رادیو در ایران ۷۷ ساله شد/یک جعبه پر از صدا

دوشنبه ۴ اردیبهشت ۹۶ شماره ۵۷۰
وقایع استان:
صدای خش خشی می آید و بعد گوینده اعلام ساعت هشت می کند و اخبار آغاز می شود. راننده ماشین جلویی دستش را از ماشین بیرون می آورد و چیزی می گوید. اخبار درخصوص ثبت نام سهام عدالت است. خانمی که کنارم نشسته است می گوید: بیشترش کن آقا بی زحمت! راننده می گوید: دروغ است خانم سرکاریم و بی اعتنا به حرف زن موج رادیو را عوض می کند، زن زیرلب غری می زند و شیشه ماشین را پایین می دهد. آهنگی از حامد همایون پخش می شود راننده بیشترش می کند و می گوید: والا مجازها هم دیگه از اون ور آبی ها بیشتر رِنگ دارد. مردی که جلو نشسته و تا حالا مشغول بازی با موبایلش بود، می گوید: خب حداقل خوبی اش این است که کسی نمی تواند بگوید آقا خاموشش کن می گویی رادیو است. راننده تاکسی می گوید: هه، اینم شده همدم ما از صبح تا شب هزار تا حرف می شنویم ازش راست، دروغ، شاد، غمگین… جلوتر ترافیک است ماشین ها حرکت نمی کنند رادیو ساعت هشت و پانزده دقیقه و آغاز یک برنامه ویژه انتخابات را اعلام می کند. ماشین ها بوق می زنند. کارشناس از رد صلاحیت ها و تاییدها می گوید. صدای داد و فریاد می آید انگار جلوتر خبری شده است. راننده و مرد جلویی از ماشین پیاده می شوند من به صندلی تکیه می دهم و به حرف هایی که از رادیو پخش می شود گوش می دهم. زن کناری می گوید: هنوز بهار است چرا اینقدر هوا گرم شده است و من دلم می خواهد تا باز شدن شلوغی و ترافیک پیچ رادیو را بچرخانم و روی موج مورد علاقه ام نگاه دارمش برنامه ای که آن سال ها برای ما پخش می شد برنامه ای ویژه کودکان نامش چه بود؟ یا آن تقویم تاریخ ترسناک. چرا من دیگر رادیو گوش نمی دهم؟ اصلا رادیو مثل گذشته کارکرد خود را دارد؟ اگر رادیو حذف شود چه می شود. کمتر از هشتاد سال پیش در چنین روزی بود که اولین فرستنده رادیویی در ایران کلید خورد، این فرستنده رادیویی تنها هشت ساعت برنامه از جمله اخبار و موسیقی ایرانی را پخش می‌کرد حالا با گذشت این همه سال رادیوی ایران سرشار از شبکه های رادیویی ملی و فراملی، استانی و اینترنتی است. شبکه های رادیویی چون رادیو ایران، فرهنگ، پیام، قرآن، معارف، جوان، سلامت، آوا، نمایش، صبا و …
اولین‌ دستگاه‌های‌ پخش‌ منظم‌ رادیویی‌ در سال‌۱۹۲۰ در انگلستان‌ به‌ کار افتاد و در سال‌ ۱۹۲۶اولین‌ کنفرانس‌ بین‌ المللی‌ رادیویی‌ با شرکت‌ ۲۷کشور جهان‌، در برلین‌ برپا شد و آیین‌ نامه‌ مقررات ‌ارتباطات‌ رادیویی‌ به‌ تصویب‌ رسید. رشد فزاینده‌ رادیو و مخاطبانش‌، آن‌ را تبدیل‌ به ‌رسانه‌ای‌ جمعی‌ و فراگیر نمود. ارزانی‌ بهای ‌رادیوهای‌ ترانزیستوری‌ نیز به‌ پیشرفت‌ این‌ رسانه‌ در کشورهای‌ توسعه‌ نیافته‌ کمک‌ کرد. در هر حال‌ در دنیا تقریبا یک‌ میلیارد گیرنده ‌رادیویی‌ وجود دارد، یعنی‌ برای‌ هر چهار نفر یک‌ گیرنده‌ رادیویی‌ موجود می‌باشد؛ ولی در ایران درسال ۱۳۰۳ (۱۹۲۴‌)، وزارت جنگ مقدمات استفاده از بی‌سیم رافراهم کرد. در سال ۱۳۰۵ بی‌سیم به ایران وارد گردید. از سال ۱۳۱۱ موسسات بی‌سیم توسعه ‌پیدا کردند که نهایتا به ایجاد رادیو منتهی شد. هیات وزیران روز ۲ مهر ۱۳۱۳ استفاده از رادیو را تصویب کرد و مقرراتی وضع شد که برای نصب آنتن و استفاده از رادیو اجازه وزارت پست و تلگراف و تلفن لازم بود. در سال ۱۳۱۶ مقدمات ایجاد مرکز رادیو به‌ وسیله وزرات پست و تلگراف و تلفن فراهم و به‌دنبال این اقدام در سال ۱۳۱۷ سازمان پرورش‌افکار تأسیس شد. این سازمان دارای‌کمیسیون‌های مطبوعات، کیت کلاسیک، سخنرانی، نمایش‌های رادیویی و موسیقی بود. درچهارم اردیبهشت ۱۳۱۹ اولین فرستنده ‌رادیویی در ایران در محل بی‌سیم در جاده قدیم شمیران افتتاح گردید. از سال ۱۳۱۹ رادیو تهران در ۲۴ ساعت فقط ۸ ساعت برنامه اجرا می‌کرد که شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتار مذهبی، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی بود. درسال ۱۳۲۲ رادیو تهران بخش دیگری به‌تعداد بخش‌های قبلی خود افزود و صبح‌ها نیز برنامه آن سه ساعت افزایش یافت‌. در سال ۱۳۲۴ برای روزهای تعطیل نیز برنامه‌هایی‌مدون پخش می‌گردید.
