نگاهی به وضعیت پناهندگان به مناسبت روزجهانی پناهجویان/آواره و فراری

چهارشنبه ۳۱ خرداد ۹۶ شماره ۶۱۵
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
****
هر شب صداهای مهیبی می رسد. همین چند روز پیش بود که چند کوچه آن طرف تر با خاک یکسان شد.یکی دو تا از دخترهای آن کوچه همکلاسی دخترم بودند. باید جان بچه هایم را بردارم و بروم. مهم نیست این خانه چه خالی باشد چه پر، هر لحظه ممکن است بمبی بر سرش آوار شود. کار نیست، پول نیست، دارو نیست، امنیت نیست. روزی چند بار این ها را به پیرمردی که کنار مغازه نقره کاری اش بساط کفاشی دارد می گوید، دیگر پرنده هم حوالی مغازه اش پر نمی زند. پیرمرد هم هر بار با بغض آهنگی زیرلب زمزمه می کند. تا اینکه بالاخره یک روز هر چه داشت گذاشت و به کشور دیگری رفت. هر کشوری که می شد. هر جا که راهش می دادند. هر جا بهتر از اینجا که شب ها یا ترس سربریدنش هست یا ترس بمباران و یا منتظر بودن که از گرسنگی بمیرد. در این مسیر ممکن بود هر اتفاقی در انتظارشان بود. جنگ سرنوشت آن ها را اینگونه تغییر داد. به زودی برخواهند گشت. باید در این خاک بچه هایش ازدواج کنند. خودش را باید همینجا دفن کنند مطمئن است که بر می گردد اگر این جنگ ها تمام شود.
درگیری و خشونت از جمله جنگ های داخلی، تجاوز نظامیان کشورهای اول دنیا و استقرار تروریست ها در یک کشور از عوامل اصلی ترک وطن و خانه هر فردی است. هر ساله تعداد زیادی از مردم کشورهای درگیر جنگ به دلیل ناامنی موجود در کشورشان سعی به فرار از شرایط موجود و پناه بردن به یک کشور دیگر هستند.آماری که در سال های اخیر به دلیل افزایش جنگ و تروریسم بیشتر شده است. آواره هایی که بیشتر به کشورهای همسایه پناه می برند؛ البته بسیاری به دنبال زیست موقت در یک کشور هستند ولی گاه دامنه و مدت ناآرامی های کشورشان تمامی ندارد و ممکن است سال های سال آواره باقی بمانند.
هم اکنون صدها هزار نفر از افغانستان، کلمبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، میانمار، سومالی، سوریه و سودان به زندگی در تبعید ادامه می دهند، برخی چندین سال است و برخی بیش از چند دهه و حتی بعضی چند نسل است که در تبعید زندگی می کنند. میلیون‌ها خانواده همه‌چیزشان را ازدست‌داده‌اند و میلیون‌ها نفر آرزوی بازگشت به وطن را دارند. هر ۴ ثانیه فردی مجبور به فرار می‌شود. هم اکنون پناهجویی بزرگترین بحران مهاجرت در جهان، بعد از جنگ جهانی دوم است. این مسأله همیشه وجود داشته اما در چند ‌سال اخیر که آتش نزاع‌ها در خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری شعله‌ور شده است، مسأله پناهجویان بیش از پیش خود را نمایان کرد. حدود ۶٠‌میلیون نفر در جهان مجبور به مهاجرت و ترک خانه‌هایشان شده‌اند.
۲۰ ژوئن مصادف با سی ام خرداد روز جهانی پناهجویان است، روزی که کنوانسیون پناهندگی سازمان ملل به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید، درواقع این روز دو ماده ۱۳ و ۱۴ از اعلامیه جهانی حقوق بشر را به خود اختصاص داده است. در سال ۱۹۴۸ اعلامیه حقوق بشر به تصویب رسید این اعلامیه یک پیمان بین‌المللی است و نتیجه مستقیم جنگ جهانی دوم بوده و برای اولین بار حقوقی را که تمام انسان‌ها مستحق آن هستند، به‌صورت جهانی بیان می‌دارد. اعلامی مذکور شامل ۳۰ ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می پردازد. مفاد این اعلامیه حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند، مشخص کرده است. ماده ۱۳ و ۱۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر مربوط به پناهندگان است که عبارت است از:
هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب کند.
هر کس حق دارد هر کشوری و ازجمله کشور خود را ترک کرده یا به کشور خود بازگردد.
هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه و آزار، پناهگاهی جستجو و در کشورهای دیگر پناه اختیار کند.
در موردی که تعقیب واقعاً مبتنی به جرم عمومی و غیرسیاسی یا رفتارهایی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد، نمی توان از این حق استفاده کرد.
هرچند با وجود این مصوبه ها همچنان پناهندگان برای ورود به کشورهای دیگر با مشکلاتی رو به رو هستند و تلاش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تلاش در محافظت و حمایت از پناهندگان و کمک به بازگشت آن ها به وطنشان است.
کشور ما به دلیل قرار داشتن در خاورمیانه، منطقه ای که همیشه با بحران رو به رو بوده است و اغلب جنگ و ناامنی در همسایگان آن از جمله افغانستان و عراق وجود داشته است پذیرای جمعیت بسیاری از پناهجویان از کشورهای همسایه و منطقه است.ایران میزبان یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های پناهنده دنیا است که اکثریت آن‌ها افغانستانی هستند.
