روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۱۳ مرداد ۱۳۹۷ شماره ۹۰۱
رضاحیدری
نویسنده و مشاور
انتقاد کردن ازجمله رفتارهایی است که ما در روابط خود بسیار از آن استفاده می‌کنیم. ما از دیگران انتقاد می‌کنیم و یا موردانتقاد و نقد دیگران قرار می‌گیریم. این رفتار هم مانند بسیاری از مهارت‌های ارتباطی نیاز به آموزش دارد تا بتوانیم به‌خوبی از آن استفاده کنیم و به روابط خود با دیگران آسیبی وارد نکنیم.
انتقاد از دیگران درصورتی‌که هوشمندانه انجام شود آثار بسیار مفیدی خواهد داشت، در غیر این صورت ممکن است با واکنش‌های منفی مختلف مواجه شود. این رفتار هنری است که باید آموخت و بدون آگاهی از روش انجام آن نمی‌توان به‌خوبی از آن استفاده کرد. در ادامه می‌خواهیم انواع انتقاد را به شما معرفی کنیم و درنهایت روش‌های مطلوب آن را توضیح دهیم.
مدل اول انتقادهای سازنده است. در این نوع از انتقاد، شنونده انتقاد بدون اینکه موردحمله قرار بگیرد یا اینکه به او بی‌احترامی شود از معایب کار خود مطلع شده و نقاط قوت و ضعف خود را می‌شناسد. انتقادگر هم با رعایت ادب و به‌صورت شفاف و واضح انتقاد خود را بیان می‌کند.
مدل دوم انتقاد تخریبی است که در آن فرد انتقادکننده با لحنی همراه توهین و تحقیر درصدد تخریب فرد است و هدف از آن اصلاح مشکلات انتقاد شونده نیست. در اینجا نوعی خصومت و کینه سبب می‌شود تا فرد دست به انتقاد از دیگران بزند.
مدل سوم افرادی هستند که از هر چیزی و هرکسی انتقاد می‌کنند یا بهتر است بگویم به هر چیزی نق می‌زنند. این افراد معمولا به چیزهایی انتقاد وارد می‌کنند که یا به آن‌ها ارتباطی ندارد و یک موضوع شخصی است و یا اینکه قابل‌کنترل نبوده و افراد نمی‌توانند آن‌ها را تغییر دهند. به‌عنوان مثال ممکن است فردی از من انتقاد کند که چرا در اراک به دنیا آمده‌ام.این موضوع هم شخصی است هم اینکه قابل‌تغییر نیست و هم اینکه به دیگران ارتباطی ندارد. در مواجه با این مدل انتقادها بهتر است نشنیده بگیریم و اصلا واکنشی به آن نشان ندهیم.
آگاهی از شیوه‌های انتقاد ضروری به نظر می‌رسد زیرا در بسیاری از موارد ناآگاهی از این شیوه‌ها باعث سوءتفاهم و درنهایت منجر به بحث‌وجدل بیهوده، نارضایتی و کینه و نفرت می‌شود. در ادامه به بیان نکاتی می‌پردازیم که اگر رعایت شود انتقاد مؤثرتری صورت می‌گیرد.
کمتر انتقاد کنید
سعی کنید تا جایی که می‌توانید کمتر انتقاد کنید زیرا با این کار احترام شما بیشتر حفظ می‌شود. اینکه فکر کنید با انتقاد کردن می‌توانید دیگران را عوض کنید در اشتباه هستید. برخی‌ها هرچقدر هم که از آن‌ها انتقاد کنید همان راه قبل را ادامه می‌دهند و تغییری در کارشان ایجاد نمی‌شود. پس سعی کنید تا جایی که امکان دارد از انتقاد کردن پرهیز کنید.
چرا؟
قبل از اینکه انتقاد کنید علت آن را پیدا کنید اگر می‌خواهید با انتقاد کردن کسی را ضایع کنید ابراز وجود کنید و از این حرف‌ها بهتر است انتقاد نکنید. سپس به دنبال این جواب باشید که آیا اثری در انتقاد کردن شما هست یا نه یعنی با انتقاد کردن به خواسته خود می‌رسید یا نه. در اینجا اگر جواب شما منفی است بهتر است دور انتقاد را خط بکشید.
به نظر من
در ابتدای انتقاد کردن بهتر است بگویید که نظر من این است؛ یعنی حرفی که می‌خواهید بزنید را به‌جای اینکه طوری بگویید که حقیقت محض است، به‌گونه‌ای بیان کنید که نظر شخصی شما جلوه کند. با این روش در مقابل انتقاد شما کمتر مقاومت می‌کنند.
نقاط مثبت و منفی
انتقاد درست آن است که ضمن تأکید بر نقاط ضعف به نقاط قوت فرد نیز اشاره کند و با ارائه راهکارهای مناسب برای رفع نقاط ضعف سخن به میان آورد. همه این توانایی را دارند که به بیان نقاط منفی دیگران بپردازند. هنر انتقاد کردن این است که شما به نقاط مثبت طرف مقابل خود هم اشاره‌کرده و سپس بخواهید نقاط منفی خود را اصلاح کند.
