روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
مهر ماه امسال فرهنگسرای آیینه اراک میزبان کنسرتی بود که شاید بتوان آن را یکی از بهترین اجراهای موسیقی چند سال اخیر در شهر نامید. گروه همنوازان حصار به سرپرستی علی قمصری و خوانندگی محمد معتمدی که موج نوینی از موسیقی کلاسیک ایرانی را به راه انداخته است به همراه نوازندگان برجسته ای همچون حسین رضایی نیا، شروین مهاجر، کامران منتظری، آرش کامور و …. به اراک آمده اند تا در کنار رو نمایی از آلبوم «عبور» قطعاتی از آن را به اجرای عموم بگذارند. هرچند این اولین بار نبود که آلبوم عبور رونمایی و اجرا می گردید.
شاید کمتر کسی باشد نام علی قمصری را نشنیده باشد. جوان پر انرژی موسیقی کلاسیک ایرانی که نوازندگی و آثارش نیز همانند خودش پر تحرک است.
او موسیقی را با آموزش در هنرستان موسیقی شروع کرد دوره‌ی راهنمایی و دبیرستان را در هنرستان عالی موسیقی گذرانده و در عین حال دیپلم رشته‌ی ریاضی فیزیک را هم کسب کرده و حتی در المپیادهای ریاضی و فیزیک هم شرکت داشته است. همزمان با ورود به دانشگاه برای پیگیری تحصیلات آکادمیک در رشته‌ی موسیقی، در ۱۸سالگی ارکستر بزرگی را به‌نام «سرمد» تأسیس کرده و در آن به عنوان سرپرست، آهنگساز و نوازنده مشغول به فعالیت شده است. قمصری در همین دوره موفق شده یک بار عنوان نخست جشنواره‌ی موسیقی جوان را هم از آن خود کند.
بعد از چند اجرای جسته و گریخته در چند تالار موسیقی تهران نخستین آلبومش را با عنوان «نقش خیال» در سال ۸۴ با آواز همایون شجریان به بازار موسیقی عرضه کرد. علی قمصری به‌همراه علیرضا قربانی و کوارتت زهی ایرانی، آلبومی را به‌نام «سرو روان» منتشر کرد.
همکاری های اخیر وی با همایون شجریــان در آلبوم «چه آتش ها» و محمد معتمدی در آلبوم «عبور» نشان از آن دارد که گام های علی قمصری در مسیر جدید پیش رویش روز به روز استوار تر می شود. بارزترین ویژگی علی قمصری هارمونیزه کردن موسیقی کلاسیک ایرانی است. موضوعی که منتقدانی نیز دارد. هم از سوی عده ای که داعیه دار موسیقی کلاسیک ایرانی هستند و کارهای قمصری را تغییراتی هیجانی و بی پایه در موسیقی می دانند و هم از طرف آنان که موسیقی کلاسیک ایرانی را تک خطی و حتی در مواردی فالش خوانده و با خنده از هارمونیک شدن آن سخن به میان می آورند. با همه این تفاسیر نیاز به تغییر در موسیقی کلاسیک ایرانی حس می شود. تغییراتی درست و بر اساس المان های علمی. همانطور که افراد بسیاری دست به تغییر زده اند اما به دلیل نبود دانش کافی این تغییرات موضعی بوده و در بازه های زمانی کوتاه از بین رفته اند.
پوست انداختن موسیقی کلاسیک ایران توسط جوانانی که هم از دانش کافی برای تغییر برخوردار هستند و هم تسلط کافی بر اصل موضوع دارند می تواند نوید بخش آغاز روند دیالکتیک در موسیقی باشد. روندی که شاید در برهه های زمانی مختلف به سکون و یا حتی عقب گرد منجر شده است.
این بار گروه همنوازان حصار با اجرای آلبوم عبور در شهر اراک فرصتی را فراهم آوردند تا مردم این شهر با سبک نوین موسیقی قمصری آشنایی بیشتری پیدا کنند. این کنسرت که با تسلیت خواننده گروه به بازماندگان فاجعه رخ داده در مراسم حج امسال آغاز گردید در یک شب و در فرهنگسرای آیینه اراک برگزار شد. در انتهای برنامه در کنار جشن امضای آلبوم فرصتی برای گفتگو پیرامون تحولات موسیقی و آثار علی قمصری فراهم گردید.
