روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
دوشنبه ۲ اسفند ۹۵ شماره ۵۳۵
داود حشمتی
روزنامه نگار
روش پژوهش در کتاب دیار سامان همانطور که پیشتر گفته شد، تکیه بر بررسی فرهنگی و باستانی «نام جاها» دارد. از همین رو پیش از آنکه به بخش بررسی نام جاها در این کتاب پرداخته شود نویسنده به تشریح زبان و گویش پرداخته است. دیاکونف مورخ و زبان‌شناس مشهور روسی در کتاب تاریخ ماد (چاپ دوم، ص۵۶) در همین باره می‌نویسد: «تجزیه و تحلیل نام‌های اماکن و اسامی خاص از ذخایر لغوی و تعیین صحیح معنی کلمات و مقایسه‌ی آن‌ها با زبان‌های خویشاوندی نتیجه‌ای را به دست می‌دهد که به وسیله‌ی آثار و منابع دیگر نتوان بدان رسید». نویسنده دیار سامان نیز از همین روش برای شناخت تاریخ و فرهنگ سامان استفاده کرده است و می نویسد:
زبان مردم سامان که امروزه با آن گفت وگو می‌شود، همان زبانی است که اصطلاحاً ترکی ـ فارسی خوانده می‌شود. این زبان غالباً در روستاهای نواحی ساوه و همدان رایج است. تنها تفاوت زبان روستاها با یک‌دیگر در لهجه است که حتا در نزدیک‌ترین آن‌ها به هم نیز کاملاً مشهود است. پژوهشگران، این لهجه‌ها را در مناطق ساوه، اراک و برخی مناطق قزوین و همدان شناسایی کرده و آن‌ها را به قبایل ترک‌‌زبان نسبت داده‌اند. با این‌حال زبان امروزی مردم سامان همان ترکی است با اختلاف اندک در گویش با ترکی آذربایجان، البـــته مختلط با واژه‌هــای فـــارسی ادا می‌شود.»
غفاری در ادامه به تقسیم بندی کلی زبان شناسان و محققان بر پایه دگرگونی های تاریخی اشاره کرده که مجموعاً سه دوره را برای این زبان‌ها در نظر گرفته‌اند.
نویسنده به طور خلاصه و به نقل از کتاب تاریخ زبان فارسی اثر زنده‌یاد پرویز خانلری این سه دوره را اینگونه صورت بندی می کند:
-۲ دوره‌ی باستان: این دوره از قدیم‌ترین زمانی که آثار و نوشته‌هایی از آن به زبان ایرانی بر جای مانده است، آغاز می‌شود و با انقراض شاهنشاهی هخامنشی، پایان می‌یابد.
-۲ دوره‌ی زبان‌های ایرانی میانه: این دوره آغاز پادشاهی اشکانیان را تا تسلط اعراب شامل می‌شود. اما بعضی از زبان‌های مربوط به این دوران تا قرن سوم هجری نیز رواج داشته و به کار می‌رفته است. این زبان‌ها معمولاً به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه غربی و گروه شرقی. زبان‌های گروه غربی عبارتند از: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی. زبان‌های گروه شرقی مشتمل‌اند بر: سغدی، سکایی، خوارزمی و بلخی.
-۳ دوره‌ی زبان‌های ایرانی جدید: اصطلاح ایرانی جدید به زبان‌ها و گویش‌هایی اطلاق می‌شود که از آغاز دوره‌ی اسلامی تاکنون در سرزمین پهناور ایران رواج داشته است… مهم‌ترین آن‌ها، زبان فارسی دری است.
این تقسیم‌‌بندی در تاریخ زبان یک قاعده‌ی کلی است که تقریباً همه‌ی زبان‌شناسان در باره‌ی آن اتفاق‌نظر دارند.
براساس تمام تقسیم بندی های عنوان شده به اعتقاد نویسنده می‌توان زبان پیشین مردم سامان و منطقه را در غرب ایران غالباً از گروه زبان‌های دوره‌ی باستان، مادی و هم‌چنین دوره‌ی میانه، یعنی از شاخه‌ی زبان‌های گروه غربی پهلوی دانست که آثار آن نیز در نام‌جاها مشهود است.
گفتنی است زبان پهلوی زبان رایج اشکانیان بوده که به آن زبان پهلوانی، پهلویک و فهلوی هم گفته شده است. از این زبان، آثار مکتوب شامل کتیبه‌های پادشاهان اشکانی و نیز ساسانی و بسیاری رساله، کتب دینی، نامه، قباله و غیره در ایران، بر جای مانده است.
از آنجا که زبان منطقه میان این روستا و سایر روستاها و شهرهای منطقه یکسان است، روش بررسی، تحقیق و ارائه مطالبی که در آینده به آن اشاره خواهیم کرد می تواند برای سایر مناطق نیز مورد استفاده قرار گیرد.
