یکشنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۸   شماره ۱۱۱۳

تصمیم سرنوشت ساز

درباره رابطه انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان و اشتغال در فصل تابستان

رضاحیدری؛ روانشناس و مشاور تحصیلی

انسان‌ها در طول زندگی خود همواره مشغول تصمیم‌گیری و انتخاب هستند و هر انسانی روزانه تصمیم‌های متعددی برای ادامه زندگی خود می‌گیرد. برخی تصمیم‌ها به‌صورت مستقیم با آینده ما در ارتباط بوده و می‌توان گفتن این‌که در آینده چه کسی خواهیم بود و چگونه زندگی می‌کنیم به این بستگی دارد که در آن تصمیم‌گیری‌ها چه انتخاب‌هایی انجام می‌دهیم. این روزها یکی از دغدغه‌های اصلی والدین انتخاب رشته تحصیلی برای دانش آموزان پایه نهم و دوازدهم می‌باشد. عده‌ای از چند هفته و یا چند ماه قبل تصمیمشان را گرفته‌اند، عده‌ای در حال تصمیم‌گیری‌اند و عده‌ای نیز تا پایان فصل تابستان تصمیمشان را نهایی می‌کنند. همه می‌دانیم که انتخاب رشته تحصیلی درواقع تا حدود زیادی انتخاب شغل نیز محسوب می‌شود. شاید بتوان گفت این انتخاب به‌خصوص برای پسران مهم‌ترین انتخاب زندگی‌شان است و نمی‌توان مانند سایر تصمیم‌گیری‌ها به آن بی‌توجه بود. انتخاب رشته تحصیلی و شغل آن‌قدر مهم است که ما بسیاری از مردان را نه به اسم بلکه به شغلشان می‌شناسیم.
آمار بالای بیکاری و همچنین آمار بالای افرادی که از شغلشان رضایت ندارند و یا دست به تغییر شغل می‌زنند به خوبی نمایانگر اهمیت انتخاب رشته برای دانش آموزان است. اگر انتخاب رشته تحصیلی و به طبع آن شغل به‌درستی صورت نگیرد فرد در زندگی خود احساس رضایت نداشته و این نارضایتی تمام جنبه‌های زندگی‌اش را در برمی‌گیرد. متأسفانه در چند سال اخیر تصمیم‌گیری برای انتخاب رشته تحت تأثیر تبلیغات رسانه‌ای قرارگرفته و بسیاری از پدر و مادرها بدون توجه به مؤلفه‌هایی چون استعداد، توانمندی و علاقه، صرفاً به خاطر اسامی دهان‌پرکن برخی رشته‌ها فرزندانشان را به انتخاب آن رشته‌ها تشویق و گاهی اجبار می‌کنند. متأسفانه به دلایل متعددی که بیان آن‌ها از حوصله این مطلب خارج است چند سالی است که انتخاب رشته صرفاً به چند رشته خاص مانند پزشکی، دندان‌پزشکی، مهندسی، حقوق و … محدود شده و دانش آموزان تنها به قبولی در این رشته‌ها فکر می‌کنند و هیچ‌گونه توجهی به توان و استعداد خود و سایر رشته‌ها ندارند. ازآنجایی‌که در کشور ما تصور عموم مردم این است که پزشکی درآمد و جایگاه اجتماعی بالایی دارد اکثر والدین فرزندانشان را در پایه نهم به تحصیل در رشته تجربی تشویق می‌کنند تا بتوانند در کنکور سراسری در رشته‌های پزشکی پذیرفته شده و تحصیل کنند. این والدین هیچ‌گونه توجهی به این مسئله ندارند که بسیاری از افراد حتی تحمل دیدن چند قطره خون را هم ندارند چه برسد به این‌که بخواهند ساعت‌ها در اتاق عمل مشغول جراحی باشند. گذشته از این بسیاری از دانش آموزان توانمندی و استعداد لازم را برای تحصیل در رشته‌ی تجربی ندارند و سال‌هایی را که در این رشته مشغول به تحصیل هستند فشار بالایی را تحمل می‌کنند که می‌تواند به سلامت روان آنان نیز آسیب برساند.
در انتخاب رشته و شغل باید به چند نکته دقت کنیم. اولین نکته آشنایی با توانایی‌های لازم برای هر شغل است به این معنا که هر شغلی نیاز به توانمندی‌های به خصوصی دارد که اگر فردی فاقد آن توانمندی‌ها باشد قطعاً در آن کار با مشکلاتی مواجه خواهد شد. به‌عنوان‌مثال یک خلبان باید از توانمندی ذهنی بالایی برخوردار باشد و بتواند در مواقع بحرانی در کمترین فرصت بهترین تصمیم را بگیرد. حال اگر فردی در تصمیم‌گیری‌های عادی زندگی خود مشکل داشته و دائماً تصمیم‌ها را به تأخیر بیندازد توانمندی لازم را برای شغل خلبانی نخواهد داشت. دومین نکته آشنایی با ارزش‌های کاری هر شغل است. برخی مشاغل ارزش اجتماعی بالایی دارند اما درآمد آن‌ها نسبت به کارهای دیگر که ارزش اجتماعی پایین‌تری