«وقایع استان» تغییر طرح هدایت تحصیلی در سال جدید را بررسی می کند/یک گام به عقب

شنبه ۳۰ اردیبهشت ۹۶ شماره ۵۹۰
***
وقایع استان
فرشته غلامی
****
از همان زمانی که تحصیل علم و درس خواندن یکی از اولویت های مهم زندگی برای خانواده شد، انتخاب رشته مناسب و البته مورد علاقه به یکی از بزرگترین دغدغه های آنها تبدیل شد. دغدغه ای که از هر راهی کمک می گرفتند تا به بهترین انتخاب ممکن برسند، حالا بماند که در این میان عده ای نه بر حسب علاقه که براساس وجهه اجتماعی بالاتر یا به زعم چشم هم چشمی رشته ای را انتخاب می کردند که بدان علاقه چندانی نداشته اند و به تبع آن موفقیت چشمگیری هم پیدا نمی کردند. سر دسته این رشته ها هم رشته علوم تجربی و ریاضی و فیریک بود تا بدین ترتیب لقب خانم یا آقای دکتر و یا خانم یا آقای مهندس را با خود یدک بکشند. پس طبیعی بود که جز عده ای معدود دیگر رشته ها را مورد بی مهری فراوان قرار می دادند.
در این حال بود که نظام آموزش و پرورش برای خالی نماندن برخی رشته ها به فکر چاره اندیشی افتاد و دست به اقداماتی زد که هدایت تحصیلی در راس آنها قرار داشت. اما این هدایت تحصیلی دانش آموزان یکی از معضلات همیشگی نظام آموزش و پرورش بوده و هست و در این یکی دو سال اخیر راه حل هایی را ارائه داده اند که به جرات می توان گفت به سرانجام مطلوب نرسیده است. این در حالی است که سند تحول بنیادین هدایت تحصیلی دانش‌آموزان را مشروط به محاسبه سابقه تحصیلی از شش سال اول دوره ابتدایی کرده است، اما اکنون هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در پایه نهم بدون فراهم‌کردن زیرساخت‌ها انجام می‌شود.
بحث داغ طرح هدایت تحصیلی مدت هاست ذهن بسیاری از دانش آموزان، والدین، معلمان و همچنین رسانه ها را به خود مشغول کرده است. طرحی که به گفته آموزش و پرورش و مشاوران مدارس قرار بود به تسهیل تحصیل دانش آموزان در مقاطع بعدی و با توجه به پارامترهای متنوعی به او جهت دهی دهد. هدایت تحصیلاتی در واقع هدایت انتخاب مسیر زندگی علمی و تحصیلی دانش آموزان با توجه به الگوها و شاخص های معینی است که بنا بر ادعای مسئولان از روش های آموزشی داخلی و خارجی برگرفته شده است.
هدایت تحصیلی زمزمه های آن از سال ۹۲ شنیده می شد و قرار بود که از سال تحصیلی ۹۴-۹۵ در تمامی مدارس کشور اجرا شود. البته چیزی تحت عنوان هدایت تحصیلی سال‌هاست که در آموزش و پرورش وجود دارد اما هرگز نقش مهم و قابل توجهی در تعیین رشته دانش‌آموزان نداشته است. منظور از «هدایت تحصیلی» اصلاحات جدیدی است که بر اساس طرح تحول آموزش و پرورش صورت گرفته و بدان ماهیتی کاملا متفاوت بخشیده است. علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، ابتدای سال ۹۴ گفت: «بر اساس مصوبه شورای عالی آموزش ‌و پرورش هدایت تحصیلی بر اساس چهار عامل علاقه، استعداد، نیازهای کشور و امکانات انجام می‌شود. بر اساس این چهار عامل، هر ساله توافق‌نامه‌ای را با ادارات کل آموزش و پرورش تنظیم و ظرفیتی را برای رشته‌های مختلف معین می‌کنیم تا در مناطق مختلف اعمال شود. یک تقسیم‌بندی به جمعیت دانش‌آموزان در دو شاخه نظری و فنی و حرفه‌ای باز می‌گردد. اکنون ۴۱ درصد دانش‌آموزان در شاخه فنی تحصیل می‌کنند که باید مراقبت کنیم این درصد حفظ و به‌تدریج ارتقا پیدا کند. این نسبت باید برای شاخه فنی و کارودانش بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبه شورای عالی به ۴۸.۲۶ درصد برسد.»
در نهایت با یک سال تأخیر، ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵ مصوبه‌ جدید «هدایت تحصیلی» از شورای عالی آموزش و پرورش به وزیر ابلاغ شد و بنا شد برای سال تحصیلی ۹۵-۹۶ اجرایی شود. اما روزهای آخر تیرماه ۱۳۹۵ بود که حواشی «هدایت تحصیلی» آغاز و در کمتر از یک هفته به یکی از داغ‌ترین مباحث در فضای مجازی و واقعی بدل شد.
طرح هدایت تحصیلی پایه نهم، طرحی است که به دانش آموز بر اساس پارامترهایی مانند نظر والدین با وزن ۵ درصد، نظر مشاوران مدرسه با وزن ۱۰ درصد، نتایج آزمون های استعداد سنجی با وزن ۳۰ درصد، نمرات تحصیلی دانش آموز با وزن ۳۵ درصد، نظر معلمان با وزن ۱۰ درصد و نظر دانش آموز با وزن ۱۰ درصد اولویت هایی در انتخاب یکی از رشته های ریاضی فیزیک، علوم تجربی، ادبیات، علوم انسانی و معارف، فنی و حرفه ای و کارودانش ارائه می نماید و سپس براساس ظرفیت های موجود در آن حوزه آموزش و پرورش، امکان انتخاب و گزینش رشته مورد نظر ایجاد می شود.
