روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۲۳ اردیبهشت ۹۶ شماره ۵۸۴
*** دکتر ناصری فرد پژوهشگر و باستان شناس: بی توجهی برخی نهادها باعث نابودی کامل سنگ نگاره ها می شود
***
سمیه انصاری فر
وقایع استان
***
اشتغال یک دغدغه مهم در جامعه امروز ما است. بنابراین ایجاد واحدهای صنعتی و کارخانه ها یکی از راه های ایجاد اشتغال برای جوانان در یک منطقه است. قطعا خبر تاسیس یک کارخانه در منطقه خبری خوشحال کننده برای مردم آن است ولی اینکه این تاسیسات به چه قیمتی قرار است ایجاد شود نیز مهم است. گاه یک واحد صنعتی در کنار درآمدزایی و ایجاد اشتغال خسارات جبران ناپذیری را ایجاد می کند. در کشور ما کمتر پیش می آید که در زمینه ایجاد تاسیسات و واحدهای صنعتی جانمایی کارشناسی انجام شود و همیشه بعد از گذشت سالیان متوجه آثار زیست محیطی و مخرب آن خواهیم شد. نمونه هایی از این دست در استان ما نیز کم نیست. این روزها زمزمه ساخت یک کارخانه پوشاک در تفرش به گوش می رسد کارخانه ای که یک سال پیش خبر ساخت آن داده شد و فرماندار تفرش در مورد ایجاد آن اینطور در خبرها گفته بود: در راستای اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل و به لحاظ اینکه شهرستان تفرش شهر گردشگری است، با یکی از سرمایه گذاران در تولید پوشاک، رایزنی هایی انجام شده است. اما مساله ای که در مورد این کارخانه بسیار مهم است تاسیس آن در یک منطقه تاریخی و بااهمیت است. بعد از واگذاری زمین و دیوارکشی از سوی سرمایه گذار تازه کاشف به عمل آمد که کارخانه در محدوده ای قرار است ساخته شود که بخشی از گنجینه های تاریخی و ظرفیت های گردشگری شهر تفرش مساله ای که همیشه فرماندار و مسئولین تفرش به آن تاکید دارند قرار دارد. هرچند همچنان نیز نقدهایی به خود منطقه ای که در آن شهرک صنعتی تفرش ایجاد شده وجود دارد. در دشت زاغر که در آن سنگ نگاره های با قدمت بالایی وجود دارد؛ اما چرا باید نسبت به ساخت این کارخانه و یا هر تاسیسات صنعتی دیگری در این منطقه مهم گردشگری انتقاد داشت. در خصوص اهمیت سنگ نگاره خصوصا ویژگی های سنگ نگاره های زاغر با دکتر محمد ناصری فرد پژوهشگر و باستان شناس گفتگویی داشته ایم.
وی در خصوص سنگ نگاره و اهمیت تاریخی آن ها گفت: سنگ نگاره ها، پنجره هایی به گذشته های دور زندگی بشر است که از منظر آن ها می توانیم کلیه ابعاد زیست زندگی انسان و حتی اقلیم جغرافیایی که از گذشته های دور وجود داشته را رصد کنیم.
ناصری فرد ادامه داد: سنگ نگاره ها در دنیا از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است به این ها اکوموزه ها می گویند و در دنیا از منظرهای مختلف از آن ها حفاظت می کنند برای دیدن آن ها پله ها و گذرهای چوبی ایجاد می کنند تا گَرد ناشی از حرکت گردشگران بر روی آن ها ننشیند و موجب تخریب نشود و یا در غارها روی آن ها شیشه های قطور می کشند تا رطوبت دهن بازدید کننده ها بر آن ها خدشه وارد نکند.
وی ادامه داد: یکی دیگر از اهمیت های سنگ نگاره ها این است که می توان در آن تعامل و پیوستگی های زیستی جوامع مختلف را ببینیم. برای نمونه وقتی سنگ نگاره های منطقه زاغر را با دیگر نقاط دنیا تطبیق دادیم متوجه شباهت هایی شگفت انگیز شدیم. مثلا نقوشی که در زاغر وجود دارد و بیشترین آن بزکوهی است دقیقا در ایالت هایی چون آریزونا، یوتان و… می بینیم.
