زنی برای همه فصول/به بهانه اولین سالگرد درگذشت مریم میرزاخانی بزرگترین زن نابغه ریاضیات جهان

دوشنبه ۲۵ تیر ۱۳۹۷   شماره ۸۸۵

تمدن چیست ؟ نتیجه نفوذ زنان پاکدامن است
امرسون

***

وقایع استان
اسحاق شهبازی

***

روزی روزگاری نه چندان دور حدود دهه شصت یعنی دوران کودکی ما؛ کودکانی در ایران به دنیا آمدند که به نسل سوخته شهرت دارند.کودکانی از جنس موشک و خمپاره، کودکانی از نسل پناهگاه های زیر زمینی و شهید، نسلی کــه عـاشق می شدند، رویا می بافتند و…کودکانی که با این صدا نوستالوژی خاصی دارند. « شنوندگان عزیز توجه فرمایید، صدایی که هم اکنون می‌شنوید وضعیت قرمز یا وضعیت خطر است و معنی و مفهوم آن این است که به پناهگاه‌ها و نقاط امن پناه ببرید.» پس از چنین حادثه تلخی که به فرار یا سقوط بمب افکن‌های دشمن می‌انجامید، آژیر دیگری از بلندگو‌ها در کوچه و خیابان می‌ریخت که اصطلاحا آژیر سفید نام داشت. آژیر سفید، علامتی بود که مخاطبان خود را به وضعیت ایمن و بی خطر وعده داده و از آن‌ها می‌خواست که بدون دغدغه و با آرامش خاطر، کار و زندگی معمولی خود را از سر گیرند. شب ها، اما هنوز این هجوم تلخ، گزنده‌تر و دلهره آورتر می‌شد. نیمه شب و درحالیکه همه در خوابی خوش بودند، یا بچه ها در حال نوشتن تکالیف مدرسه بودند. یکباره برق همه مکان‌های شهر قطع می‌شد و فقط صدای مرگ آور آژیر قرمز بود که از بلندگو‌ها بگوش می‌رسید. شهروندان که در میانه‌ی خواب و استراحت شبانه شان، به پناهگاه خاصی دسترسی نداشتند، مجبور بودند بچه‌های خسته و خواب آلودشان را در آغوش گرفته و منتظر اصابت راکت یا موشک دشمن به نقطه‌ای از نقاط شهر، چشم به سقف خانه شان بدوزند. نقطه‌ای در دوردست یا آنقدر نزدیک که سقف خانه آن‌ها را هم بلرزاند و یا ناگوارتر از همه اینکه، به همان خانه اصابت کرده و همه اعضای خانواده را با همدیگر به کام مرگ بفرستد. واقعا درس خواندن و تکلیف نوشتن در آن زمان کاری بسیار متفاوت تر از امروز بود.
کودکانی که تلفن همراهی برای پیامک زدن نداشتند، نسلی که هر روز امیدوارانه پـای تلویزیون می نشستند تا بارباپاپا، دختری به نام نل و بچه های مدرسه آلپ را تماشا کنند و خبری از ماهواره و اینترنت نبود تا سرگرمشان کند. محصلانی که عشقشان روز جمعه و تعطیلی آخر هفته بود و کـــارت های آفرینی که از خــانم معلم می گرفتند.آخر می دانید آن روزها توقع ها آنقدر بالا نبود که برای یک نمره ۲۰ در ریاضی از پدر تبلت بخواهند و از مادر ایکس باکس و پلی استیشین. آن روزها نهایت گرافیک بازی های کامپیوتری آتاری بود و دسته خلبانیش.آن هم در دسترس همه نبود.
آری صحبت از دهه شصتی هاست ، دهه شصتی هایی که همبرگر و پیتزا نمی شناختند ودلشان با یک سیخ جگر خوش بود. دهه شصتی هایی که حالا متفق القول می گویند نه از زندگی بی دغدغه و آرام دهه ۴۰ و ۵۰ ها بهره برده اند نه از زندگی راحت طلبانه و پر از تکنولوژی دهه ۷۰ و ۸۰ ها! دهه شصتی هایی که یا زیر سایه جنگ بودند و یا زیر سایه افزایش جمعیت و نبود امکانات. نسلی که با رتبه های نزیک هزار هم شانس راه یافتن به دانشگاه نداشت. ولی اکنون حتی تعداد کسانی که ثبت نام میکنند از تعداد صندلی های دانشگاهها کمتر است و حقیقتا کسی که در آن روز به مقام جهانی می رسید واقعا سوپر نابغه بود. دهه شصتی ها چه بخواهند چه نخواهند مریم میرزاخانی اسطوره و ایده آل زمانشان است. مریم میرزاخانی که از دل موشک و خمپاره و پناهگاههای آن زمان به قله های جهانی علم رسید.
همان کسی که اولین دختری بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت و همچنین اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. مریم اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت و اولین فردی بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت.
