خانه » پیشنهاد سردبیر » گفتگو با دکتر «محمد عارف» پیرامون جشن تیرگان و اهمیت جشن های باستانی/حافظان فرهنگ نیاکان مان باشیم

گفتگو با دکتر «محمد عارف» پیرامون جشن تیرگان و اهمیت جشن های باستانی/حافظان فرهنگ نیاکان مان باشیم

یکشنبه ۴ تیر ۹۶ شماره ۶۱۸
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
جشن تیرگان یکی از جشن هایی است که در ابتدای فصل تابستان در منطقه فراهان استان مرکزی برگزار می شود. جشنی چند هزار ساله که به جرات می توان گفت فقط در استان ما با این جدیت و استمرار هر سال برگزار می شود. با وجود برپایی این جشن باید گفت جشن ها و آیین های باستانی و کهن بسیاری وجود دارد که به فراموشی سپرده شده اند به مناسبت برگزاری جشن تیرگان گفتگویی با دکتر محمد عارف پژوهشگر، نویسنده و مردم شناس پیرامون این جشن و همچنین اهمیت جشن های باستانی و احیای آن ها داشته ایم.
***
خاستگاه و فلسفه جشن تیرگان چیست و آیا شکل برگزاری و زمان آن در مناطق مختلف تفاوت دارد؟
نظرها و دیدگاه ها در مورد جشن تیرگان متفاوت است. برخی نگاهشان مذهبی، برخی بومی و عده ای هم نگاهشان تاریخی است. هر گروه و فردی هم دلایل و استناداتی را مطرح می کند که هر کدام در جای خود قابل احترام و ارزشمند است؛ ولی باید پذیرفت که همه آن ها نمی تواند درست و قابل قبول باشد. به نظر من اصل فلسفه جشن تیرگان بر می گردد به دوران ایرانیان باستان قبل از زرتشت، در آن دوران فقط دو فصل تابستان و زمستان داشتند و دو جشن مربوط به این دو فصل یکی جشن چوپانان در دهم بهمن ماه و دیگری جشن تیرماه است و مربوط به تابستان که جشن کشاورزان است، تیرگان عروس فصل تابستان و جشن چوپانان یا کوسه گردی سلطان فصل زمستان لقب دارند که قطعا اگر این دو جشن مورد توجه قرار بگیرد بسیاری از پرسش های فرهنگیمان پاسخ داده می شود. از آنجایی که جشن تیرگان با گرم شدن هوا و برداشت محصول همراه است ممکن است تفاوت در زمان برگزاری ایجاد شود. در برخی مناطق کشور مانند سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط جغرافیایی کشت و برداشت زودتر از مناطق دیگر است بنابراین این جشن زودتر گرفته می شود. در برخی مناطق چون استان مرکزی و کردستان این جشن دیرتر گرفته می شود. برخی این جشن را در سیزدهم تیر برگزار می کنند و آن را به آرش کمانگیر منتسب کرده اند؛ ولی در واقع جشن کشاورزی بوده است. در ارمنستان هم مشابه همین جشن با نام وارداوار برگزار می شود که مربوط به کشاورزان و کشت و شکرگذاری است.
یک دیدگاه دیگر هست که بر می گردد به قبل از عیلامی ها و آشوری ها و قبل از دوره بین النهرین که در ارتباط با خدای دموزی بوده است. زمانی که محصول چیده می شد و باغ ها خالی می شدند پشت سر تابستان آب می ریختند تا سال بعد دست پر بگردد و محصول سال بعد برکت داشته باشد.
در مورد شکل برگزاری و نگاه مردم به این جشن توضیح دهید؟
جشن تیرگان مربوط به روزی است که مردم یک منطقه برای دروی گندم حاضر می شدند. در این روز جارچی و دشتبان دو ماموری هستند که به مردم منطقه خبر می دهند که زمان دروی گندم فرا رسیده است. همه مردمی که کشت و کشاورزی داشته اند گرد هم می آیند. رسم بر این است که یک پیرمرد مورد اعتماد بعنوان آغاز کننده مراسم باشد. در این مراسم برنامه هایی چون جشن و پایکوبی، کشتی گیری، اجرای مسابقات، خواستگاری برای جوان ترها و آشتی دادن افرادی که از هم کدورت دارند