وی ادامه داد: سنگ نگاره ها در دنیا از اهمیت خاصی برخوردار هستند این ها نوشتاری هستند که در هر کدام از آن ها یک پیام نهفته است که از منظر آن ها ما می توانیم اندیشه انسان های گذشته را ببینیم. این سنگ نگاره ها نشان می دهد که چطور انسانی که خاستگاهش آفریقا بوده به فلات ایران آمده و از فلات ایران وارد اروپا شده است.
نویسنده کتاب سنگ نگاره های ایران گفت: سنگ نگاره ها از ابعاد مختلف قابل بررسی است و از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار هستند به ویژه بحث توریسم بعنوان مثال به همین تعداد سنگ نگاره که در زاغر وجود دارد در قزاقستان هست که سالی دو میلیارد ریال درآمدزایی دارد که حتی راه دسترسی به آن آسان نیست.
ناصری فرد اضافه کرد: بخش زاغر یک دشت پهن و صاف است که در آن سنگ های گردی وجود دارد که هنرمندان در طول هزاره ها بر آن نقش آفریدند.
وی تصریح کرد: منطقه زاغر دارای ویژگی خاص و منحصر بفرد است و تنها جایی در ایران هست که به راحتی قابل دسترسی است.
این پژوهشگر آثار باستانی گفت: برای رسیدن به سنگ نگاره های دیگر مانند تیمره نیاز به پیمودن کوه است؛ ولی این منطقه دشتی صاف است که گردشگران به راحتی می توانند به سنگ نگاره های دسترسی داشته باشند. در واقع زاغر موزه و نگارخانه ای در دسترس است.
ناصری فرد در خصوص قدمت سنگ نگاره های موجود در این منطقه افزود: قدمت سنگ نگاره ها حداقل از هزاره پنجم قبل از میلاد است و در مجموع قدمت آثار هنری این منطقه هفت هزار ساله است.
وی ادامه داد: من از طریق دوستان دلسوز و علاقمند مطلع شدم که یان سنگ نگاره ها به دلیل تاسیس یک واحد صنعتی در معرض خطر قرار دارند و آسیب هایی نیز خورده اند.
ناصری فرد تاکید کرد: تا جایی که توانستم در محافل و جوامع واقعی و دنیای مجازی این قضیه را انعکاس دادم و کمک خواستم البته میراث فرهنگی هم بی تفاوت نبوده است ولی متاسفانه چون این سنگ نگاره ها گسترده هستند و در شرایطی قرار دارند که جامعه هنوز از ارزش آن ها بی اطلاع هست فقط بعضی از افراد و دوستداران میراث فرهنگی نسبت به اهمیت آن ها اطلاع کامل دارند و این حساسیت و دلسوزی وجود دارد. وی در مورد آسیب های وارد شده به سنگ نگاره های این منطقه گفت: متاسفانه نبود مدیریت جامع و مطالعه و آگاهی در این زمینه باعث آسیب هایی به آن ها شده است.
دکتر ناصری فرد تاکید کرد: اگر به درستی به ارزش این سنگ نگاره ها پی ببریم خواهیم فهمید که همین ظرفیت می تواند در طی صدها سال ده ها برابر همین کارخانه درآمدزایی کند؛ ولی با این تفاوت که این آثار محیط زیست را تخریب نمی کنند و منابع طبیعی را از بین نمی برند بلکه صنعت پاک توریسم است.
وی ادامه داد: هم اکنون در تفرش این پتانسیل وجود دارد و واقعا جای تاسف است که این ها در حال نابودی هستند. ناصری فرد ادامه داد: این اتفاق ها در سایه نبود هماهنگی ها و عدم نظر سنجی و پرسش از کارشناسان متخصص ایجاد می شود شاید در نفس عمل تاسیس یک کارخانه خیرخواهانه باشد؛ ولی اگر کمی بر این قضایا مطالعات جانبی و قبلی صورت می گرفت و با میراث فرهنگی هماهنگی انجام می شد، این آثار به این شکل از بین نمی رفت.
