روزنامه وقایع استان مرکزی پایگاه رسمی اطلاع رسانی نشریه
شنبه ۱۱ شهریور ۹۶ شماره ۶۷۰
***
وقایع استان
سمیه انصاری فر
***
اهدای عضو هم اکنون یکی از مقوله های مهم در جهان است و همچنان تلاش در خصوص فرهنگ سازی آن بعنوان امری انسانی مورد توجه است. اولین بار «رونالد لی هریک» در سال ۱۹۵۴ یعنی در حدود ۵۶ سال پیش یکی از کلیه‌های خود را به برادر دو قلوی خود که در حال مرگ قرار داشت، اهدا کرده و به اولین انسانی تبدیل شد که در جهان یکی از اندام های خود را به فردی دیگر اهدا کرده است و جراحی این پیوند نیز به اولین جراحی پیوند عضو در جهان تبدیل شد. بعد از آن عمل اهدا و پیوند عضو در جهان شکل جدیدتری گرفت. با وجود اهمیت این موضوع و پذیرفته شدن اهدای عضو به عنوان یک فرهنگ همچنان در جهان تبلیغ و ترویج این اقدام مورد نیاز و ضروری است زیرا همچنان افراد و خانواده هایی هستند که با وجود شرایط ایجاد شده اهدای عضو از این عمل سرباز می زنند و در حالی که می توانند جان بیماران در انتظار پیوند را نجات دهند این کار را نمی کنند. در کشور ما نیز همچنان اهدای عضو در میان همه مردم قابل قبول نیست یعنی درصد کمی از مرگ های مغزی در کشور ما منجر به اهدا و پیوند عضو به بیماران دیگر می شود. هم اکنون در ایران بیش از ٢٧ هزار بیمار در انتظار پیوند عضو هستند. اگرچه نسبت به سال های قبل فرهنگ اهدای عضو در کشورمان فراگیرتر شده؛ اما همچنان در هر دو ساعت یک بیمار و در هر روز ١٠ بیمار نیازمند پیوند, جان خود را از دست می دهند.
در چنین شرایطی قطعا توجه به امر اهدای عضو و نشان دادن اهمیت آن در سطح جامعه بسیار مهم است. ایجاد کمپین های مختلف برای اهدای عضو و تبلیغ میان مردم یکی از این روش هاست؛ ولی همیشه این آگاهی بخشی ها کامل و موثر نبوده است بنابراین می توان در کنار این ها از ظرفیت هنر به ویژه سینما استفاده کرد. بعنوان مثال در کشور اسپانیا که فعالیت بسیاری در زمینه اهدای عضو دارد بیش از ۵۰ فیلم را طی ۱۷ سال اخیر با موضوع پیوند عضو تولید کرده است. همچنین از جمله فیلم هایی که با این موضوع در جهان ساخته شده و مورد توجه بوده است «هرگز رهایم مکن» تولید سال ۲۰۱۰ به کارگردانی مارک رومنک و شاهکار همیشه ماندگار الخاندرو گونزالس ایناریتو «۲۱ گرم» تولید سال ۲۰۰۳ ساخته شده است. در کشور ما نیز فیلم ها و سریال هایی با این سوژه ساخته شده است. یکی از مهم ترین مجموعه های تلویزیونی با درونمایه اهدای عضو را حاتمی کیا در سال ۸۶ ساخت. نام این سریال « حلقه سبز» بود. سریالی که کشمکش روح یک پسر جوان مرگ مغزی را با یک دختر بیمار منتظر عضو نشان می دهد و در نهایت با مرگ دختر نیز اتفاق های دیگری رقم می خورد. اما در سینمای ایران نیز چند فیلم با این موضوع ساخته شده است. کیانوش عیاری سالها قبل با ساخت فیلم «بودن یا نبودن» با بازی متفاوت مرحومه عسل بدیعی برای نخستین بار در سینمای ایران در مورد اهداء عضو فیلمی درخور توجهی ساخت. سالها بعد سینماگران دیگری مثل منوچهر هادی با فیلم یکی میخواد باهات حرف بزنه ، حسن نجفی با فیلم آسمان هشتم و محمد احمدی با فیلم حقیقت گمشده آثار سینمایی دیگری را با همین مضمون تولید کردند.
فیلم سینمایی «بودن یا نبودن» فیلمی ساخته کیانوش عیاری یکی از این فیلم ها است که در سال ۷۷ ساخته شد. این فیلم به طور مستقیم به مسئله اهدای عضو و چالش های رضایت خانواده بیمار مرگ مغزی می پردازد.
