یکشنبه ۱ تیر ۱۳۹۹ شماره ۱۲۸۱

رابطه مشاوره ای چگونه رابطه ای است؟

دکتر میلاد قمی. عضو هیات مدیره
انجمن مشاوره ایران شعبه استان مرکزی

احتمالا کسانی که برای اولین بار می خواهند جهت دریافت خدمات به مشاور مراجعه کنند، با این نگرانی روبرو خواهند شد که چطور با آن ها برخورد می شود یا چطور به مشکل شان نگاه می کنند و به طور کلی اطلاع از نوع رابطه و کم و کیف رابطه در مشاوره، به یکی از مهـم ترین مشغله هـای فکری شـان تبدیل می شود. رابطه خوب و با کیفیت در بسیاری از رویکردهای مشاوره و رواندرمانی مساوی است با خود مشاوره؛ یعنی این رویکردها مشاوره را چیزی جز برقراری یک ارتباط خوب نمی دانند. اما خوب است بدانیم به صورت کلی اولین گام در کمک به مراجع یا مراجعان در جلسات مشاوره برقراری رابطه است .اما آیا هر رابطه ای را می توانیم بگوییم اولین گام در یاری رساندن می باشد یا خیر؟ قطعا پاسخ خیر خواهد بود چرا که نوع رابطه ای که در فضای مشاوره و جلسات درمانی مطرح است به صورت کلی با سایر روابط رایج در عرف جامعه متفاوت است. طبیعتاً جنس رابطه در مشاوره و رواندرمانی خاص و از جنس رابطه یاورانه یا بهتر بگوییم رابطه حسنه است، رابطه ای که بین متخصص آموزش دیده در زمینه مسائل روانی و مراجعی که نیاز به کمک در خصوص مشکلات ارتباطی و مسائلی درون روانی اش دارد برقرار است. هدف رابطه یاورانه برآورده کردن نیازهای مراجع است نه نیازهای مشاور همچنین از اهداف دیگر این رابطه افزایش توانایی مراجع در پذیرش مسئولیت خود و تصمیم گیری با توجه به شیوه حل مسئله آموخته شده در جلسه مشاوره است. قطعا خیلی از افراد به جهت اینکه نیازهای آنان در مشاوره مورد توجه قرار نگرفته است مشاوره را ترک کرده یا اینکه به هدف مطلوب نرسیده اند. بنابراین یکی از پیش شرط ها و اصول اساسی در مشاوره ایجاد رابطه حسنه بین مشاور و مراجع می باشد و طبیعتا اگر کیفیت رابطه مشاوره ای مطلوب نباشد، میزان اثربخشی نیز کاهش پیدا می کند. رابطه مشاوره ای کارآمد نوعی فرآیند متقابل بین مراجع و مشاور است و اثر بخشی این رابطه به سه عامل زیر بستگی دارد :
۱)مهارت مشاوره در بیان و انتقال درک خود از احساس ها ، جهان بینی و رفتار مراجع .
۲) توانایی مشاور در شناسایی و روشن سازی مشکل مراجع .
۳) توانایی یک مشاور در به کارگیری راهبردهای مشاوره ای مقتضی برای تسهیل خودکاوی، خودشناسی، مسئله گشایی و تصمیمی گیری مراجع که در نهایت به عمل و رفتار سازنده منتهی می شود.
رابطه مشاوره ای، رابطه ای است مبتنی بر اعتماد و زمانی اتفاق می افتد که مراجع و مشاور در یک جلسه اختصاصی و محرمانه برای بررسی مشکلاتی در مراجع که می‌تواند انواع تنش ها، نگرانی ها و مسائل احساسی، رفتاری و هیجانی باشد، با یکدیگر هماهنگ می‌کنند. در واقع کاری که مشاور می‌کند کمک به مراجع برای دیدن واضح تر و دقیق تر مسائل از جنبه‌های مختلف است. مشاور در این رابطه دنبال تعیین مقصر یا تحقیر مراجع نیست.
در رابطه مشاوره ای مشاور با روشن سازی وضع موجود و همراهی و تقویت  توانمندی مُراجع می‌تواند مُراجع را قادر می سازد که با هدف تسهیل تغییرات مثبت متوجه و متمرکز بر احساسات، تجربه‌ها و رفتارهایش بشود. بنابراین احساس امنیت و اعتماد از پارامترهای اصلی یک مشاوره موفق است. مشاوران حرفه‌ای معمولاً درباره وظیفه شان برای حفظ محرمانگی محتوای جلسات به مراجع توضیح می‌دهند اگر چه که در موارد بسیار خاص، به‌طور مثال زمانی که بحث‌های قانونی برای نجات جان فردی در