وی در پاسخ به این سوال که می شود این سنگ نگاره ها را جمع آوری و نگهداری کرد، اظهار داشت: البته من شنیده ام که این سنگ ها را جمع آوری و در محلی انباشت کرده اند ولی اگر قرار است که این سنگ نگاره ها اینطور مهجور بمانند و دستکاری شوند حداقل بیاییم از آن ها موزه درست کنیم و برای آن ها شناسنامه تعریف کنیم. یک موزه از هنرهای صخره ای تا حداقل از این خسارت جبران ناپذیر که صورت گرفته است مقداری کاسته شود.
وی ادامه داد: البته در این مسیر مشکلاتی نیز هست منطقه حدود چند هزار مترمربع مساحت دارد و در این مساحت سنگ ها پراکنده اند. برخی از این سنگ ها غول پیکر هستند و اطراف آن پر از نقش است که در دوره های مختلف شکل گرفته اند و نمی توان آن ها را جا به جا کرد.
ناصری فرد تاکید کرد: قطعا نمی توان این سنگ ها را در یک محدوده چند صد متری انباشت کرد این کار نیاز به فضای بزرگ دارد البته راه حل دیگر این است که آن ها را در فضای آزاد قرار داده و یک سطح پوششی برای آن ها در نظر گرفت و حفظ کرد ولی اینکه صرفا در یک فضا کوچک چند صد متری بچینیم امکان پذیر نبوده و راه حل منطقی هم نیست.
وی ادامه داد: برای آثاری که در زاغر در حال از بین رفتن هستند نمی توان ارزش مادی قائل شد و هزینه از بین رفتن آن ها غیر قابل جبران هستند در دنیا آثار تکرار ناشدنی تبدیل می شوند یعنی هر چیزی را می شود جبران کرد غیر از این آثار.
این پژوهشگر و باستان شناس تصریح کرد: هر کدام از این نقش ها نماینده اندیشه یک انسان است و یک خط بی معنا از روی تفنن نیست که برخی به دلیل ناآگاهی آن را به یک عده چوپان بیکار منسوب می کنند در حالیکه امروز رمزگشایی که روی آن ها صورت گرفته نشان می دهد تصاویر خطی هستند که دارای مضامین ارزشمندی هستند.
ناصری فرد گفت: متاسفانه نه در دشت زاغر بلکه در ایران هنوز به اهمیت این آثار پی نبردند و همین باعث شده که بعضی از نهادها به ویژه سازمان صنایع و معادن و در این مورد خاص برخی نهادها چون فرمانداری تفرش و شرکت شهرک ها نسبت به این قضایا بی اهمیت برخورد می کنند که خسارت های جبران ناپذیری است.
وی اظهار کرد: متاسفانه این موارد در تیمره خمین نیز دیده می شود علی رغم پیگیری های شخصی من باز هم از سوی سازمان صنایع و معادن مجوز چند معدن در آن منطقه داده شده است که این قطعا بعد از مدت زمان اعتبار مجوزها باعث نابودی کامل این سنگ نگاره ها می شود.
با وجود توضیحات دکتر ناصری فرد باید دید آنچه موجب نگرانی فعالین فرهنگی و علاقمندان به میراث فرهنگی در تفرش شده است چیست؟
در ماه های اخیر نگرانی برخی از فعالین فرهنگی شهرستان تفرش این حساسیت را ایجاد کرده است تا مسئولین در برابر آسیبی که به این منطقه وارد شده است پیگیر و پاسخگو باشند خصوصا مسئولان محلی شهرستان تفرش، همانطور که گفته شد دشت زاغر تفرش دارای سنگ نگاره های با قدمت بالااست ولی ایجاد کارخانه پوشاک در آن محدوده باعث آسیب به این سنگ نگاره ها شده است. برخی از شاهدان محلی نیز می گویند با توجه به اینکه دیوارکشی این کارخانه مدت ها انجام شده است؛ولی هیچ اقدامی مبنی بر ساخت و ساز دراین کارخانه دیده نمی شود که با توجه به ارتفاع بالای این دیوارها در برخی نقاط برخی شبهات و شایعات نیز مبنی بر انجام کاری غیر از تاسیس کارخانه ایجاد شده است.
