یکشنبه ۲۸ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۲
** پدیده بیابان زایی سومین مشکل بزرگ پس از تغییرات جوی و کمبود آب شیرین در قرن ۲۱ است
***
وقایع استان
فرشته غلامی
***
با شروع تابستان هوس گردش و تفریح بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. آن هنگام که تصمیم گرفته و برای سپری کردن یک روز تابستانی همراه خانواده به بیرون از شهر برویم تا چند ساعتی را فارغ از زندگی ماشینی بگذرانیم اما با یک مشکل جدی روبرو می شویم. روستاها و مناطق خارج از شهری که تا چندی پیش آبی از وسط آن رد می شد و درختان فراوانی در اطراف آن قرار داشت اکنون خالی از آن همه موهبت الهی شده است.
اینکه چه شد که بسیاری از زمین هایی حاصلخیز روزگارهای نه چندان دور اکنون به بیابان تبدیل شده است به نیازهای بی پایان انسان و میل او به پیشرفت و توسعه برمی گردد که سبب شده تا به جان زمین بیفتد و تمام عناصر آن را خودخواهانه از بین ببرد. این دخالت انسان در طبیعت روز به روز افزوده می شود و خسارت های جبران ناپذیری را به بار می آوردو تا آنجا پیش می رود که حالا با یکی از نگران کننده ترین چالش های امروزی دنیا مواجهیم که ذره ذره زمین را می خورد و از آن تنها متروکه ای بی آب و علف به جا می گذارد و دانشمندان زیادی دور هم جمع شده و نام بیابان زایی را برای این پدیده انتخاب کرده اند تا شاید بتوانند توصیفی در خور از آن ارائه دهند.
بیابان زایی دردی است که در طول سالیان اخیر به جان زمین افتاده و در حال بلعیدن همه زیبایی های آن است. افزایش سطح بیابانی در دنیـا موجب شده تا نهادهای بین المللی برای مقابله با این معضل جهانی، دست در دست هم دهند تا راهکارهای علمی و اصولی ارائه کنند و با فعالیتی به نام بیابان زدایی به مقابله با این درد برخیزند.
بیش از ۵۰ سال است که از نامگذاری این روز در ایران می گذرد و ارمغان آن حدود دو میلیون هکتار جنگل در دست کاشت در ۴ استان می باشد که نقش عمده ای در حفاظت از شهرها و روستاها، کاهش آلودگی، تامین علوفه و تولید چوب، مراقب از تاسیسات صنعتی، نظامی، اقتصادی و… داشته است. ۱۷ ژوئن برابر با ۲۷ خرداد روز جهانی بیابانزدایی است که بدنبال تصویب این روز در کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با بیابان‌زایی به این روز نامگذاری شد و بنا بر این تعریف این کنوانسیون، بیابان زایی یعنی تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب که ممکن است در اثر عواملی مانند عوامل انسانی و عوامل طبیعی رخ دهد.
براساس آمار ۶۱ درصد از مساحت کشور ایران دارای اقلیم خشک و فراخشک است. به این ترتیب ایران بیش از ۳ درصد از مناطق بیابانی جهان را به خود اختصاص می‌دهد.در کنار تلاش هایی که در این چند دهه برای بیابان زدایی صورت گرفته اما مدیر کل دفتر امور بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نوید این را داده که بودجه بیابان زدایی کشور در سال ۹۶ رشدی ۱۵ برابری نسبت به سال قبل را دارد و همچنین معاون برنامه ریزی و توسعه مدیریت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور اعلام کرده که دولت در لایحه بودجه سال۹۶ توجه ویژه ای به منابع طبیعی داشته است.
مهندس مصطفی کیاکجوری گفته اعتبارات تملک دارایی های سازمان جنگل ها در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ از رشدی معادل ۱۰۵ درصدی در لایحه بودجه برخوردار شده است.
نگاهی به بیابان های اراک
استان مرکزی یکی از هجده استان بیابانی کشور است و ازدیاد دام نسبت به ظرفیت مراتع، بهره برداری غیراصولی و شرایط اقلیمی از جمله مسائلی است که بیش از ۴۹۰ هزار هکتار از اراضی مرتعی شهرستان‌های زرندیه، ساوه، اراک، محلات، دلیجان، خنداب و کمیجان را به اراضی بیابانی و کویری تبدیل کرده است.