بر اساس آماری که سازمان عفو بین‌الملل منتشر کرده ایران در جایگاه پنجم ۱۰ کشور نخست پذیرای بیشترین تعداد پناهندگان و آوارگان قرار دارد.
آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان عفو بین الملل که که سال گذشته منتشر شد نشان می دهد که ۱۰ کشور به تنهایی پذیرای بیش از نیمی از پناهندگان و آوارگان کل جهان هستند. به عبارت دیگر تنها ۱۰ کشور بیش از جمع کل همه دیگر کشورهای جهان پذیرای پناهندگان و آوارگان در خاک خود هستند.
به گزارش وقایع استان به نقل از مشرق، سالیل شتی دبیرکل سازمان عفو بین الملل همزمان با رونمایی ازاین آمار گفت که «تعداد اندکی از کشورهای جهان تنها بواسطه اینکه درهمسایگی یک بحران قرار دارند مجبور به پذیرش مسئولیتی بسیار سنگین شده اند».
دبیرکل سازمان عفو بین الملل همچنین خاطرنشان ساخت که مشکل تعداد آوارگان و پناهندگان نیست بلکه مشکل این است که بسیاری از کشورهای ثروتمند جهان پذیرای «کمترین تعداد ممکن هستند و کمترین مسئولیت را می پذیرند» .
به گفته سازمان عفو بین الملل اگر «همه کشورهای جهان به تناسب با جمعیتشان پذیرای پناهندگان می شدند، چالش یافتن محل زندگی برای پناهندگان راحت تر حل می شد.
بر اساس آمار سازمان عفو بین المللی کشور کوچک اردن با پذیرش ۷/۲ میلیون پناهنده در صدر فهرست کشورهای پذیرای آوارگان و پناهندگان قرار دارد و پس از اردن، ترکیه با ۵/۲ میلیون، پاکستان با ۶/۱ میلیون، لبنان با ۵/۱ میلیون، ایران با ۹۷۹ هزار، اتیوپی با ۷۳۶ هزار، کنیا با ۵۵۴ هزار، اوگاندا با ۴۷۷ هزار، کنگو با ۳۸۳ هزارو چاد با ۳۶۹ هزار به ترتیب دومین تا دهمین کشورهای بزرگ پذیرای ۵۶ درصد از کل آوارگان و پناهندگان جهان بوده اند.
این در حالی است که این ده کشور تنها ۵ و دو دهم درصد از ثروت کل جهان را در خود جای داده اند.
ویلیام اسپیندلر سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگی سازمان ملل متحد در رابطه با آمار منتشر شده در یک بیانیه مطبوعاتی از جمله گفت: «تقسیم مسئولیت حمایت از پناهندگان در جهان بشدت ناعادلانه است.»
هم اکنون بیشترین پناهجویان حاضر در ایران از کشورهای افغانستان و عراق هستند البته از کشورهای سوریه نیز ایران پناهنده دارد. معمولا مهاجران از طریق مرزها وارد ایران می شوند. ابعاد مساحت و دور بودن آن کشورهای خارج از منطقه موجب می شود که پناهندگان کمتری به ایران وارد بشوند. بنابراین هم اکنون بیشتر از کشورهای همجوار مثل پاکستان، افغانستان، عراق به ایران پناه می آورند و پناهندگان خارج از منطقه کمتر هستند.
آمار دقیقی از تعداد پناهجویان در ایران در دست نیست؛ ولی به تازگی آماری از تعداد اتباع خارجی حاضر در کشور که اغلب از پناهجویان هستند منتشر شده است. به گزارش مرکز آمار ایران بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵؛ افغانستان، عراق و پاکستان بیشترین جمعیت افراد خارجی ساکن در ایران را به خود اختصاص داده‏‌اند. در استان مرکزی هم اکنون حدود ۲۸ هزار اتباع خارجی وجود دارد.
از مجموع افراد ساکن در ایران در زمان سرشماری، یک میلیون و ۵۸۳ هزار و ۹۷۹ نفر تابعیت کشور افغانستان، ۳۴ هزار و ۵۳۲ نفر تابعیت کشور عراق و ۱۴ هزار و ۳۲۰ نفر تابعیت کشور پاکستان را داشته‏اند. بررسی نتایج جداول «جمعیت برحسب جنس، سن و تابعیت در نقاط شهری و روستایی» نیز نشان می‏دهد که بخش عمده‏ای از جمعیت با تابعیت افغانستان در نقاط شهری زندگی می‏کنند. بر این اساس یک میلیون و ۲۴۲ هزار نفر و ۳۳۲ نفر با تابعیت افغانستان در نقاط شهری و ۳۴۰ هزار و ۹۶۸ نفر در نقاط روستایی زندگی می‌‏کنند.
«جمعیت برحسب جنس، استان و تابعیت» جدول دیگری است که به تازگی منتشر شده است. بر اساس نتایج این جدول استان تهران حدود یک سوم از افراد با تابعیت افغانستان را در خود جای داده است. استان کردستان از این نظر با داشتن ۱۸ نفر که تابعیت افغانستان دارند رتبه آخر را به خود اختصاص داده‏‌اند.
هم اکنون در استان مرکزی نیز پناهجویانی از کشورهای مختلف وجود دارد که برخی از آن ها از جمله اتباع افغانی در سطح شهرها و برخی از آن ها در مهمانشهرهایی در استان حضور دارند.