جعفری یکی از فعالین فرهنگی و مطلعین در این خصوص به وقایع استان گفت: در مورد تاسیس این کارخانه چند مورد نگران کننده وجود دارد اول اینکه این کارخانه بیش از محدوده مورد نظر خود دیوار کشی کرده و به اراضی ثبت شده میراث که در آن سنگ نگاره ها وجود دارد نیز تعرض کرده است.
وی ادامه داد: ما عکس ها و تصاویری داریم از سنگ نگاره هایی که در فاصله خیلی کمی از دیوار کارخانه قرار دارند و این احتمال بسیار قوی است که درون محوطه کارخانه نیز سنگ هایی با این نقوش باشد.
جعفری با بیان اینکه نوع دیوارکشی کارخانه نیز کمی قابل تامل است ادامه داد: در برخی جاها ارتفاع دیوار از سه متر هم بیشتر است و همین باعث ایجاد شبهاتی چون وجود اشیای باارزش در آن محدوده نیز در میان مردم شده است.
وی ادامه داد: با توجه به پیگیری های صورت گرفته مشخص شده که روال اداری در اعطای مجوز کارخانه طی نشده و در برابر توقف کار و آغاز نشدن عملیات عمرانی آن توجیه فرماندار و نماینده مجلس انتظار سرمایه گذار برای تسهیلات بانکی است و مشخص نیست که واقعا این پروژه سر بگیرد یا نه؟
جعفری با بیان اینکه ما بعنوان معترض و فعال فرهنگی به نفس ساخت و تاسیس کارخانه و اشتغال زایی انتقادی نداریم، ادامه داد: مساله ما این است چرا باید از لحاظ قانونی حریم میراث فرهنگی حفظ نشود و چرا میراث فرهنگی و گارد حفاظتی آن با وجود اینکه ادعا دارد در زمان دیوارکشی بر کار نظارت داشته اجازه ایجاد خطر برای سنگ نگاره ها را داده است.
در این مورد وقایع استان گفتگویی نیز با سید محمد حسینی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی داشته است. وی در پاسخ به وقایع استان در خصوص ساخت و ساز کارخانه پوشاک تفرش گفت: هم اکنون کار متوقف شده و کارشناسان میراث فرهنگی در حال بررسی هستند تا حجم کار را ببینند اگر تعداد سنگ نگاره ها کم باشد آن ها را منتقل خواهیم کرد تا این پروژه عملیاتی شود ولی اگر حجم و پراکندگی سنگ ها بالا باشد قطعا اجازه ادامه کار داده نمی شود. حسینی در خصوص شایعاتی مبنی بر وجود گنجینه یا آثار باستانی باارزش در محدوده دیوارکشی گفت: باستان شناسان ما به منطقه رفته اند ولی موردی مشاهده نکرده اند ولی همچنان منتظر جواب کارشناسان در خصوص گستره کار و پراکندگی سنگ نگاره ها هستیم تا نتیجه نهایی حاصل شود.
آنچه در تعمیم مساله ای چون آثار تاریخی حائز اهمیت است، نبود اطلاعات و دانش در مورد ارزش این اثار چه از لحاظ هویتی چه فرهنگی و چه اقتصادی است متاسفانه این مساله تنها در میان جامعه و مردم دیده نمی شود بلکه مسئولین نیز در این زمینه کوتاهی فاحشی دارند اینکه چرا باید در مناطقی با این ظرفیت ها معادن و شهرک های صنعتی تاسیس شود همچنان جای سوال است و مهم تر اینکه میراث فرهنگی بعنوان متولی و ناظر چقدر در جلوگیری از چنین اقدام هایی نقش دارد البته در مورد کارخانه پوشاک تفرش سوال اصلی بعد از انتقاد به کم کاری در نظارت میراث فرهنگی به فرماندار تفرش است که با توجه به تمام صحبت های خود پیرامون اهمیت و ظرفیت گردشگری در تفرش این پتانسیل آشکار را نادیده گرفته و تمهیدات ساخت این کارخانه در آن منطقه را فراهم کرده است. این نمونه بارز تناقض در حرف و البته مصداق نامناسبی برای شعار اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل است که امیدورایم در این خصوص پاسخگو باشند.