براساس طرح موجود به نظر می رسد سعی شده چهار عامل تاثیرگذار استعداد، علاقه، نیازهای جامعه و دولت و ظرفیت های آموزشی موجود در ارزیابی این اولویت بندی و انتخاب رشته تاثیر بگذارند. اما نکاتی در این خصوص و کلیت طرح موجود وجود دارد.
از همان زمان شروع بحث هدایت تحصیلی برای دانش آموزان پایه نهم بسیاری از مسئولان با شعارهایی چون با هدایت تحصیلی آینده پیش روی ماست یا هدایت تحصیلی دانش آموزان تضمین کننده آینده علمی و شغلی آنهاست و… سعی در ترغیب دانش آموزان و والدین نسبت به این طرح کردند اما اکنون پس از گذشت یک سال و اجرایی شدن آن گویی با ناکامی روبرو شده است چنان که برخی از مسئولان می گویند: انتخاب رشته تحصیلی امسال انتخابی آزادانه و آگاهانه است و به جای کارشناسان آموزش و پرورش، خود دانش آموزان بر اساس علاقه و توانایی رشته تحصیلی خود را انتخاب می کنند.
خب طبیعی است این شیوه از هدایت تحصیلی که قرار است برخلاف علاقه و هدف دانش آموزان انتخاب شود با شکست روبرو شده و پس از اجرایی شدن یک سال از این طرح مورد انتقادها و تحلیل های فراوانی از سوی گروه های مختلف مخصوصا دانش آموزان و والدین قرار گرفته است.
به طور مثال همین سال تحصیلی قبل بود که به خاطر عدم اطلاع رسانی دقیق آموزش و پرورش به مردم در خصوص فرایند هدایت تحصیلی، مردم در سراسر کشور دچار نگرانی های بسیاری شدند.
بعد از فروکش کردن نگرانی ها و حل موضوع، قرار بر این شد که در سال تحصیلی جدید این موضوع در قالب فرایند انتخاب رشته و از طریق سامانه همگام، اجرا شود.
اما همچنان هیچ اتفاق خاصی روی نداده و تماس خانواده ها در خصوص شیوه هدایت تحصیلی با مشاوران، مدرسه ها و … مدام صورت می گیرد. سامانه همگام که مربوط به هدایت تحصیلی و سهولت انجام این پروسه است هم هنوز مشخص نیست چگونه عمل خواهد کرد و حتی برخی از دانش آموزان از بالا نیامدن این سایت شکایت و گله دارند. حتی در تابستان گذشته عده ای والدین با در دست داشتن کارنامه فرزندانشان در جلوی آموزش و پرورش اراک اعتراض کردند. بحث هدایت تحصیلی و دغدغه های آن تا آنجا پیش رفت که مورد نقد رییس دولت یازدهم قرار گرفت و رییس آموزش وپرورش را هم به مجلس فرستادند.
مشکلاتی که در هدایت تحصیلی مطرح شده به این جا ختم نمی شود بلکه این طرح در زمینه فرهنگی و اجتماعی هم دغدغه هایی را ایجاد کرده است. از جمله این مشکلات هدایت اجباری دانش آموزان اقشار کم درآمد جامعه به سمت رشته های فنی و حرفه ای و کارودانش است. این خود اشکال بزرگی برای طرحی است که در ابتدای ورود به سیستم آموزشی، هدفش از بین بردن نابرابری اجتماعی و جلوگیری از محرومان تحصیلی در مقاطع بالاتر عنوان شده بود.
اظهارات حمیدرضا کفاش، رییس ستاد هدایت تحصیلی وزارت آموزش و پرورش نیز نشان می‌دهد «هدایت تحصیلی» می‌تواند ابزاری برای دامن‌زدن به نابرابری جغرافیایی باشد، او در این رابطه گفته بود« نیازهای آینده کشور را دستگاه های مسئول تصویب می‌کنند. ما مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش را برای توسعه درصد در استان‌ها داریم که به عنوان نمونه، فلان استان در سال‌های آینده در فلان رشته به چند درصد باید برسد.»
اکنون در آستانه پایان سال تحصیلی ۹۶ – ۹۵ آموزش و پرورش در حالی تأکید می‌کند که در بخشنامه جدید خود به بحث رغبت، استعداد، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموز توجه شده که همچنان بی‌توجهی به زیرساخت‌های مطرح در سند تحول بنیادین در مورد هدایت تحصیلی مورد نقد واقع می‌شود، اینچنین است که هدایت تحصیلی یا تحمیلی دانش‌آموزان برای سال دوم مورد تردید واقع است و مشخص نیست آموزش و پرورش امسال سبد خالی‌رشته‌های خود را با چه برنامه ریزی‌ای قصد دارد پر کند؟ پس بهتر است که اگر رویکرد نظام آموزشی ما تغییر در نگرش نسبت به شاخه کار و دانش و فنی و حرفه ای است نباید به واسطه آن علاقه، امکانات و عدالت را نادیده بگیرد و برای ترسیم افق های پیش رو برگزیدن نگاه انسانی شایسته تر است تا نگاه ماشینی.