میرزاخانی دوره لیسانس و فوق لیسانس ریاضی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد. وی در سال ۲۰۰۴ با اخذ مدرک دکترای دانشگاه هاروارد به سرپرستی کورتیس مک‌مولن، از برندگان جایزه فیلدز، در دانشگاه‌های پرینستون و استنفورد به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان جهان برگزید و تجلیل کرد. میرزاخانی مدتی در پرینستون درس می‌داد ولی بعد به استنفورد رفت و کار تدریس و پژوهش را در آن‌جا پی گرفت. او در شهریور ۱۳۸۷ ( اول سپتامبر ۲۰۰۸ ) و در ۳۱ سالگی به درجه استادی این دانشگاه رسید و همه این ها نشان میدهد تلاش آنها که در بدترین شرایط رشد میکنند به مراتب ستودنی تر از کسانی است که با داشتن تمامی امکانات موفق میشوند.
نسل کنونی که از دوسه سالگی آموزش زبان می بیند و از ۱۵ سالگی در کلاس های کنکور شرکت میکند و با داشتن تمامی فاکتور های موفقیت باز هم در نهایت سر از دانشگاه آزاد در می آورد هرگز نمیتواند یک مریم میرزاخانی را تولید کند چرا که مریم میرزاخانی نشان داد که عالم بودن را به صورتی ژنتیکی در خود داشته است. زیرا او در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد که بالاترین نشان علمی رشته ریاضیات است و هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان برگزیده زیر ۴۰ سال اهدا می‌شود و از آن به نوبل ریاضیات نیز تعبیر می‌شود. وی نخستین زن جهان و نخستین ایرانی بود که موفق به دریافت این جایزه گشت. مریم میرزاخانی نابغه ۴۰ ساله ریاضی جهان دختر پرافتخار ایرانی در اردیبهشت سال ۱۳۵۶ متولد و در ۲۳ تیر ماه ۱۳۹۶ بر اثر بیماری سرطان درگذشت.
دستاوردهای او در عرصه ریاضیات به حدی جهانیان را شگفت زده کرده بود که در ۲فوریه ۲۰۱۸ استلاجیک، شرکتی فعال در زمینه تصویربرداری و تحلیل دیدبانی زمین، میکروماهواره‌ای از سری گنوست به اسپانیایی: ÑuSat را به فضا پرتاب کرد که به افتخار مریم میرزاخانی نام‌گذاری شده‌است. همچنین سیارک ۳۲۱۳۵۷میرزاخانی به یاد او نامگذاری شد. این نامگذاری افتخاری رسمی توسط مرکز بررسی ریزسیاره‌ها منتشر شد. مریم میرزاخانی نه تنها نشان داد که زنـــان به هیچ وجــه در حل عمیق ترین مسائل پیچیده جهانی کمتر از مردان نیستند بلکه نشان داد که در جامعه مرد سالار ایرانی هم همواره زنی که به خوداتکایی و توان ذاتی خود ایمان دارد می تواند در سخت ترین رقابت های جهان بزرگترین مردان را هم در عرصه علمی شکست دهد. میرزاخانی در سال ۱۹۹۹میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کندکه سالها ریاضی دانان را درگیر خودش کرده بود. توضیح آنکه ریاضیدانان مدت‌های طولانی بود که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات میتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی در این زمینه پیدا کرد. میرزاخانی نشان داد که ابعاد گوناگون فرم‌های غیرطبیعی هندسی را میتوان از طریق فرمول ریاضی حل کرد در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی وی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد.
میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری از حلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت و دنیای علمی زمان خود را شگفت زده کرد.
زمانه ای که در اوج مشکلات که در کشور حاکم بود؛ مریم میرزاخانی جهانیان را شگفت زده کرد من را به یاد جمله ای از شولم می اندازد که میگفت: مسیحا درست در روز تخریب معبد به دنیا آمد. این یعنی اینکه همواره در اوج بحران و زمانی که تصور می کنیم همه چیز را از دست داده ایم می بینیم که اسطوره ای متولد میشود و ما را شگفت زده می کند.