نگاه «وقایع استان» به اهمیت مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آبی /فیلترینگ با صرفه

دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۹۷ شماره ۸۵۱
***
وقایع استان
سحر یاری
***
به نظر می رسد روزهای بارش های مداوم بهاری در حال تمام شدن است و خورشید کم کم دارد جان می گیرد تا به روزهای گرم و گرم تر نزدیک شویم. در طی چند ماه اخیر آنچه بارها شنیده ایم هشدارها در خصوص کم آبی و خشکسالی پیش رو بوده که قطعا بارش های کم برف و باران در پاییز و زمستان مزید بر علت بود. البته بعد از بارش های بهاره این ذهنیت در میان اکثر مردم ایجاد شد که به احتمال زیاد خشکسالی و شرایط اضطرار بی آبی پایان یافته و حالا باز وفور آب است؛ اما به گفته کارشناسان ایـن بارش ها امیدوار کننده هستند؛ ولی نمی توانند جبران کننده باشند و شاید تنها برخی استان ها و نقاط را از شرایط بحرانی خارج کرده باشد اما به شرایط استاندارد و مطلوب نرسانده است. آنچه نسبت به شرایط آبی در کل کشور باید گفت این است که ایران به سرعت به سمت بی آبی می رود و حتی استان های شمالی کشور نیز متاسفانه در حال مواجهه با آن است و سدهای خالی، منابع زیرزمینی از بین رفته و … ارمغان این سال های کشور است.
همانطور که گفته شد بارش های بهاره تا حدودی نگرانی خشکسالی و کم آبی را در میان مردم کمتر کرد و از بار روانی آن کاست؛ ولی این بارش ها تنها کمی فاصله ما را با بحران به تعویق انداخت ولی مسئله را حل نکرده است زیرا همین بارش ها نیز مدیریتی نداشته و بیشتر همین آب ها نیز از بین می روند. بنابراین نباید خیلی دلخـوش به این بارش ها بود و گمان بــرد که می توان با خیال راحت ساعت ها شیرهای آب را باز کرد، ظرف شست، حمام کرد و یا باغچه ها را آب داد. بلکه باید همچنان الگوی مصرف را رعایت کرد. قطعا صرفه جویی در مصرف آب و انرژی های دیگر نباید یک اجبار برای زمان های بحرانی و یا از روی ترس از دست دادن باشد بلکه باید به یک فرهنگ تبدیل شود زیرا آب بعنوان سرمایه و میراثی برای آیندگان نیــز محسوب می شوند.
اما آیا صرفه جویی و رعایت الگوی مصرف تنها باید از سوی مشترکین خانگی رعایت شود. آیا با جیره بندی مصرف آب خانگی می توان کمبود آب را جبران کرد؟ مصرف بی رویه آب تحت تاثیر عوامل مختلف است کشاورزی سنتی، تغییر الگوی کشت بر اساس هزینه و سود اقتصادی، صنعت، مصارف خانگی، شبکه آبرسانی فرسوده، مدیریت نادرست منابع آبی، افزایش جمعیت، تغییر اقلیم، توسعه ی ناپایدار همگی در روند هدررفت آب موثر هستند.
در طی سال های گذشته تمرکز در صرفه جویی و سیاست گذاری ها مدیریت منابع آبی اغلب در راستای کاهش و بهینه سازی مصارف خانگی بوده و به عوامل تاثیرگذار دیگر کمتر توجه شده است. هم اکنون مهمترین بخشی که باعث هدر رفت آب در کشور می شود بخش کشاورزی است و به گفته برخی کارشناسان ۹۰ درصد آب در این بخش مصرف می شود. بنابراین برای مقابله با بحران کم آبی ضروری است شیوه ی کشاورزی و کشت در ایران مورد بازبینی جدی قرار گیرد چرا که هنوز بخش عمده ای از کاشت محصولات کشاورزی در ایران به روش سنتی صورت می پذیرد. همچنین در برخی مناطق کشت نوع محصول با شرایط محیطی و جغرافیایی همخوانی و تناسب نداشته و همین امر علاوه بر کاهش بازدهی فیزیکی در محصولات سبب هدررفت چند برابر آب شده است.
یکی از مواردی که کمتر و شاید هرگز در مدیریت آب به آن توجه نشده آب مجازی و اهمیت آن است. آبی که در پروسه تولید یک محصول و کالا از بین می رود را آب مجازی می گویند در واقع بخش زیاد آب مصرف شده در فرآیند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی می‌ماند. مثلا برای تولید یک کیلوگرم از غلات که به شکل دیم و در شرایط جوی مطلوب رشد کرده بین یک تا دو متر مکعب آب نیاز است و برای تولید همین مقدار غله در شرایط جوی نامطلوب (دما و تبخیر بالا) بین ۳ تا ۵ متر مکعب آب مصرف می شود. برای نمونه می توان به هندوانه نیز اشاره کرد میانگین آب استفاده شده برای تولید هر کیلو هندوانه ۳۰۰ لیتر است و این حجم آب در کشورهایی مصرف می‌شود که راندمان بخش کشاورزی در آن‌ها بالاست و این درحالی است که در خوشبینانه‌ترین حالت برای تولید هر کیلو هندوانه در ایران، ۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنیم. بنابراین می توان گفت عمده آب مجازی را می توان در کشاورزی تعریف کرد.