رادیو یک رسانه است، رسانه ای که شاید تا سال ها پیش و نفوذ شبکه های مجازی صمیمی ترین و نزدیک ترین رسانه به انسان ها بود؛ بیشتر مادران و پدران قدیمی مهم ترین اخبار کشور آن زمان که هیچ رسانه ای نبود و یا هنوز تلویزیون جایگاه قوی بین مردم نداشت را از آن شنیده اند از اخبار جنگ جهانی دوم و اشغال شهرها، قحطی، گرانی، کودتا تا بعدها اخبار انقلاب و اخبار هشت سال دفاع مقدس، هنوز خیلی ها قصه هایی را که در ظهر جمعه و راه شب گفته می شد را به یاد دارند و حتی قدیمی تر ها قصه امیرارسلان نامدار را در رادیو بارها شنیده اند. به نظر می رسد که هم اکنون رادیو مانند گذشته در میان مردم مخاطب ندارد ولی اینگونه نیست هنوز هستند افرادی که رادیو نقش برجسته ای در زندگی شان دارد. البته تغییر و افزایش رسانه ها و قابلیت دسترسی آسان تر به آن ها طبیعی است و شاید نسل قدیمی تر بیشتر مخاطب رادیو باشند ولی از طرفی تخصصی شدن شبکه های رادیو و افزایش تنوع در برنامه های آن باعث شده است که برخی از مخاطبین خاص نیز برای برخی شبکه های آن ایجاد شود.
آقای رسولی که راننده تاکسی است می گوید: رادیو برای من یک همدم واقعی است، من همزمان هم کار می کنم هم فرصت گوش دادن به مباحث مورد علاقه ام را دارم. البته همه برنامه های رادیو قطعا مطلوب من نیست ولی برخی اخبار، آهنگ ها و برخی برنامه های کارشناسی را دنبال می کنم.
وی در پاسخ به این سوال که واکنش مسافرین به اخبار و برنامه های رادیو چیست، می گوید: متفاوت است برای بعضی هیچ اهمیتی ندارد ولی بعضی ها با شنیدن یک خبر سر صحبت را باز می کنند و یک باره به خود می آییم و می بینیم تمام طول مسیر را درباره آن موضوع بحث کرده ایم.
وی ادامه داد: بعضی ها هم گاهی اعتراض می کنند و می گویند رادیو را یا کم کنم و یا خاموش که به آن ها هم حق می دهم.
اما طرف بعدی گفتگو ما مادربزرگی است که می گوید، هنوز رادیو گوش می کند. وی که ۶۲ سال دارد می گوید: یادم هست تمام بچگی ما و قصه هایی که در ذهنمان شکل گرفت از همین رادیو بود یک برنامه ای بود درست اسمش یادم نیست، عصرها قصه پخش می کرد ما اوایل رادیو نداشتیم همسایه مان آن را روی دیوار حیاطش می گذاشت و ما بچه ها پایین آن جمع می شدیم و گوش می کردیم.
وی ادامه داد: پدرم هم یک رادیو کوچک داشت که همیشه همراهش بود مخصوصا زمان شلوغی های سیاسی. هنوز صدای موج عوض کردن رادیو یادم است در تابستان های داغ که زیر سایه درخت انجیر توی حیاط می نشستیم.
این خانم می گوید: من الان بیشتر رادیو پیام گوش میدهم دیگر خیلی پیگیر اخبار و گفتگو ها نیستم. باید رادیو بخواند و من کارهایم را بکنم.
اما مینا که ۱۹ سال دارد هم رادیو گوش می کند، او می گوید: برخی برنامه های رادیویی واقعا عالی است من به شخصه بعضی از برنامه های رادیو نمایش را به طور جدی دنبال می کنم. همینکه بدانی در یک ساعت از روز قرار است جایی آرام بنشینی و مثلا یک نمایش رادیویی گوش کنی جالب نیست؟ جالب است و هیجان انگیز. برایم شنیدن افکت هایی چون باز شدن درها، صدای همهمه و … در زمان این اجراها خیلی لذتبخش است.
او ادامه می دهد: من قبول دارم الان رادیو مثل قبل یک رسانه همه گیر نیست ولی برای من که از بچگی با صدای رادیو بلند شده ام و همیشه تمام شخصیت های آن را از کارشناس ورزش صبحگاهی تا قصه گو راه شب را مجسم کرده ام رادیو نمی تواند قابل انکار باشد.
رادیو رسانه ای است که انگار با مخاطب حرف می زد، صداهایی که از درون یک جعبه بیرون می آید و آن صدا ما را مخاطب خود قرار می دهد. شنوندگان عزیزی که سال های سال با این صداهای جادویی خاطره داشتند و دارند. هنوز رادیو مخاطب دارد. حالا شاید دیگر رادیو یک جعبه چهار گوش بر روی طاقچه یا جلوی پنجره نباشد و بر روی تلویزیون ها و گوشی ها قابلیت دسترسی به امواج رادیویی باشد؛ ولی نمی توان انکار کرد که این جعبه کوچک سال های سال همدم مردمی بوده است که هیچ دسترسی به هیچ رسانه ای نداشتند و به نوعی رادیو بخشی از حافظه تاریخی معاصر مردم این کشور است. مردمی که اخبار و داستان های زیادی را هنوز از رادیو دنبال می کنند زیرا می توانند در هرجایی با هر آنتن دهی ای به دنیای بیرونی که درون یک رادیو است وصل شوند.