میان است موظف هستند که رازداری را نقض کنند. مشاوران کارآمد در یک رابطه مشاوره ای با کیفیت در زمان های لازم قسمتی از وجود خودشان را وارد جلسه مشاوره می کنند، قسمتی از وجودشان که گاهی وقت ها یک پدر است، گاهی وقت ها یک فرد در جامعه است، گاهی وقت ها یک انسان ناتوان در حل امور و در جستجوی کمک است و در واقع در یک رابطه مشاوره ای خوب مشاور خود واقعی اش است. همچنین در یک رابطه مشاوره ای خوب مشاوران نسبت به تمام تغییرات مراجعان خود حساس هستند و نسبت به حمایت و ارتقا آنان مقید هستند.
در مجموع یک رابطه مشاوره ای خوب و با کیفیت با خوشامدگویی گرم و صمیمانه همراه با لبخند شروع می شود. هدف اصلی مشاوره در این مرحله قرار دادن مراجع در یک وضعیت راحت و شناسایی هر چه سریعتر مشکلات و نگرانی های مراجع است. البته باید به مراجع بگویید که در ملاقات او بسیار خرسند هستید. اغلب، کمی صحبت غیر رسمی درباره آب و هوا، جای پارک و پیدا کردن آدرس برای کمک به آرامش مراجع لازم است تا به اصطلاح یخ مراجع آب شود و احساس امنیت کند. استفاده از عبارت های یخ شکن مانند چه کاری می توانم برای شما انجام بدهم، می خواهم بدانم در حال حاضر با چه مشکلاتی مواجه هستید؟ می تواند به متمرکز شدن گفتگو بر دلیل اصلی ملاقات کمک کند.
اما در مقابل تمام کاربردهایی که برای یک رابطه مشاوره ای ذکر کردیم، رابطه مشاوره ای نیز در جایگاه خود دارای محدودیت هایی می باشد. به صورت کلی ما به عنوان انسان و اشرف مخلوقات در تمام روابط خود محدودیت هایی قائل می شویم. هریک از ما مرزهایی اطراف خود داریم که هویت ما را به عنوان یک فرد حفظ می کند. نیرومندی این مرز و طبیعت آن به فردی که با او رابطه داریم و همچنین به زمینه رابطه بستگی دارد. رابطه مشاور و مراجع رابطه ویژه ای است که به وسیله مراجع و برای یک هدف معین برقرار شده است. یعنی مراجع وارد این رابطه می شود، با تمام وجود به مشاور اعتماد می کند و انتظار دارد که مشاور در خلال این رابطه محیط امنی ایجاد کند که او بتواند در آن محیط بر روی مشکلات خود کار کند.
رابطه مشاور – مراجع یک رابطه برابر نیست و ناگزیر مشاور خواسته یا ناخواسته در موقعیت نفوذ و در نتیجه آسیب قرار دارد. او اغلب با مراجعانی کار می کند که در یک حالت بسیار احساسی و در نتیجه آسیب پذیر قرار دارند. بنابراین قدرت مشاور و درک سودار مــــراجع می تواند براحتی با هم تلفیق گردد تا مراجع را در قبال پیشنهاد دوستی یا صمیمیت آسیب پذیر سازد.
درعین حال مشاور هم آسیب پذیر است زیرا مراجع اغلب درونی ترین رازهایش را با وی در میان می گذارد و بنابراین بدیهی است که صمیمیت واقعی میان مشاور و مراجع توسعه می یابد. مشاوران اگر مراقب نباشند در برابر پیشنهاد دوستی و صمیمیت بیش از آنچه که رابطه مشاوره ای می طلبد آسیب پذیر می شوند. متاسفانه تقریبا همیشه زمانی که رابطه مشاور و مراجع بیشتر از محدودیت های موقعیت مشاوره بسط می یابد برای مراجع بی فایده و تخریب کننده می شود. اگر چنین بسطی روی دهد توانایی مشاور برای برآورده کردن نیازهای {مشاوره ای} مراجع بطور جدی کاسته می شود و احتمالا پیامدهای روانی جدی برای مراجع به همراه خواهد داشت.
به عنوان یک مشاور باید آگاه باشید که روابط شما با مراجع نباید بیشتر از آنچه که موقعیت مشاوره اجازه می دهد نزدیک باشد. هنگامی که رابطه شما با مراجع بسیار نزدیک می شود مواظب علائم اخطار دهنده باشید و اگر مقتضی می دانید موضوع را با سرپرست خود و با مراجع مطرح کنید.