دارند کمتر است. حال اگر فردی علاقه و نیاز بالایی به درآمد بالا داشته باشد و وارد چنین مشاغلی شود نمی‌تواند نیازهایش را برآورده سازد. از آن‌طرف اگر فردی به دنبال برخی ارزش‌های اجتماعی باشد و به سمت رشته و شغلی هدایت شود که نتواند به این ارزش‌ها دست یابد حتی در صورت داشتن درآمد بالا از شغلش راضی نخواهد بود. سومین نکته آشنایی با علایق فردی است. کسی که علاقه‌ی چندانی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد و تنهایی را به بودن با دیگران ترجیح می‌دهد نمی‌تواند در مشاغلی مانند روانشناسی یا مددکاری اجتماعی وارد شود. این مشاغل نیازمند ارتباط روزانه و دائمی با افراد مختلف است. کسی که علاقه‌ی زیادی به کارهای هیجانی دارد و به‌اصطلاح نمی‌تواند یکجا بند شود برای مشاغل کارمندی مناسب نیست. شاید بهتر باشد این فرد مشاغلی مانند راهنمای گردشگری را انتخاب کند. نکته چهارم توجه به بازار کار و عدم توجه صرف به عنوان باکلاس آن رشته است. بسیاری از والدین با شنیدن اسامی برخی رشته‌ها و دانشگاه‌ها شیفته آنان شده و بدون توجه به آینده شغلی آن رشته و صرفاً به خاطر باکلاس بودن آن رشته و دانشگاه فرزندشان را به تحصیل در آن رشته تشویق می‌کنند تا بتوانند به‌اصطلاح جلوی فامیل پز بدهند. در انتخاب رشته تحصیلی باید علاوه بر مواردی که ذکر شد به آینده شغلی و بازار کار آن رشته نیز توجه کرد زیرا هدف از تحصیل در دانشگاه پیدا کردن شغل است و صرف داشتن مدرک تحصیلی در یک‌رشته باکلاس دردی را دوا نمی‌کند.
در انتخاب رشته و شغل کاری که والدین باید انجام دهند این است که شرایط را برای آشنایی فرزندانشان با مشاغل مختلف فراهم کنند و اجازه دهند آن‌ها با کسب شناخت از مشاغل، علایق و استعدادهای خود دست به انتخاب رشته بزنند. چشم‌وهم‌چشمی و رقابت‌های فامیل از آسیب‌هایی است که در کمین دانش آموزان است زیرا والدینشان آنان را به تحصیل در رشته‌ها و دانشگاه‌هایی هدایت می‌کنند که فرزندان اقوام نیز در آن رشته تحصیل می‌کنند و هیچ توجهی به ویژگی‌ها و علایق فرزند خود ندارند. ناگفته نماند که هیچ مشاوره شغلی‌ای تضمینی نیست و نمی‌توان با قطعیت صد درصد دست به انتخاب رشته زد اما با توجه به مواردی که ذکر کردیم می‌توان تا حدود زیادی از ریسک انتخاب‌های نامناسب کاست. مشاغل بسیاری هستند که ما حداقل آشنایی لازم را با آن‌ها نداریم و صرفاً به چند رشته محدود توجه می‌کنیم. اشتغال در این مشاغل علاوه بر درآمد بالایی که دارند برای بسیاری از افراد مناسب بوده و نیازهای روان‌شناختی آنان را نیز تأمین می‌کند. والدین در انتخاب رشته باید از فضای چشم‌وهم‌چشمی فاصله گرفته و با راهنمایی یک مشاور تحصیلی و شغلی به فرزندانشان کمک کنند با افزایش خودآگاهی و کسب اطلاعات کافی از مشاغل مختلف دست به انتخاب رشته و شغل بزنند.
فصل تابستان فرصت خوبی برای دانش آموزان فراهم می‌کند که می‌توانند با اشتغال پاره‌وقت در برخی مشاغل علاقه و استعداد خود را محک زده و بتواند به شناخت نسبی از مشاغل مختلف دست یابند. کار کردن دانش آموزان در فصل تابستان علاوه بر آشنایی با علایق و توانمندی‌های فردی و هم‌چنین ویژگی‌های هر شغل، اثرات مثبت روان‌شناختی نیز دارد. زمانی که دانش‌آموز در فصل تابستان وقت خود را با کار کردن پر می‌کند علاوه بر افزایش اعتمادبه‌نفس به مقدار زیادی از زمان‌های خالی او نیز کاسته می‌شود. دانش آموزان با کار کردن در فصل تابستان علاوه بر کاهش وقت بیکاری و گذران اوقات فراغت مهارت‌هایی را فرامی‌گیرند که می‌تواند در آینده شغلی آنان نیز بسیار تأثیرگذار و مفید باشد.
به اولیای دانش آموزان توصیه می‌شود در فصل تابستان علاوه بر ثبت‌نام فرزندانشان در کلاس‌های تقویتی و آموزشی، شرایط اشتغال پاره‌وقت را نیز برای فرزندانشان فراهم کنند تا به نتایج مثبتی که به آن‌ها اشاره کردیم دست‌ یافته و به انتخاب رشته تحصیلی و شغل آنان نیز کمک کند.