نگاهی به سینمای هسته ای به بهانه فرا رسیدن روز ملی فن آوری هسته ای/شایسته نیست

یکشنبه ۲۰ فروردین ۹۶ شماره ۵۵۸
وقایع استان:
امروز بیستم فروردین و در تقویم روز فن آوری هسته ای نامیده می شود. این روز به مناسبت ۲۰ فروردین ۱۳۸۶ و اعلام دستاورهای هسته‌ای قابل توجه به این نام نامگذاری شده ‌است.
برنامه هسته‌ای ایران که در سال ۱۳۲۹ آغاز شده بود در سال ۱۳۵۳ با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران و امضای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر شکل جدی به خود گرفت.
در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۸۱ (۹ فوریه سال ۲۰۰۳ میلادی) محمد خاتمی، رییس جمهور وقت ایران، خبر از تهیه سوخت هسته‌ای توسط متخصصین ایرانی برای نیروگاه‌های هسته‌ای ایران داد و در فروردین ۱۳۸۵ (آوریل سال ۲۰۰۶) محمود احمدی‌نژاد رییس‌جمهور وقت ایران، اعلام کرد که ایران موفق به غنی‌سازی اورانیوم به میزان سه و نیم درصد شده‌است. در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۹۰ (۱۵ فوریه ۲۰۱۲) ایران از ساخت میله سوخت هسته‌ای ۲۰ درصد غنی شده و بارگذاری آن در رآکتور تحقیقاتی ۵ مگا واتی تهران خبر داد.
اما فعالیت های هسته ای در ایران موجب برخی اختلاف های بین ایران و سازمان های جهانی شد و با وجود تاکید مقامات ایرانی بر صلح آمیز بودن این فعالیت ها تحریم های بسیاری به دلیل انجام این فعالیت ها بر ایران تحمیل شد. پس از نزدیک به ۱۳ سال مناقشه و حتی ایجاد برخی حساسیت ها در دولت قبلی بالاخره در ابتدای دولت تدبیر و امید شاهد نشست های موفقیت آمیز توافق برجام به ثمر رسید. البته نباید از این مساله چشم پوشید که در طی این سال ها ایران به غیر از تحریم ها متحمل مسائل دیگری نیز بود از جمله ترور چندین دانشمند هسته ای در ایران چون مصطفی احمدی روشن، دکترمسعود علی‌محمدی، دکتر مجید شهریاری، مهندس داریوش رضایی‌نژاد و رضا قشقایی که ضربه ای سخت به بخش علمی این کشور بود.
همانطور که مسائل و رویدادهای سیاسی و پیامدهای آن همیشه در سینما مورد توجه بوده است. فعالیت های هسته ای نیز یکی از موضوع هایی بوده است که از سوی برخی فیلمسازان کشور بهانه ای برای ساخت و نگاه به ابعاد مختلف آن باشد. هرچند که برخی از این فیلم ها نتوانستند موفقیت زیادی به دست آورند ولی در مقابل آثار قابل تاملی با درونمایه ترور دانشمندان هسته ای و یا حتی برخی نفوذها در تشکیلات هسته ای ساخته شد.
هرچند برخی معتقدند این موضوع می تواند سوژه خوبی برای فیلمسازان باشد زیرا ابعاد گسترده ای دارد که کمتر به آن توجه شده و باید در جامعه بازتاب داشته باشد.
با وجود اینکه تعداد فیلم هایی که با این درونمایه ساخته شده است خیلی نیست و کمتر کارگردانی دیده می شود که به این موضوع علاقمندی نشان داده باشد. از جمله فیلم هایی که در سال های اخیر با این موضوع ساخته شده است. فیلم هایی چون روباه و بادیگارد بوده است.
روباه به نویسندگی و کارگردانی بهروز افخمی شاید اولین فیلمی باشد که به طور جدی و مستقیم موضوع فعالیت های هسته ای در ایران را مورد بررسی قرار داده است. موضوع این فیلم در مورد یک مامور اسرائیلی که برای دور جدید ترور دانشمندان اتمی به ایران فرستاده می‌شود. این مامور ورزیده تنها کار می‌کند و از همکاری آدم‌های فریب خورده و یکبار مصرف استفاده می‌کند که تا آخرین لحظه از ماموریت خود خبر ندارند. یک موتور سوار مسافرکش در دام او می‌افتد و نادانسته برای ترور تعلیم می‌بیند و ..