انجام می شده است. پس از آن ظهرهنگام که آفتاب سایه می انداخته می گفتند فصل درو است و معتمدترین فرد محل با پاشیدن یک کاسه آب اولین دسته گندم را درو می کرده و بعد از وی بقیه شروع به درو می کردند و تا غروب این کار ادامه داشته است. به این شکل که اگر خانواده ای تعداد پسرانش بیشتر بوده به کمک خانواده ای که پسران کمتر یا پسر نداشته می روند و اعتقاد بر این بود که در این روز باید همه یکسان برداشت محصول داشته باشد و کسی جا نماند. در واقع این همان روح تعاون، برادری، برابری، عدالت، محبت و نوعدوستی در میان مردم بوده است که متبلورشده و گسترش پیدا می کند در واقع کشاورزان از روز بعد از جشن هر کدام مشغول زمین و کشت خود می شدند و روز اول روز تعاون و صمیمیت بوده است.
چرا برخی جشن ها و آیین ها همچنان برگزار می شوند و آیا برگزاری گسترده و مستمر جشن های گذشته از آنجایی که بیشتر در پیوند با طبیعت و آموزه های اخلاقی بوده می تواند ظرفیت آموزشی و فرهنگ سازی داشته باشد؟
به نظر من اغلب آیین ها و سنتهایی که از گذشته به دست ما رسیده اند همگی جنبه های خوشایند و آموزشی دارند. زیرا هیچ شخصی آن را ننوشته و نگفته که این کار را انجام دهید بلکه این مردم بودند که خود به خود این کارها را با توجه به نیاز خود برای گفتگو با خداوند و ارتباط با طبیعت انجام می دادند و ۹۵ درصد آن ها جنبه الهی و معنوی دارند. مردم از گذشته آیین هایی را اجرا می کردند که در ارتباط با معنویات، معیشت، گرامیداشت بزرگان و سلحشوران، حق شناسی و حتی جنبه های سرگرمی و تفریحی بوده اند. مردم شناسان جهان از جمله جوزف کمبل نیز در این مورد بسیار سخن گفته اند. این آیین ها هیچ کدام جنبه خرافه و مقابله با خداوند نداشته است. این آداب جنبه آموزشی دارد در آن آینده نگری، تشکر از خدا بابت گذشته، آرزو برای آینده و زندگی اکنون، صله رحم خانواده و فامیل و احترام بزرگترها نهفته است و اگر غیر این بود مردم خودشان به تدریج آن را حذف می کردند. در واقع هر آیینی که استمرار پیدا می کند به دلیل جنبه های علمی، انسانی و فرهنگی قابل اعتمادش است.
برای معرفی بهتر این جشن ها چه باید کرد و آیا همگی قابلیت اجرا در شرایط کنونی را دارند و اگر ندارند چه موانعی باعث شده است؟
البته سخت است که هم اکنون بگوییم همه آیین های گذشته در مناسبت های مختلف باز هم باید اجرا شوند؛ ولی اینطور نیست که بگوییم دستخوش حوادث، تغییرات، معماری، تکنولوژی و صنعت قرار گرفته و باید به طور کلی از بین بروند زیرا ما نیازمند ارتباط با طبیعت و خداوند هستیم. این آیین ها در روند یک زندگی ساده تر و طبیعی تر موثرند و آن هم به تبع خود سلامت جسمی، روحی و روانی، اقتصادی و هم پررنگی دین و خدا را بهمراه دارد. در واقع هر چقدر آیین ها، سنت ها، ضرب المثل ها، عزاداری ها، دعاها و آداب و رسوم در زندگی باشد، بسیاری از ناهنجاری های فردی و جمعی چون طلاق، نزاع، خشونت و دروغ کمتر است. در آیین ها خانواده اهمیت داشت؛ احترام به بزرگتر مورد توجه بود اگر قرار باشد تمام توجه تنها به صنعت باشد چیزی جز نابودی برای انسان بهمراه ندارد. شاید همین نیاز است که امروز بسیاری افراد از صنایع دستی و سنتی در خانه خود بهره می برند. پس این نیازها باعث می شود که نهاد از بین نرود و البته این نهاد باید با تدبیر و درست مورد توجه باشد.