بنــابراین سیاست گذاری های مدیریت منابع آبی می گوید با توجه به کاهش آب سفره های زیرزمینی در بیشتر نقاط کشور باید از کشت محصولات پر آب بَر خودداری کرد. هرچند در کشورهای توسعه یافته بسیار برنامه ریزی های کشاورزی و حتی صنعتی با توجه به مفهوم آب مجازی انجام می شود؛ ولی هنوز در کشور ما و در تصمیم گیری ها به آن توجه ویژه نشده است.
استان مرکزی یکی از استان هایی است که نامش در لیست استان های با تنش آبی شدید بود؛ ولی به نظر می رسد بارش های بهاره توانست این استان را فقط از این لیست خارج کند البته این بدان معنا نیست که استان مرکزی باز هم در فصل بهار نسبت به سال گذشته با کمبود بارش رو به رو بوده ایم.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان مرکزی در این باره گفت: متوسط بارندگی استان امسال به ۲۱۰ میلیمتر افزایش یافت و این استان از مجموع پنج استان با کمبود آبی شدید منابع آب خارج شده است.
عزت الله آمره ای افزود: بارندگی بهار امسال نسبت به متوسط سال های گذشته ( ۲۷۰ میلیمتر) ۲۳ درصد کاهش یافته است و با وجود افزایش بارش ها همچنان استان مرکزی در زمره استان های خشک و نیمه خشک کشور است.
اما آنچه در استان مرکزی بعنوان بخشی از کشور بحران زده بی آب نیز مهم است این است که باید منابع آبی آن نیز مدیریت شود و به بخش کشاورزی و مفهوم آب مجازی توجه کرد. به نظر می رسد در این خصوص کمی حساسیت مسئولین نسبت به گذشته بیشتر شده است البته اینکه چقدر صحبت ها و برنامه ها در این خصوص قابل اجرا باشد نیز مهم است.
استاندار مرکزی چندی پیش در این باره گفته بود: در تنش آبی که امسال پیش رو داریم، سیاست های وزارت نیرو مبتنی براستفاده بهینه از شبکه های آبرسانی، کشت جایگزین در حوزه کشاورزی و خودداری از صادرات آب مجازی است.
به گزارش وقایع استان به نقل از مهر آقازاده افزود: در حوزه کشاورزی باید نوع کشت به گونه ای انتخاب شود که آب زیادی مصرف نشود و از کشت محصولاتی که استراژیک نیستند همانند صیفی کاری به روش سنتی، کشت هندوانه که بسیار آب بر است و… خودداری شود.
همچنین به گفته مدیرکل جهاد کشاورزی استان از کشت برخی محصولات همچون هندوانه در استان جلوگیری شده است.
به گزارش وقایع استان به نقل از تابناک، مجید آنجفی در خصوص تغییر الگوی کشت در استان مرکزی بیان کرد: در راستای اصلاح الگوی کشت در استان، ممنوعیت کشت محصولات آب بر مورد توجه قرار گرفته است.
وی افزود: در استان مرکزی ۱۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی زیر کشت لوبیا قرار داشته است که طی سه سال اخیر به ۱۲ هزار هکتار کاهش یافته است و با توجه به اینکه خمین قطب تولید لوبیای استان است، اراضی ۶ هزار هکتاری زیر کشت لوبیای این شهرستان به هزار و ۵۰۰ هکتار رسیده است و در کنار آن مرکز تحقیقات لوبیا بر تولید و کشت ارقام مقاوم به کم‌آبی تلاش می کند به شکلی برخی ارقام امروز نیازمند هر ۱۴ روز یکبار آبیاری هستند.
آنجفی با اشاره به کاهش سالانه ۲ هزار هکتار اراضی کشت گندم در استان گفت: اراضی تحت کشت گندم استان مرکزی باید به ۱۰ هزار هکتار برسد.
وی در خصوص نصب کنتورهای حجمی هوشمند بر روی چاه‌های کشاورزی عنوان کرد: باید به سمت بهره‌وری آب حرکت کرد و کارکرد چاه‌ها نیز در قالب حجم مجاز انجام گیرد. نباید زمان را به عنوان یک عامل محدودکننده مطرح کرد چراکه میزان و نوع آبیاری هر محصول در هر نقطه از استان متفاوت است.
رئیس جهادکشاورزی استان مرکزی تصریح کرد: برای نصب کنتورهای حجمی هوشمند باید تسهیلات لازم در نظر گرفته شود و نمی‌توان اعتبارات حوزه آبیاری نوین را به این بخش منتقل کرد چراکه ۵۰ درصد بهره‌وری آب که حاصل استقرار سیستم‌های نوین آبیاری است را از دست خواهیم داد. باید تسهیلات نصب کنتورها در سطح ملی و کلان تامین شود.
هرچند این اقدامات باید از سال های خیلی دورتر آغاز می شد ولی باید دید چقدر مسئولان در این امر مصمم و چقدر کشاورزان با آن ها همراه خواهند بود.