آیا فرد می‌پذیرد؟
شما به اداره‌ای می‌روید و از رفتار نادرست یکی از کارمندان ناراحت می‌شوید. حال می‌خواهید پیش مدیر رفته و از او بابت رفتار بد کارکنانش انتقاد کنید. با توجه به جایگاه آن مدیر و رابطه‌ای که بین او و کارمندانش وجود دارد آیا انتقاد شمارا می‌پذیرد؟ شما می‌خواهید از رفتار پدر یکی از دوستانتان به او انتقاد کنید. آیا دوست شما می‌پذیرد که شما از پدرش انتقاد کنید؟ در آموزه‌های دینی ما هم یکی از شرایط امربه‌معروف و نهی از منکر این است که فرد پذیرای این امرونهی باشد و احتمال تأثیر وجود داشته باشد به این معنا که اگر شما می‌خواهید کسی را امربه‌معروف کنید اما می‌دانید که این کار تأثیری در او ندارد و او به حرف شما گوش نمی‌دهد، دیگر امربه‌معروف کردن کار صحیحی نیست.
تونستم منظورمو برسونم؟
گاهی اوقات از افراد انتقاد می‌کنیم اما فردی که انتقاد ما را می‌شنود دقیقاً متوجه منظور ما نمی‌شود. در چنین شرایطی که سوءتفاهم به وجود آمده احتمال اینکه انتقاد شما پذیرفته شود کم است. انتقاد کردن به‌خودی‌خود شرایطی را ایجاد می‌کند که فرد انتقاد شونده به‌نوعی در برابر آن مقاومت کند. حال در چنین شرایطی اگر کسی که از او انتقاد می‌کنیم از انتقاد ما برداشت شخصی کند شرایط از چیزی که هست بدتر شده و احتمال اینکه ما به هدف خود برسیم بسیار کم می‌شود. به همین دلیل به هنگام انتقاد از افراد بپرسید که منظور شمارا فهمیده‌اند یا نه؟
محله‌ی قشنگ‌تر
شما می‌خواهید از یکی از همسایگان خود به علت اینکه جلوی منزلش دائما کثیف است و این کار نمای محله را زشت کرده انتقاد کنید. به نظر شما اگر این‌گونه بگویید او به حرف شما گوش می‌دهد؟ باید زودتر این آشغالا رو از جلوی خونتون بردارید و کوچه رو جارو کنید. مطمئن هستم که شما هم با من هم‌عقیده هستید. اگر بخواهیم از کسی انتقاد کنیم ولی لحن و کلام ما تند و تحکم‌آمیز باشد نتیجه‌ای نمی‌گیریم. پس بهتر است این کار را به‌صورت درخواست انجام دهید تا کمتر در برابر آن مقاومت شود. همسایه‌ی عزیز می‌تونم ازتون خواهش کنم اگه امکان داره جلوی خونتون رو تمیز کنید تا محله قشنگ‌تری داشته باشیم.
مختصر و مفید
انتقاد هرچه کوتاه‌تر باشد و کمتر وقت شنونده را بگیرد اثر بهتری روی شنونده انتقاد می‌گذارد. اگر می‌خواهید از کسی انتقاد کنید باید مختصر و مفید باشد و از تبدیل انتقاد به سخنرانی پرهیز کنید. اگر انتقاد بیش‌ازحد طولانی شود سبب خستگی انتقاد شونده شده و تأثیر انتقاد را کم می‌کند.
کلی‌گویی ممنوع
گاهی اوقات به‌جای انتقاد از عملکرد فرد شخصیت او را زیر سوال می‌بریم. اگر کسی یک‌بار اهمال‌کاری کرده به او می‌گوییم که تنبل است. یا کسی که یک‌بار دیر سر قرار حاضرشده می‌گوییم تو همیشه بی‌نظمی. این مدل حرف زدن‌ها سبب می‌شود فرد در برابر انتقاد ما مقاومت کرده و انتقاد ما را نپذیرد. برای اینکه انتقاد تأثیر بیشتری داشته باشد بهتر است این‌گونه عمل کنیم: ابتدا از کارهای گذشته فرد تعریف کرده و سپس به همان دفعه‌ای که اشتباه کرده اشاره‌کنیم.
ابتدا نکات مثبت
اگر می‌خواهی از کسی انتقاد کنید ابتدا به نکات مثبتی که در او وجود دارد اشاره‌کنید. هرکسی نقاط مثبتی در خود دارد که اگر در انتقاد خود ابتدا به آن‌ها اشاره‌کنید بهتر می‌توانید از انتقاد خود نتیجه بگیرید. انسان‌ها دوست دارند که از آن‌ها تعریف شود. وقتی این کار را انجام می‌دهید شرایط برای پذیرش انتقاد هموارتر می‌گردد. در پایان انتقاد خود هم باز به ذکر نقاط مثبت پرداخته و یا از آن شخص بابت گوش دادن به انتقادتان تشکر کنید.