این اشتباه بزرگی بود که آیین ها را از بین بردیم، روی آن ها پل زدیم برای رسیدن به کجا؟ ما می گوییم غرب بسیاری از آیین های خود را از بین برده و اسیر تکنولوژی و چرخ دنده های وحشتناک صنعت شده در حالیکه در کشورهایی چون انگلیس، روسیه و بخشی از اروپا همه آیین ها و سنت هایشان هست و بیشترین آداب و رسوم دنیا در این کشورها در حال اجرا است.
آداب و آیین ها نیاز به بروزرسانی دارند یا باید به شکل گذشته اجرا شوند؟
بله باید آن ها را تبدیل کرد، تبدیل کردن و به روز رسانی آیین ها جزوی از فرهنگ است، اساس فرهنگ این است که هر روز تازه شود زیرا اگر مثل خودش اجرا شود بدوی و فطری است، دیگر فرهنگی نیست و کهن است و در هزاران سال گذشته گیر کرده است. فرهنگ باید به روز شود و در زندگی مردم باشد. ترانه ها، آداب، رسوم، رقص ها، بازی ها، دعاها، حماسه ها، اسطوره ها، عزاداری ها تمام مناسبت هایی که در مناسک وجود دارد و مراحل مختلفی در دوره گذار انسان از تولد تا مرگ این ها باید به شکل امروزی تر و درست و دقیق تر اجرا شود؛ منتها با تکیه بر ریشه های گذشته و اساسی که از نیاکان به ارث رسیده است نه اینکه هر روز آن را تغییر دهیم و در آداب و رسوم دست ببریم و هر فردی با سلیقه خودش بخواهد کاری کند این موجب یک هرج و مرج و تشتت فرهنگی می شود و دوام نمی آورد این آیین ها دچار کارکردهای پنهان است و اگر به ادبیات کهن، فرهنگ شفاهی و فولکولورتوجه نشود آسیب روحی، روانی، اجتماعی، جسمی و اقتصادی می بینیم.
دستگاه های متولی در این خصوص چه وظایفی دارند و بعنوان پژوهشگر چه پیشنهادهایی برایشان دارید؟
به نظر من مدیران کل میراث فرهنگی باید افرادی باشند که فرهنگ مردم را بشناسند و نسبت به این مساله حساس باشند. متاسفانه مدیران کل میراث فرهنگی در کشور آشنا به این حوزه نیستند و یا اگر هستند برایشان اهمیت ندارد. چون نگاه داشتن فرهنگ نیاز به جانبازی دارد. هم اکنون در مجلس شورای اسلامی کمتر کسی راغب است در کمیسیون فرهنگی عضو شود زیرا حوزه دشواری است و تصمیم گرفتن در خصوص فرهنگ مردم بسیار سخت است و نیاز به فداکاری دارد.
من فکر می کنم همه ما مسئول هستیم تمام اداره ها و مردم باید مانند رزمنده از فرهنگ غنی نیاکان خود دفاع کنند. سازمان میراث فرهنگی، ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما، حوزه های هنری، دانشگاه ها، آموزش و پرورش، مراکز فرهنگی همگی نگاهبان میراث فرهنگی کهن ما هستند.
در استان ما از استانداری تا شهرداری همه مسئول هستند زیرا هم ارگان ها در ارتباط با مردم و شهر هستند و فرهنگ نیز متعلق به مردم است در این مسیر میراث فرهنگی و شهرداری ها در راس هستند هرچند تمام ارگان هایی که به نوعی با فرهنگ در ارتباطند باید خود را مسئول بدانند در واقع هر مسئولی موظف است به شکل بسیار درستی در رابطه فرهنگ و مردم خدمت کند اینکه مسئولین در اداره ها بنشینند و تنها امضا بزنند قابل قبول نیست اگر این ها را جدی بگیریم، همه بخش ها چون معماری، هنجارهای اجتماعی و حتی مسائل اقتصادی نیز بهبود پیدا می کند.
مسئولین باید جدی تر به فرهنگ مردم توجه کنند و آن ها را به حاشیه نبرند. خوشبختانه هر ساله در روز ۳۱ خرداد یا یکم تیر جشن تیرگان به خوبی و جدیت در زلف آباد اراک برگزار می شود جشنی که یکی از آخرین بازمانده های جشن های تابستانی ایران باستان است.

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شدعلامتدارها لازمند *

*

bigtheme
Designed & Developed by: Sepanta Group Team.