« یکی می خواد باهات حرف بزنه» تولید سال ۹۰ به کارگردانی منوچهر هادی است. این فیلم درامی است اجتماعی که در آن به طور خاص به مقوله پیوند اعضا اشاره شده است.
« حقیقت گمشده» ساخته محمد احمدی است. این فیلم روایت داستان سه خانواده است که یک اهدای عضو آن ها را به یکدیگر پیوند می دهد.
اما این روزها فیلمی بر پرده سینماهای کشور است که بعد از مدت ها باز به سراغ این موضوع رفته است. فیلمی که ایده شکل گیری آن پس از مرگ هنرمند جوان عسل بدیعی و اهدای اعضای بدن او شکل گرفت.
« فصل نرگس» به نویسندگی و کارگردانی نگار آذربایجانی هم اکنون در سینماهای کشور و همچنین سینما عصر جدید اراک در حال اکران است.
فصل نرگس به زندگی اهداکنندگان و گیرندگان عضــــو می پردازد، افرادی کـه همین اتفاق در زندگی شان تغییراتی ایجاد کرده است. ما در این فیلم با چهار روایت موازی رو به روییم که در نهایت به یکدیگر پیوند می خورند.
در سرتاسر فیلم با شخصیتی به نام نرگس رو به رو هستیم که در انتهای فیلم متوجه هویت واقعی او می شویم. در واقع فیلم داستان افرادی است که خود در زمان حیاتشان رضایت به اهدای اعضای بدنشان بعد از مرگ می دهند و در کنار این داستان زندگی گیرندگان نیز روایت می شود. نرگس و ایلیا زوجی هستند که بر سر همین مسئله درگیری دارند در نهایت نرگس فرم اهدای عضو را امضا می کند. در انتهای فیلم می فهمیم که نرگش دچار مرگ مغزی شده و آدم هایی که به موازات داستانشان روایت می شد همچون دختری که از شهرستان امده و یا گیسو همگی گیرندگان یکی از اعضای بدن نرگس بودند که در نهایت همگی در سالگرد مرگ او بر سر مزار او جمع می شوند.
نگار آذربایجانی در مورد آخرین اثر خود به سینما پرس می گوید: « نکته ای که به آن بسیار توجه داشتم این بود که مانند سایر فیلم های زیادی که در این رابطه ساخته شده اند به بعد از زمان اهدای عضو تمرکز نکنم و بیشتر توجهم به اهدا کنندگان و گیرندگان اعضا معطوف شود چرا که معتقد هستم پشت مرگ زندگی است و زندگی همواره جریان خواهد داشت و تمام تلاشم را به کار بردم تا مفهوم زندگی در این فیلم برای مخاطب قابل فهم و درک باشد و مخاطب بعد از تماشای فیلم احساس خوبی داشته باشد و ناامیدی و افسردگی بر وی مستولی نشود.»
هرچند فیلم فصل نرگس قابل تقدیر است و پرداخت به مسئله اهدای عضو و فرهنگ سازی از طریق رسانه ای به نام سینما می تواند اثرات مثبت داشته باشد ولی آنچه در این میان باید به آن توجه داشت این است که تنها انتقال مفهوم و پیام تمام دغدغه فیلمساز نشود و محتوا بر فرم ارجحیت پیدا نکند. یکی از مواردی که این فیلم از آن رنج می برد این است که داستان های موازی آنقدر بدون ارتباط با یکدیگر پیش می روند کــه فقط مخاطب به واسطه گل های نرگس و جدول متقاطع می داند که قرار است این روایت ها در یک نقطه با یکدیگر تجمیع شود. با وجود اطلاع مخاطب از این ترفند روایی؛ اما باز آنقدر زمان رسیدن به اجماع طول می کشد که مخاطب سردرگرم می شود و محور اصلی فیلم را گم می کند و همین مسئله و پایان بندی ضعیف آن باعث شده تا بسیاری از منتقدان این نظر را داشته باشند که این فیلم با این قصه بیشتر می توانست در مدیوم تله فیلم موفق باشد تا در پرده سینما. حتی برخی معتقدند که آوردن پیام اهدای عضو در انتهای فیلم آن را به صورت کمدی وار شبیه یک تیزر تبلیغاتی و یک فیلم سفارشی بدون ایده و خلاقیت کرده است و یا برخی آن را سنتی مانتالیزم خوانده اند.
با این وجود دغدغه فیلمساز برای پرداخت به چنین سوژه ای مهم است. البته تجربه قبلی فیلمسازی آذربایجانی « آینه های رو به رو» نشان داده است که تمرکز او بر مسائلی است که هم اکنون در سطح جامعه در کنار تمامی دغدغه های تکراری همچون طلاق، فقر، خیانت و خشونت وجود دارد.