شروین مهاجر از نوازندگان برجسته کمانچه که به همراه همنوازان حصار به اراک آمده بود در صحبت با ما کنسرت همنوازان حصار در اراک را اینگونه تعبیر می کند: «خیلی خوشحالم بابت حضور در میان مردم هنر دوست اراک، اشکال کار اینجا بود که که فرصت برای تبلیغات این کنسرت به دلیل ترافیک کنسرت ها و طولانی شدن روند مجوز اندک بود و دوست داشتیم با توجه به پتانسیل برنامه، شب های بیشتری در اراک این کار را به روی صحنه ببریم. البته همین یک شب هم با انرژی بالای مردم بسیار خوب و دوست داشتنی برای ما رقم خورد به خصوص برای من که دوران دانشجویی ام را در این شهر گذرانده ام.»
شروین مهاجر در پاسخ به این سوال که تاکید علی قمصری بر موسیقی چند صدایی چه تاثیری بر به روز رسانی موسیقی ما و آشتی بیشتر مردم با این موسیقی دارد می گوید: «یک مقدار ممکن است هضم این موسیقی برای مخاطب معمولی دشوار باشد و نیازمند این است که ژانر های دیگر موسیقی و تلفیق موسیقی ایرانی با هارمونی را شنیده باشد که به سبک خود علی قمصری عزیز معرفی می شود و هارمونی کوارتالی که خیلی از ارکستراسیون های متداولی که در دوره گلها بود ساختارشان را می شکند و به نوعی کارهای قمصری امضای خاص خودش را دارد. من فکر می کنم که مخاطبان بیشتر باید با این موسیقی انس بگیرند به این خاطر که با فکر آنها سر و کار دارد و پس از چندین بار گوش دادن به لایه های درونی موسیقی توجه کنند. از طرفی ریتم در کار علی قمصری جایگاه ویژه ای دارد و همینطور نقش بندی سازهای زهی کارکرد های متفاوتی دارد و در مجموع موسیقی پر حرکتی است. هرچند شاید همه آثار یک آهنگساز اقبال عمومی بالایی پیدا نکنند ولی علی قمصری کارهای شاخصی دارد که بسیار ارزشمند هستند.»
برخورد جامعه موسیقی کلاسیک ایرانی با این موسیقی چطور بوده است؟ «طبیعتا پیشکسوت ها و نسل گذشته ما طرز فکر های متفاوتی دارند. خیلی از آنها با همراهی خود حمایت و تشویق کردند و برخی از آنها ممکن است انتقاداتی داشته باشند و این موسیقی به گوش آنها نا مانوس باشد. به هر حال خواهی نخواهی این تغییر توسط علی قمصری و نسلی که حرف تازه ای برای گفتن دارد صورت می گیرد و به نظر من زیبایی هنر به همین تفاوت هاست و قرار نیست همه مثل هم بنویسند. هرکسی آزاد است با علم و پشتوانه آکادمیکی که دارد به لایه های خاصی از موسیقی سر بزند و هنوز موسیقی ما جای بسیاری برای تنظیم دارد.»
از نقاط برجسته موسیقی قمصری می توان به ریتم اشاره کرد. حرکت در آثار او نیازمند توجه ویژه به کارکرد ریتم و استفاده متفاوت از این ابزار در موسیقی کلاسیک ایرانی است. شاید اولین تغییرات در ریتم و استفاده از آن در موسیقی را بتوان به حسین تهرانی نسبت داد با این تعبیر که به گفته خودش :«ضرب صفر سمت چپ اعداد بود که ما آن را در سمت راست اعداد قرار دادیم.»
اما امروز دیالکتیک در موسیقی آهنگسازان را مجبور به توجه بیشتر به ریتم و تنظیم جداگانه و خاص برای سازهای کوبه ای در قطعاتشان کرده است. در همین رابطه حسین رضایی نیا نوازنده دف حاضر در گروه همنوازان حصار به ما می گوید: «ابتدا ابراز خوشحالی می کنم از حضور در شهر اراک. در واقع کارهای علی قمصری خاص و متفاوت است. خیلی از آنسامبل ها نوازندگان کوبه ای ریتمی را بر اساس قطعات می زنند اما علی قمصری برای ساز های کوبه ای جدا گانه پارت نویسی می کند و خط های اجرایی ساز من با نوازنده تنبکی که در گروه می نوازد متفاوت است. به همین خاطر نوازندگی ساز کوبه ای در کارهای قمصری به خاطر ریتم ها و شخصیت بخشی جداگانه به هر ساز کوبه ای بسیار دشوار است. از طرفی ویژگی مثبت علی قمصری پذیرش او در ایده های جدید کوبه ایست. در بعضی قطعات وقتی ایده هایی از سوی نوازندگان کوبه ای گروه مطرح می شود آنها را پذیرفته و اعمال می کند.»
