۱۱۰ سال پس از قانون اول

چهارشنبه ۱۸ بهمن ۱۳۹۶ شماره ۷۸۷
عباس لعل بار.سردبیر
۱۱۰ سال پیش اولین قانون مطبوعات در ایران تصویب شد. بنابر آن چه در تاریخ آمده میرزاصالح در زمان حکومت محمدشاه بود که نخستین نشریه را براساس مفاهیم امروزین خود منتشر نمود هر چند که انتشار وقایع اتفاقیه در زمان ناصرالدین شاه به عنوان مبدا رسمـی روزنامه نگاری در ایــران نامیده می شود و به نوعی آغاز انتشار روزنامه های دولتی هم به حساب می آید. همان گونه که می دانید انقلاب مشروطه باعث شده بود تا مردم بیش از گذشته نسبت به افزایش آگاهی و معلومات خود بکوشند و در این راه مطبوعات به عنوان یکی از مهمترین مراجع مردم در زمان مشروطه با استقبال خوبی مواجه شدند. به رواج انتشار مطبوعات اولین قانون مربوط به آن در ۱۸ بهمن ۱۲۸۶ در نخستین دوره مجلس شورای ملی به تصویب رسید. این قانون ۵۲ ماده ای در ۶ فصل، چاپخانه و کتابفروشی، طبع کتاب، روزنامه های مقرره، اعلانات، حدود تقصیر نسبت به جماعت و محاکمه تدوین شده بود. دومین قانون مطبوعات در ۱۵ بهمن ۱۳۳۱ بر طبق قانون اعطای اختیارات به نخست وزیر در ۴۶ ماده و ۱۱ تبصره به تصویب رسید. قانون دوم در ۵ فصل به بیان تعریف و تأسیس روزنامه و مجله، حق جوابگوئی- آیین نامه های مطبوعاتی، جرایم مطبوعاتی، تخلفات و دادرسی مطبوعاتی- هیات منصفه می پرداخت. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و عزل مصدق از نخست وزیری، به موجب قانون الغای کلیه لوایح مصوب دکترمصدق قانون دوم نسخ شد. در۱۰ مرداد ۱۳۳۴، مجلس هجدهم قانون جدید مطبوعات را با همان سرفصل های قبلی و با اندکی تغییر در ۴۲ ماده تصویب کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی دو اصل از قانون اساسی به مطبوعات اختصاص داده شد. اصل بیست و چهارم قانون اساسی به آزادی مطبوعات اشاره می کند و می گوید: «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق مردمی باشند. تفضیل آن را قانون تعیین می کند.» همچنین در اصل یکصد و بیست و هشتم چنین آمده است: «رسیدگی به جرایم سیاسی و مطبوعات علنی است و با حضور هیأت منصفه در محاکم دادگستری صورت می گیرد. نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیأت منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین می کند.» پس از آن شورای انقلاب، قانون مصوب ۱۳۳۴ را لغو و لایحه ۴۱ ماده ای قانونی مطبوعات را در ۲۰ مرداد ۱۳۵۸ تصویب و برای اجرا به دولت موقت ابلاغ کرد.
با تصویب آخرین قانون مطبوعات ایران، قانون مصوب شورای انقلاب جای خود را به قانون مطبوعات مصوب مجلس داد. مجلس شورای اسلامی در ۶۴/۱۲/۲۲ قانون مذکور را در ۶ فصل، تعریف مطبوعات، رسالت مطبوعات، حقوق مطبوعات، حدود مبطوعات، شرایط متقاضی و مراحل صدور پروانه و جرایم را در ۳۶ ماده و ۲۳ تبصره تصویب کرد. ۴ روز پس از تصویب مجلس با تأیید شورای نگهبان قانون مطبوعات به دولت ابلاغ شد. قانون مطبوعات ۱۳۶۴ در دوره های مختلف اصلاحاتی پذیرفته است. در حال حاضر قانون مورد اجرا در کشور ۴۸ ماده ای است و دو فصل هیأت منصفه مطبوعات و موارد متفرقه نیز به آن اضافه شده است. در مجالس پنجم و ششم اقداماتی برای اصلاح و تغییر قانون مطبوعات صورت گرفت و اخیرا نیز دولت در صدد تغییر این قانون بوده که فعلا نهایی نگردیده است. برخی از منتقدان تغییر قانون مطبوعات و اصلاحیه دولت بر آن را باعث تنگ تر شدن فضا برای رسانه ها می دانند و به همین جهت مخـالف اعمـال اصلاحـــات دولت می باشند. باید دید سرانجام تغییرات و اصلاح این قانون به کجا می انجامد و آیا باعث بازتر شدن فضا برای کار خبرنگاران و روزنامه نگاران خواهد شد؟