با توجه به اهمیت موضوع و جلوگیری از روند بیابان‌زایی از سال ۱۳۷۰ عملیات اصلاح و احیای اراضی بیابانی با روش مدیریت بیولوژیک در استان در عرصه‌های کویری آغاز شده است.
به گزارش وقایع استان به نقل از ایسنا مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی مهم‌ترین اقدامات انجام شده در راستای مقابله با بیابان‌زایی در استان مرکزی را اینچنین عنوان کرد: تهیه طرح مطالعاتی و اجرایی بیابانزدایی در مساحتی به میزان ۲۷۰ هزار و ۳۶۲ هکتار، تهیه طرح اجرایی بیابانزدایی برای ۱۶۴ هزار هکتار، شناسایی و تهیه طرح اجرایی کانون بحرانی فرسایش بادی است.
نماینده مردم اراک، خنداب و کمیجان در مجلس شورای اسلامی هم در بازدید از کویر میقان گفته که سطح آبگیر تالاب میقان اراک ۱۲ هزار هکتار و پهنه آبخیزداری این منطقه ۵۰۰ هزار هکتار است و ۳۸ هزار هکتار از فضای اطراف تالاب نیز منطقه ای بیابانی است که به واسطه اقدامات منابع طبیعی استان تاکنون تنها ۲۰ هزار هکتار از پهنه منطقه بیابان زدایی و تثبیت شده و هنوز خطر شن های روان وجود دارد.
دکتر علی اکبر کریمی بیان کرد: در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک بودجه ای برای بیابانزدایی دیده نشده است که باید در تصمیم گیری ها تجدید نظر شود چراکه ریزگردهای این منطقه در آلودگی هوای اراک به طور مستقیم اثر دارد و باید منشاء این ریزگردها مهار شود. اما مشکلات استان مرکزی تنها به کویر میقان و تبدیل شدن شهرهای کوچک و بزرگش به بیابان محدود نمی شود بلکه بحران کم آبی است که این استان را بیش از پیش با مشکل مواجه کرده است. بحرانی که در فصول گرم سال وبرای روستاها و روستاییان بیش از هرچیزی خود نمایی می کند و گلایه بسیاری از هم استانی ها را سبب شده است. مشکل کمبود آب برای روستاییان دردسرساز می‌شود؛ از یک سو نگران محصولات کشاورزی هستند که با کمبود آب احتمال دارد زحمات یکساله شان را از بین ببرد و از سوی دیگر در تامین آب شرب با مشکل قطعی مواجه شوند از شهرستان کمیجان و روستاهای اطراف آن گرفته که از اسیدهای موجود در آب می نالند، اسیدهایی که بیش از یک دهه در این آب ها موجود است و کسی به داد آنها نمی رسد تا به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی ۷۱ روستای استان مرکزی با جمعیت ۳۱ هزار و ۲۰۸ نفر پارسال به علت خشکسالی و ناکافی بودن منابع آبی توسط تانکر آبرسانی شدند و امسال هم هفده روستا در فروردین ماه و یازده روستا در اردیبهشت ماه با تانکر آبرسانی شده اند .
دشت های ایران و بخصوص دشت های اراک و فراهان ۳۰ سال قبل چشمه سارهای بسیاری را در خود جای داده بود، اما امروز این چشمه ها به دلیل برداشت بی رویه و عدم تغذیه مجدد از بین رفته است، خاک منطقه خشکیده و مناطق ییلاقی استان گرم و خشک شده و آب و هوای اراک که روزگاری نه چندان دور باغ های فراوانی را در دل خود جای داده بود، اکنون دچار آلودگی شده است.
مشکل خشکسالی و به تبع آن کم آبی در استان یکی از مسائل جدی است که در یکی دو دهه اخیر روند رو به رشدی داشته و به گفته بسیاری از مسئولین از دهه ۶۰ به بعد بیش از ۱۲ درصد به بیابان های استان افزوده شده که این یک خطر جدی است که همچون آلودگی هوا همچنان مورد غفلت واقع شده است و گمان می رود نامگذاری یک روز در سال به این مناسبت که راهکارهایی را برای مهار بیابان زایی مطرح کند دردی را دوا نخواهد کرد بلکه به زعم کارشناسان از آنجایی که در استان مرکزی خشکسالی هیدرولوژیک ادامه دارد باید بــا برنامه ریزی و امکانات موجود در استان به سمت مدیریتی در منابع آب و بیابان زدایی حرکت کرد چرا که بحران آب و تبدیل زمین ها به بیابان جدی تر از آن است که بتوان به سادگی از کنار آن عبور کرد.