پژوهشگر خواهد شد. همچنان میدان گسترده ای از موضوعات زمین ماندۀ بسیار فراهم است که مرد(زن) عمل می خواهد که آستین بالا بزند و همت کند تا بخشی از سؤالات و چرایی ها را پاسخ دهد. مراکز پژوهشی و دانشگاهی شهر، حتماً در چنین رویکردی می توانند نقش مؤثری داشته باشند و به نوعی مدیریت پژوهشی باید به سمت انجام چنین پژوهشهایی سوق داده شد و اولویتها بر این اساس تعریف شود تا دانش پژوهان به این وادی فراموش شده رهبری شوند و نقش مهمی در شناخت همه جانبۀ شهر داشته باشند.
و اما در سفر شاهان به اراک پس از جستجوهای بسیار سفرهای چهار سلطان به سلطان آباد شناخته شد. این چهار سلطان به ترتیب عبارت اند از: فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، رضاشاه پهلوی و محمدرضاشاه پهلوی.
به نظرم تمامی سفرهای این شاهان در تور جستجوهایم افتاده است. در روایتگری نیز رویکردی صرفاً گزارشی داشتم و از تحلیل و بررسی اقدامات و رفتارهای شاهان اجتناب کردم؛ هرچند برخی از این اقدامات مانند اصلاحات ارضی محمدرضاشاه پهلوی همچنان مناقشه برانگیز و بسیار جای تحلیل و بررسی دارد.
در روایتگری تاریخی با اینکه اغلب صاحبنظران مباحث تاریخی معتقد هستند که به هر حال، هر روایتگری حتماً نسبت به موضوعات نمی تواند بی طرف باشد و نظراتش را دخالت خواهد داد و ارزش گذاری خواهد کرد با این حال تلاش بسیاری شد تا با شیوۀ پژوهش و نحوۀ روایت چندان اشتیاق و یا تنفر و مخالفتی با هیچ یکی از تصمیمات و اقدامات شاهان در اراک نداشته باشم و این رویکرد در سراسر اثر جاری باشد.
امیدوارم کتاب خوانده شود و مراکز دانشگاهی و به ویژه دانشجویان تاریخ و علاقه مندان تاریخ اراک نسبت به آثار منتشره دربارۀ شهر واکنش نشان دهند و از این بی تفاوتی و کرختی ای که متاسفانه حاکم شده رها شده و نشستهایی که می تواند منجر به پویایی بیشتر در این عرصه شود برگزار کنند.