گفتگو با نوازنده نمایش «گنج در رنج سپنج» در حاشیه ششمین جشنواره صحنه:/ موسیقی تئاتر باید به گوش بیاید بی آنکه شنیده شود

شنبه ۱ اسفند ۱۳۹۴    شماره ۳۲۹
گروه فرهنگی-وقایع استان:
موسیقی تنها هنری است که علاوه بر داشتن مفهوم و تاثیر مستقل، می‌تواند از چند جهت با سایر رشته‌ها و هنرها هم در ارتباط باشد و حتی گاه به‌عنوان یک هنر بین رشته‌ای در انتقال مفاهیم خاص مؤثر واقع شود. همه رشته‌های علمی و هنری به نوعی نیازمند موسیقی هستند. به ویژه در حوزه سینما و تئاتر، نیاز به موسیقی بیشتر نمود پیدا می‌کند. در حقیقت، موسیقی می‌تواند به جای کلام، حرکت و میمیک بازیگران، در انتقال مفهومی خاص، نقش مهمی ایفا کند. کارگردان، نمایشنامه، بازیگر، صحنه پس جای هنر موسیقی در تئاتر کجاست؟ این روزها دیده می شود که در اجرای نمایش ها کمتر کارگردانان به جایگاه موسیقی توجه می کنند و از اهمیت آن غافل هستند، همگان بر این نکته که تئاتر هنری زنده است اذعان دارد ولی کمتر دیده شده است که در این هنر زنده از موسیقی نیز به طور زنده استفاده شود، در ادامه گپ و گفت کوتاهی داریم با سعید خطائی پور آهنگساز و نوازنده نمایش گنج در رنج سپنج تنها نمایش ششمین جشنواره استانی صحنه که از موسیقی زنده استفاده کرده بود.
به نظر شما اهمیت عنصر موسیقی در تئاتر چیست؟ تئاتر و موسیقی دو هنری هستند که پیوند بسیار نزدیک و ناگسستنی ای با هم دارند. از کارهای تماما موزیکال گرفته که دیالوگ های آن به صورت شعر و با همراهی موسیقی بیان می شود تا کارهایی که موسیقی به صورت رئالیستی و جزیی از کار در آن ارائه می گردد. شاید بتوان مهمترین کاربرد موسیقی در تئاتر را آکسان گذاشتن بر صحنه هایی که نیازمند القای حس های متفاوتی همچون ترس، اضطراب، اندوه و یا شادی است، دانست. موسیقی نمایش به عنوان شاخه ای مجزا در موسیقی به صورت یک علم جای کار بسیار دارد. نقش آهنگساز یک اثر نمایشی و یا سینمایی کمتر از نقش کارگردان آن نیست، چه بسا وظیفه آهنگساز به مراتب سخت تر از کارگردان است چرا که او می بایست هم از نظر المان های نمایشی کار را درک کرده و هم در دنیای موسیقی فواصل و یا ملودی های مناسب را برای آن برگزیند.
تجربه موسیقی تئاتر «رنج در گنج سپنج» را چگونه ارزیابی می کنید؟ این درام که داستان زندگی یک خانواده ایرانی را روایت می کرد فراز و نشیب هایی داشت و خط اصلی داستان از حالتی احساسی بهره می برد. با توجه به زمان اندک برای تنظیم موسیقی کار امکان استفاده از ساز های مختلف در کار وجود نداشت و ساز سه تار می بایست تمام بار موسیقایی اثر را بر عهده بگیرد. انتخاب من برای خط اصلی اثر گام «اصفهانِ دو» در موسیقی ایرانی بود چرا که با گام «دو مینور» در موسیقی جهانی نزدیکی داشت و این مایه از موسیقی برای مخاطب احساس هایی از قبیل اندوه و عشق را به بار می آورد. در بخش هایی از کار که درگیری بین دو خواهر نقش اصلی کار صورت می گرفت از فواصلی همچون فاصله «ترایتون» که حس ترس و ابهام را درخود داشت استفاده کردم. در بخش آغازین کار نیز موسیقی به صورت رئال از رادیویی که در اتاق وجود داشت پخش می شد.
چرا از موسیقی سنتی کمتر در کارهای نمایشی استفاده می شود؟ این موضوع به تصمیم کارگردان کار بستگی دارد که چه نوع موسیقی را برای کارش بطلبد. موسیقی کلاسیک ایرانی که در قالب ردیف نواخته می شود مجموعه ای کامل از احساس های متفاوت است. به عنوان مثال می توان دستگاه چهارگاه را القای کننده حالت های رزمی و حماسی دانست و دستگاه ماهور را بیان کننده حالت شادی، اصفهان را عشق و نوا را اندوه. همانطور که استاد حسین علیزاده در فیلم های بسیاری از موسیقی کلاسیک ایرانی استفاده کرده است و آثار بیاد ماندنی را خلق نموده. شاید فرم کار و فضای کلی یک نمایش بتواند بیانگر نوع موسیقی باشد. در این کار همانطور که گفتم فضایی ایرانی با حالت هایی که نیازمند فواصلی خاص در موسیقی بود وجود داشت. به همین خاطر انتخاب من دستگاهی در موسیقی ایرانی بود که به موسیقی کلاسیک جهانی نزدیک باشد.
مهمترین ویژگی موسیقی نمایش چیست؟ به نظر من موسیقی یک اثر نمایشی نباید در حین کار شنیده شود اما باید به گوش برسد. بدین معنا که موسیقی نمی بایست به عنوان عنصری جداگانه تمرکز مخاطب را به خود جلب کند. مخاطب در حالی که به تماشای یک اثر نمایشی نشسته است بدون تمرکز خاص بر موسیقی تمام حالت های روحی و احساسی لازم را از آن دریافت می کند و آن را در تار و پود کار حس می کند. در این صورت می توان گفت موسیقی به بهترین نحو از پس وظیفه اش بر آمده است.