روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ۹۵ شماره ۳۴۸
گروه فرهنگی-وقایع استان:
گذشته از اینکه هنرمند متولد چه سالی است و در چه شهری تولد یافته باید از این گفت که هنرمند چگونه می اندیشد و اصلاً به چه می اندیشد. استاد جلیل شهناز، هنرمندی است آگاه به ظرایف و ویژگی های موسیقی گذشته و آنچه که بر موسیقی معاصر ما رفته است و این ویژگی را در میان زخمه های ساز و گاه اظهار نظرهای ایشان ـ که بسیار اندک و کوتاه بیان شده ـ می توان جست و جو کرد.
جلیل شهناز در بیشتر گفت و گوهایش زمانی که سخن از استاد می رود، ذهن پرسش کننده را نخست رهیابِ استاد علینقی وزیری می کند (در بیان استاد، کلنل) در تکنیک و علم موسیقی، و سپس جانب خاندان هنر، به ویژه عبدالحسین شهنازی و احمد عبادی را می گیرد و در آهنگسازی علی تجویدی و همایون خرم را غوغا افکنان عالم هنر می داند و بالاخره، استاد ابولحسن صبا و استاد فرامرز پایور را استادان موسیقی ایران می داند.
- در این بیان عقیده جلیل شهناز ، می توان شاخص های استاد در موسیقی ایران را ، تکنیک ، علم ، علم به ردیف ، ملاحت ، سادگی در عین زیبایی (به تعبیر استاد تجویدی) و نهایتاً ارزشمند دانستن ذائقه شنونده را دریافت. می گوید : «علی اکبر خان شهنازی … استاد مسلم بود. بیشتر به تکنیک ، اصول و قواعد ردیف توجه داشت. اما در مورد عبدالحسین خان … وظیفه دارم تاکید کنم تار به ایشان ختم شده است. لطف و ملاحت و تکنیک، دست به دست هم داده بود و از ایشان نوازنده ای بی بدیل ساخته بود»
استاد شهناز در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده وی با موسیقی آشنایی داشتند و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه مقام استادی رسید. پدرش شعبان خان علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه‌تار و سنتور هم می‌نواخت. عموی او غلامرضا سارنج هم از نوازندگان کمانچه بود.
جلیل شهناز از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز که به خوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد.
شهناز در جوانی با حسن کسایی آشنا شد که این آشنایی آغاز همکاری بلندمدت آن دو بود. جلیل شهناز از سال ۱۳۲۴ در تهران ساکن شد و با رادیو تهران شروع به کار کرد و در بسیاری از برنامه‌ها به عنوان تک‌نواز شرکت کرد. جلیل شهناز با سفر به تهران و اقامت در این شهر کارمند افتخاری شهرداری شد. این زمان مصادف بود با پخش برنامه‌های تخصصی موسیقی از رادیو و تلویزیون که جلیل شهناز از تکنوازان بی بدیل این دوران بود. امکانات ضبط و استودیوهای تازه به خدمت گرفته رادیو تلویزیون این فرصت را به او داد تا بتواند با پنجه و مضراب سحرآمیز خویش دل هر شنونده و بیننده‌ای را تسخیر کند. ضبط برنامه‌های فراوان و نیز کنسرت‌های مختلف با نوازندگان و خوانندگان معروف آن عصر در تهران حاصل این دوران است.
این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسایی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسن خواجه امیری و محمدرضا شجریان همکاری داشته‌است. وی در دههٔ ۶۰ همراه بافرامرز پایور، علی اصغر بهاری، محمد اسماعیلی و محمد موسوی گروه اساتید را تشکیل داد و با این گروه، مسافرت‌های متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت.
وی در سال ۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد. در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان گروهی که با آن کار می‌کرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت. جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار که ساز اختصاصی او بود با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی داشت. معروف است که او در شیوه نوازندگی می‌تواند با ساز خود علاوه بر نواختن، آواز هم بخواند.
استاد مسلم آواز ایران محمد رضا شجریان به مناسبت درگذشت استاد شهناز می گوید: «حال و هوای من با ساز شهناز بر میگردد به سالهای ۳۷ و ۳۸ که دانشسرا بودم و در محیط شبانه روزی آنجا بلندگو صدای رادیو را پخش می کرد. ما تعدادی از جوان ها در آنجا به موسیقی علاقه مند بودیم و با حال هوای برنامه گلها و یادواره ساز تنها با هم در رابطه با موسیقی به گفتگو می نشستیم. آن زمان شنیدن رادیو در منزل ما حرام بود و من تنها از محیط دانشسرا می توانستم به ساز شهناز گوش بدهم. تا اینکه در سال ۴۵ که به تهران آمدم یک ضبط صوت خریدم و هر پنج شنبه راس ساعت ۱ و سه دقیقه بعد از ظهر ساز تنها پخش میشد. که من پنج شنبه هرجا بودم باید خودم را پای این رادیو میرساندم و با ضبط صوت صدای ساز شهناز را ضبط می کردم. یک پنج شنبه ای بود که این قطعه از شهناز پخش شد.» -یکی از قطعات استاد شهناز را می خواند- . سکوت میکند.با بغض می گوید: «ساز شهناز در من زندگی می کند و من با ساز شهناز زندگی می کنم.»
محسن جلالی نوازنده تار و آهنگساز در رابطه با استاد شهناز به وقایع می گوید: «نام استادکامل جلیل شهناز برای اهالی موسیقی و به خصوص تار نوازان تداعی کننده واژه «بی تکرار» است. این نام تعبیر و توصیف از از حیث بی بدیل بودن شخصیت این هنر مند بزرگ و هم از حیث خلاقیت و بداهه پردازی های هوشمندانه و بی حد و مرز در خلق آثار، در مورد این هنر مند بزرگ مصداق دارد. به جرأت ساز شهناز چونان شعر سعدیست نغز و روان و پر مغز مایه که در هر فرازش دریچه ای نو در ذهن مخاطبانش می گشاید. در بررسی شیوه و سبک تار نوازی استاد شهناز یک نکته بارز خود نمایی میکند که همیشه مورد تایید و تحسین سایر نوازندگان بوده است. از طرفی خلق جملات متنوع و در عین حال پرمطلب به لحاظ ساختاری و این امرناشی از اشراف کامل به ردیف و آشنایی با موسیقی دستگاهی ایران به روایات مختلف میباشد. همچنین استفاده کامل از تمام قابلیت های صدادهی ساز تار که اصطلاحا خوش سونالیته بودن و یکنواخت نبودن حجم و رنگ صدا در ساز استاد خود نمایی میکند و احاطه و تسلط کامل بر ریتم و نظم در قطعات ضربی و چهار مضراب هاکه عمدتا به صورت بداهه نواخته و ضبط گردیده است. و در آخر این نکته شایان ذکر است که آثاری که در زمان حیات هنری و اوج فعالیت این هنرمند بزرگ و دیگر هم عصرانشان مانند اساتید کامل پایور، بهاری، یاحقی، تجویدی، تهرانی، و… ثبت و ضبط گردید شهد موسیقی ایرانی بوده و دوران طلایی تاریخ موسیقی این سرزمین را رقم زده است. یادشان گرامی و روح بزرگشان قرین رحمت باد.»