شاید بسیاری از نوازندگان و آهنگسازان موسیقی کلاسیک ایرانی به ابزار مورد نیاز برای ارائه کارهای متفاوت دسترسی داشته باشند. ابزاری همانند نوازندگی تکنیکی، تسلط بر ردیف موسیقی ایرانی و دانش تئوری موسیقی. اما همه اینها بدون حضور خلاقیت نمی تواند نمود بیرونی قابل قبولی داشته باشد. مهرزاد اعظمی کیا نوازنده کمانچه آلتو گروه همنوازان حصار در رابطه با بارزترین ویژگی علی قمصری به ما می گوید: «بارزترین ویژگی علی قمصری هوش اوست که باعث این تغییرات در موسیقی او شده است. نگاه متفاوت به موسیقی در کنار جذابیت و کاریزمای آثار او، باعث شده است که جای خودش را در موسیقی باز کند. فرار از یکنواختی می تواند به آشنایی بیشتر مردم با موسیقی کلاسیک ایرانی کمک کننده باشد و علی قمصری دست بر نقاط کور موسیقی نهاده که کمتر دیده شده اند.»
آواز کلاسیک ایرانی مسیر جدایی از موسیقی ما نداشته است. پایبند بودن موسیقی به ملودی و تک خطی بودن آن مجال هم آوایی و قرار گیری گستره های صدایی مختلف در کنار هم را از آثار موسیقی ما گرفته است. هرچند در آثار اساتیدی چون حسین علیزاده با تاکید بر این بخش اتفاقات مثبتی رخ داده است. تلفیق آواز با موسیقی ایرانی هارمونیزه شده ظرافت های خاصی را می ظلبد. توجه به پیچ و خم ها و تسلط بر گستره های صدایی متفاوت و همچنین آشنایی با موسیقی چند صدایی لازمه خوانندگان اینگونه کارهاست. این ویژگی ها تمام و کمال در صدا و تکنیک محمد معتمدی وجود دارد. خواننده ای که با بسیاری از بزرگان موسیقی ما همکاری داشته است. بررسی روند آثار وی نشان از گرایش او به کارهای نوین در موسیقی دارد. فعالیت های متعددی از جمله همکاری با گروه خورشید (مجید درخشانی)، همنوازان شیدا (محمدرضا لطفی)، ارکستر ملی ایران (فرهاد فخرالدینی)، هم‌آوایان (حسین علیزاده) و گروه ادیب (که خود او پایه‌گذار آن است). او همچنین برنده چایزه موزیسین برتر سال ۲۰۱۳ از سوی رادیو دولتی فرانسه شده است. محمد معتمدی در رابطه ای همسان سازی آواز با هارمونی در موسیقی ایرانی می گوید: «آواز ایرانی مشکلی در تلفیق با این نوع موسیقی ندارد. خیلی از موزیسین های نسل جدید به فضای چند صدایی روی آوردند به این خاطر که جای هارمونی، همیشه در موسیقی ما خالی بوده است. این موضوع یکی از راه هایی است که می تواند جاذبه های موسیقی ما را بیشتر کند.»
علی قمصری موزیسین جوانی که با جسارت و کاریزمای خاص خودش دست به ارائه آثار نوینی در موسیقی ایرانی زده است در رابطه با موج نو ایجاد شده توسط او و پیوند بیشتر موسیقی با نسل امروز جامعه می گوید: «در هر دوره ای موزیسین ها و هنرمندان می بایست بر طبق نظام و قواعد همان دوره حرکت کنند و بتوانند خالق اتفاقات تازه ای باشند. موسیقی هم از این امر مستثنی نبوده و یک سری از جوان ها این کار را انجام می دهند و تلاش من نیز در این راستا بوده است.»
یکی از مشکلاتی که ممکن است این مسیر را بر پویندگان مسیر نوین موسیقی ایرانی دشوار سازد تلفیق شعر ایرانی با این نوع موسیقی است. شعری که همچنان در بند سنت ها مانده است. در این رابطه علی قمصری اضافه می کند: «درست است، خیلی وقت ها این موضوع دست و پا گیر می شود اما رسالت من فقط موسیقی با کلام نیست و بی موسیقی کلام نیز از اهداف موسیقایی من است. از طرفی از اشعار مختلفی می توان استفاده کرد که وزن هایشان نیاز ما را بر طرف کنند.»
موسیقی ارکسترال علی قمصری و کارهای چند صدایی او در موسیقی چقدر می تواند به موسیقی کلاسیک ما کمک کند؟
«موسیقی چند صدایی اگر از راه درست و با حفظ المان های موسیقی ایرانی انجام شود در پیشبرد موسیقی ایرانی بسیار کمک کننده خواهد بود.»
گروه فرهنگی- سیدسعید خطایی پور
شماره ۳۱۰ تاریخ ۱۳۹۴/۰۷۱۱