با توجه به تعدد وقوع ترور در تاریخ معاصر ایران کمتر فیلمی با چنین موضوعی در سینمای ایران ساخته شده برخلاف اینکه در سینمای جهان سوژه مورد توجهی است. از طرفی ساخت چنین فیلمی با چالش هایی رو به رو است زیرا از یک طرف نیازمند فیلمنامه و نوع روایتی است که وجه سفارشی آن را مشخص نکند و هم اینکه تمامی ابعاد مساله را در حالتی باورپذیر به مخاطب نشان دهد. شاید یکی از ضعف های اساسی این فیلم انتخاب یوهان برادر نتانیاهو بعنوان یک مامور حرفه ای برای ترور دانشمندان هسته ای ایران باشد در حالیکه هیچ پیش زمینه ای برای آن در فیلم وجود ندارد از طرفی یکی از ضعف های این فیلم این است که نمایش درستی از ماموران اطلاعاتی کشور ندارد و به نوعی تناقض در نشان دادن آن ها رو به رو است. اما با وجود اینکه این فیلم نگاهی شتاب زده، زودگذر، روزمره نگر و تهی از تامل و دوراندیشی و همه جانبه نگری و تاریخ محوری و جزئی نگری به سوژه داشته است ولی باز چنین انتخابی از سوی کارگردان با توجه به کم بودن پرداخت به این سوزه قابل تامل است که می تواند مسیر را برای ساخت فیلم هایی با این تم بیشتر کند.
اما فیلم سینمایی دیگری که در این زمینه ساخته شده است فیلم بایگارد به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا است کارگردانی که سبک خاص فیلمسازی خود را دارد. این فیلم در مورد یک محافظ است که در اواخر خدمت خود مسئولیت محافظت از یک دانشمند هسته ای را بر عهده دارد. این فیلم نیز در دل خود می خواهد علاوه بر مسئله ترور دانشمندان هسته ای به برخی نفوذها و روابط مسموم شخصیت های سیاسی که هرگز در فیلم مشخص نمی شوند اشاره کند. شاید اشکال اصلی فیلم این باشد که می خواهد حیدر ذبیحی را یک قهرمان تمام عیار که جز به ارمان هایش به چیز دیگری فکر نمی کند و در نهایت در این راه جان خود را از دست می دهد ان هم محافظت از دانشمندی که هیچ اعتقادی به آرمان هایی که او به دنبال آن است ندارد. به نظر می رسد کمال تبریزی نیز در حال ساخت فیلمی با این موضوع است. این فیلم کوری نام دارد و به فعالیت های سازمان منافقین در تلاش برای توقف برنامه های هسته ای ایران و ترور دانشمندان هسته ای دارد.
بیشتر از سینما این تلویزیون بوده است که در این بخش به ساخت سریال هایی مبادرت ورزیده از جمله «تعبیر وارونه یک رویا»، «کایدون»، «عملیات پایتخت» و «پازل» بوده است که البته نمونه های خیلی موفقی نیستند.
از طرفی این سریال ها و فیلم ها بتدریج به سمتی می روند که جذابیت خود را برای مخاطب از دست می دهند زیرا اغلب شاهد داستان هایی تکراری هستیم چون تلاش یک جاسوس یا یک تیم ترور برای ترور یکی از دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری در چرخه فعالیت هسته‌ای ایران! نکته دوم عدم موقعیت‌شناسی فیلمسازان در ساخت اینگونه فیلم‌ها و یا دولتی و سفارشی بودن آنها است. زیرا به نظر می رسد با توجه به اعلام حمایت سازمان انرژی هسته ای از فیلم هایی از این دست بیشتر این فیلم ها جنبه سفارشی پیدا کرده است و کمتر نگاه هنری و تکنیکی و حتی تحقیق مناسب در زمینه ساخت آن دیده می شود و این موضوع را که می تواند یک سوژه با ابعاد مختلف برای نمایش باشد را تحت شعاع قرار داده است.